Στις 16 Οκτωβρίου 2024, ο δημοσιογράφος και παρουσιαστής του ραδιοφωνικού σταθμού FOCUS FM, κ. Στέφανος Δαμιανίδης, παρουσίασε στην εκπομπή του γραφήματα τα οποία, σύμφωνα με τον ίδιο, δείχνουν την «αυξημένη θνησιμότητα» στη χώρα μας και σε άλλες χώρες. Κατά τη διάρκεια της εκπομπής του ο κ. Δαμιανίδης αναφέρθηκε επανειλημμένα στην «καμπύλη της αυξανόμενης θνησιμότητας», λέγοντας πως αυτή από το 2020-2021 συνεχώς ανεβαίνει. Την ίδια ημέρα, ο Γρηγόρης Σερέτης του FOCUS FM παρουσίασε το γράφημα που αφορά τη χώρα μας στην προσωπική του σελίδα στο Facebook. Εκ πρώτης όψεως το υπό εξέταση γράφημα δείχνει πως η υπερβάλλουσα θνησιμότητα στη χώρα μας ξεκίνησε να αυξάνεται το 2021, σχεδόν χωρίς καμία αυξομείωση και πτώση, με την αύξηση να συνεχίζεται έως σήμερα. Ωστόσο, όπως θα εξετάσουμε στο παρόν άρθρο, ο τρόπος που το γράφημα προβάλλει τα δεδομένα υπερβάλλουσας θνησιμότητας δεν είναι ο κατάλληλος για να δείξει την πορεία και την αυξομείωσή της.
Η επίμαχη ανάρτηση είναι η ακόλουθη:
Το βίντεο της εκπομπής, κατά την οποία ο κ. Δαμιανίδης αναπαρήγαγε το γράφημα, αναρτήθηκε στην σελίδα του σταθμού «Focus FM» στο Facebook. Έως τη στιγμή της σύνταξης του παρόντος άρθρου αριθμεί 3,5 χιλιάδες προβολές:
Πλαίσιο
Στις 15 Οκτωβρίου 2024, ο Υπουργός Υγείας, Άδωνις Γεωργιάδης, εμφανίστηκε στην εκπομπή «ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ» του ALERT TV με οικοδεσπότες τους παρουσιαστές κ. Στέφανο Χίο και κ. Γρηγόρη Σερέτη, όπου δέχθηκε πληθώρα ερωτήσεων. Κατά τη διάρκεια της εκπομπής, ο κ. Γεωργιάδης ερωτήθηκε από τον κ. Σερέτη σχετικά με την αύξηση παθήσεων όπως καρδιακές προσβολές, αυτοάνοσα νοσήματα και μυοκαρδίτιδες, επικαλούμενος, όπως ανέφερε, «επίσημα στατιστικά στοιχεία της EUROSTAT».
Μπορείτε να δείτε το επίμαχο απόσπασμα παρακάτω:
Γ. Σερέτης: Αυτή τη στιγμή έχουμε αύξηση στις καρδιακές προσβολές, έχουμε αύξηση στα αυτοάνοσα, έχουμε αύξηση στις μυοκαρδίτιδες, και αυτά…
Α. Γεωργιάδης: Από πού τα βρήκε αυτά όλα;
Γ. Σερέτης: Είναι στοιχεία από τη EUROSTAT.
Α. Γεωργιάδης: Από πού τα βρήκατε;
Γ. Σερέτης: Επίσημα στατιστικά στοιχεία της EUROSTAT.
Α. Γεωργιάδης: Δείξτε μου ένα επίσημο στατιστικό. Εγώ δεν ξέρω κανένα τέτοιο στατιστικό […]
Γ. Σερέτης: Θα στείλω στο κοντρόλ να τα δείξουν.
Α. Γεωργιάδης: Θέλω να δω επίσημο στατιστικό για αυτό που λέτε γιατί τα επίσημα στατιστικά […] λένε το ακριβώς αντίθετο.
Γ. Σερέτης: Το στέλνω στο κοντρόλ αμέσως να σας το δείξω. Κανένα πρόβλημα δεν υπάρχει.
Α. Γεωργιάδης: Ωραία.
Γ. Σερέτης: Και λέει η EUROSTAT ότι όλα αυτά ξεκίνησαν από το 2021 και μετά. Υπουργός Υγείας είστε. Παγκοσμίως γίνεται συζήτηση στους επιστημονικούς κύκλους για τα αυξημένα ποσοστά θνησιμότητας για τους συγκεκριμένους […] λόγους και για συγκεκριμένες αιτίες. Δεν έχετε πάρει πρέφα ότι πεθαίνουν αρκετοί άνθρωποι, ακόμα και νέοι από το πουθενά, από ανακοπή […].
Α. Γεωργιάδης: Αυτά συμβαίνουν μόνο σε κάποιους κύκλους αντιεμβολιαστών […] δεν συζητούνται σοβαρά σε κανένα επιστημονικό φόρουμ που έχω συμμετάσχει στον πλανήτη και δεν υπάρχει κανένα τέτοιο επίσημο στοιχείο. Πουθενά απολύτως.
Γ. Σερέτης: Δηλαδή […] τι πιστεύετε ότι… Συγγνώμη λίγο η Pfizer έβγαλε ανακοίνωση για αυτό το πρόβλημα.
Α. Γεωργιάδης: Αντιθέτως μπορώ να σας αποδείξω […] με απλά μαθηματικά […] μπορώ να σας αποδείξω με απλά μαθηματικά. Στην Ελλάδα […] από τα 11 εκατομμύρια περίπου πληθυσμού εμβολιαστήκαμε τα 10 εκατομμύρια και κάτι. Οι περισσότεροι πολλές φορές, εγώ ίσως έχω κάνει 6 φορές το εμβόλιο […] Μιλάω για τον COVID πάντα έτσι; Λοιπόν. Άρα εάν το εμβόλιο αυτό έβλαπτε πραγματικά την υγεία των ανθρώπων, σήμερα θα βλέπατε γύρω σας χιλιάδες νεκρούς.
Γ. Σερέτης: Δηλαδή δε χρωστάτε μια συγγνώμη; Δε χρωστάτε μια συγγνώμη;
Α. Γεωργιάδης: Το ότι δεν βλέπετε χιλιάδες νεκρούς, και μόλις βλέπετε ένα περιστατικό θανάτου ή εγκεφαλικού, το κάνετε σημαία, δείχνει ακριβώς ότι δεν ισχύει αυτό που λέτε.
Γ. Σερέτης: Χρωστάτε μια συγγνώμη; […]
Σ. Χίος: Ένα λεπτό, ένα λεπτό κύριε Σερέτη, αφήστε τις συγγνώμες αν μου επιτρέπετε […] κύριε Γεωργιάδη […]
Α. Γεωργιάδης: Εάν στο ποσοστό των εμβολιασθέντων είχαμε πραγματικά στατιστική αύξηση περικαρδίτιδας η εγκεφαλικών θα βαριόσασταν να βλέπετε γύρω σας ανθρώπους να πέφτουν σαν τις μύγες.
Προτού συνεχίσουμε, πρέπει να αναφέρουμε πως στην απάντησή του σχετικά με το πλήθος των εμβολιασμένων στη χώρα μας, ο κ. Γεωργιάδης χρησιμοποιεί λανθασμένους αριθμούς. Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για τον υπολογιζόμενο μόνιμο πληθυσμό της χώρας που δημοσιεύτηκαν τον Μάρτιο του 2023, ο πληθυσμός της χώρας μας ανέρχεται σε 10.4 εκατομμύρια κατοίκους (συγκεκριμένα 10.482.487), όχι 11 εκατομμύρια.
Επιπροσθέτως, σε αντίθεση με τον ισχυρισμό του κ. Γεωργιάδη πως στη χώρα μας έχουν εμβολιαστεί 10 εκατομμύρια «και κάτι», όπως δείχνουν τα επίσημα δεδομένα του Υπουργείο Υγείας που παρατίθενται στον ιστότοπο emvolio.gov.gr, στη χώρα μας ο αριθμός των εμβολιασμένων με τουλάχιστον μια δόση ανέρχεται σε 7.9 εκατομμύρια (συγκεκριμένα 7.938.438), ενώ ο αριθμός όσων θεωρούνται πλήρως εμβολιασμένοι, δηλαδή με δύο δόσεις, ανέρχεται σε 7.6 εκατομμύρια (συγκεκριμένα 7.647.101):
Μια ημέρα μετά τη συνέντευξη που παραχώρησε ο κ. Γεωργιάδης, στις 16 Οκτωβρίου 2024, στην εκπομπή «Focus 8-11» του ραδιοφωνικού σταθμού FOCUS FM, ο δημοσιογράφος κ. Στέφανος Δαμιανίδης, αναφερόμενος στην προηγούμενη συνέντευξη με τον κ. Γεωργιάδη, παρουσίασε τα στοιχεία τα οποία, σύμφωνα με αυτόν, δείχνουν την «αυξημένη θνησιμότητα» στη χώρα μας αλλά και σε άλλες χώρες:
«Έρχομαι τώρα στην αυξανόμενη θνησιμότητα. Φέρτε, μου λέει, μια έρευνα. Φέρτε μου, αυτά, αυτά, αυτά πώς το είπε; Αυτά συζητιούνται μόνο σε κύκλους αντιεμβολιαστών. Πάμε παρακάτω τώρα. Να έρθω εγώ σε κύκλους αντιεμβολιαστών. Περίμενε, περίμενε, περίμενε. Έχω μπροστά μου, αυξανόμενη θνησιμότητα, κάτσε να σας τα δείξω κιόλας να μα μην τα λέω μόνος μου ρε φίλε. Να μην τα λέω […] να τα δείτε λίγο και στις κάμερες. Να μην λέτε ότι τα βγάζουμε από το κεφάλι μας, γιατί δεν γίνονται αυτά τα πράγματα εδώ, περίμενε λίγο, εδώ, πάμε λίγο. Να δούμε από δω λιγάκι έτσι, να ανοίξω […] έτσι. Νορβηγία. Νορβηγία. Εντάξει; Νορβηγία. Προσέξτε με λίγο αυτή εδώ, θα το δείξω λίγο εδώ πέρα στο […] άμα φαίνεται καλά, φαίνεται; Βοήθησέ με λίγο ρε συ Κώστα, εδώ. Πες ότι το δείχνω εδώ. Προσέξτε με λίγο. Αυτή εδώ πέρα είναι μια γραμμή. Δεν φαίνεται είναι άσπρη […]. Άμα το πάω μακριά; Δεν φαίνεται. Τέλος πάντων, θα το προσπαθήσω να το […] να το κάνω έτσι, φαίνεται; Όχι, δεν φαίνεται. Τέλος πάντων, θα σας δείξω το άλλο γιατί είναι σε άσπρο, σε άσπρο φόντο. Βλέπω εδώ πέρα για παράδειγμα, άνοιξα μια τυχαία, είναι επίσημα στοιχεία κύριε Γεωργιάδη από την Νορβηγία σχετικά με τους […] αυξανόμενους θανάτους από ηλικίες 15 έως 64. Ενώ λοιπόν από το έτος 2010, είναι η συγκεκριμένη τέτοια, οι συγκεκριμένες καμπύλες, έχει μία ευθεία καμπύλη. Δεν μπορώ να το δείξω τώρα. Δες. Όχι, δεν φαίνεται. Δεν φαίνεται. Είναι μία ευθεία καμπύλη, μία ευθεία καμπύλη. Εντάξει, είναι μία ευθεία καμπύλη. Ξαφνικά δίνει και ανεβαίνει. Ανεβαίνει. Κοιτάξτε πώς ανεβαίνει αλλά δεν ξέρω αν φαίνεται αυτό. Αυτό φαίνεται; Αυτό φαίνεται. Ωραία, αυτό φαίνεται. Ξεκινάει να ανεβαίνει μέχρι το 2021 είναι έτσι τα πράγματα (σσ: κάνει νόημα στην κάμερα που υποδηλώνει επίπεδη). Ξεκινάει και ανεβαίνει έτσι. ’21, ’22, ’23. Αυτό είναι στη Νορβηγία, αυτό εδώ είναι στη Νορβηγία. Εντάξει; Άδωνι Γεωργιάδη; Πάμε σε άλλη χώρα. Αυτή είναι η αυξανόμενη θνησιμότητα. Πάμε σε άλλη χώρα. Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής το ίδιο πράγμα από το 2010 είναι […] είναι πτωτικά και το 2020 ’21, από το ’21 γίνεται αυτό το πράγμα. Αυτό το πράγμα βλέπετε, είναι και η καμπύλη χαμηλά, η καμπύλη είναι χαμηλά και από το ’20 ’21 πάει στα ουράνια. Από το […] το βλέπεις Κώστα μου; Το βλέπεις; Είναι το χαμηλά και είναι όλο προηγούμενα, δεν έχει καμία αυξομείωση και μετά πηγαίνει πάνω. Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής επίσημα στοιχεία, πάω σε άλλα, περίμενε, κάτσε Άδωνι, Άδωνι, κάτσε να ακούσεις. Εδώ πάμε λίγο, excess deaths, που είναι αυτό; Αυτό που είναι; Ιταλία. Η Ιταλία από το 2020 και μετά. Κοιτάξτε λίγο excess deaths Ιταλία. Αυτό φαίνεται καλύτερα γιατί είναι μαύρο, η Ιταλία. Το βλέπετε χαμηλά και μετά ξεκινάει κάτι γίνεται Άδωνι Γεωργιάδη εδώ πέρα. Εδώ κάτι γίνεται Άδωνι Γεωργιάδη, το βλέπεις ή να βάλω άλλο δάχτυλο να το δεις; Εδώ κάτι γίνεται. Το βλέπεις; Εδώ κάτι γίνεται. Το βλέπεις; Πως σηκώνεται στην Ιταλία; Πάμε παρακάτω, πάμε σε άλλη χώρα ρε συ Άδωνι Γεωργιάδη; Όχι, αυτά δεν είναι […] αυτά είναι πως τα λένε, αυτά δεν είναι, εδώ, United States, σας έδειξα για να το δείτε λίγο καλύτερα γιατί είναι […] έχει ενδιαφέρον, είναι σε μαύρο, φαίνεται καλύτερα. Πάντα το μαύρο φαίνεται καλύτερα. Άδωνι; Excess deaths. Αυξανόμενη θνησιμότητα. Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Οι Ηνωμένες […] εκεί στα χαμηλά είναι πριν από το ’20, πριν από το ’20. Πάμε παρακάτω. Πάμε παρακάτω. Greece. Greece. Ελλάδα. Ελλάδα. Ελλάδα. Εδώ είμαστε Ελλάδα. Ελλάδα. Ξεκινάει το να ανεβαίνουμε από το ’21 ουσιαστικά παίρνει την ανιούσα. Δείτε. Αυτοί είναι οι αυξανόμενοι θάνατοι στην […] η αυξανόμενη θνησιμότητα στην Ελλάδα. Αυτά είναι επίσημες στατιστικές. Δεν τα έγραψα εγώ, δεν τα έγραψα εγώ. Αλλά αυτά πως τα είπε; Ότι είναι αντιεμβολιαστικές θεωρίες συνωμοσίας.»
Τι ισχύει
Οι πίνακες υπερβάλλουσας θνησιμότητας, που παρουσίασαν ο κ. Σερέτης και ο κ. Δαμιανίδης προέρχονται από τον ιστότοπο Mortality Watch. Πρόκειται για μια δωρεάν διαδικτυακή υπηρεσία συλλογής και παρουσίασης δεδομένων, η οποία συγκεντρώνει δεδομένα θνησιμότητας από διαφορετικές πηγές, ανάμεσά τους και τη Eurostat, τα οποία παραθέτει σε διαγράμματα:
Μετάφραση:
Το Mortality Watch συγκεντρώνει δεδομένα θνησιμότητας από πολλαπλές πηγές για να δημιουργήσει καθημερινά ενημερωμένα διαγράμματα θνησιμότητας. Επιλέξτε από πολλές δικαιοδοσίες και διαφορετικούς τύπους γραφημάτων. Το υποκείμενο σύνολο δεδομένων είναι πλέον το μεγαλύτερο και πιο λεπτομερές στον ιστό. Τα δεδομένα και οι υπολογισμοί (γλώσσα R) είναι ανοιχτού κώδικα διαθέσιμα στο GitHub. Το ακατέργαστο ποσοστό θνησιμότητας (CMR) είναι οι θάνατοι ανά εκατό χιλιάδες κατοίκους. Το τυποποιημένο ποσοστό θνησιμότητας κατά ηλικία (ASMR) υπολογίζεται χρησιμοποιώντας τον πίνακα ηλικιών WHO2015, ESP2013, US2000 Standard Platulation και τον πίνακα του 2020 από κάθε δικαιοδοσία.
Προσοχή: Οι υπερβάλλοντες θάνατοι βασίζονται στο βασικό μοντέλο (baseline model), το οποίο μπορεί να αντικατοπτρίζει ή να μην αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα.
Αν και η ιστοσελίδα του Mortality Watch αναφέρει πως το μοντέλο που χρησιμοποιεί μπορεί να μην αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα, αυτό δεν έχει τόση σημασία στη συγκεκριμένη περίπτωση, καθώς αυτό που πρέπει να προσέξουμε είναι ο τρόπος παρουσίασης των δεδομένων που χρησιμοποιείται σε κάθε πίνακα.
Συγκεκριμένα για την Ελλάδα, ο κ. Σερέτης παρουσίασε τον εξής πίνακα:
Όπως φαίνεται και από το υπόμνημα, ο εν λόγω πίνακας παρουσιάζει τον συγκεντρωτικό (cumulative) αριθμό υπερβάλλοντων θανάτων (σε αριθμούς) ανά μήνα, από τον Φεβρουάριο του 2020 έως τον Ιούνιο του 2024, με τη γραμμή βάσης (baseline) να χρησιμοποιεί γραμμική παλινδρόμηση δεδομένων πριν το έτος 2020. Τον ίδιο πίνακα, με τη μορφή και τις ημερομηνίες που παρουσιάστηκε από τον κ. Σερέτη μπορείτε να δείτε και στην ιστοσελίδα του Mortality Watch, εδώ:
Εκ πρώτης όψεως, βλέποντας τα δεδομένα, δίνεται η εντύπωση πως η υπερβάλλουσα θνησιμότητα στη χώρα μας ξεκινά να αυξάνεται σταθερά από το 2020 και παραμένει εξαιρετικά υψηλή έως σήμερα. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει, με το πρόβλημα να εντοπίζεται στον τρόπο παρουσίασης των δεδομένων της υπερβάλλουσας θνησιμότητας στη χώρα μας στον εν λόγω πίνακα.
Η διαφορά μεταξύ συγκεντρωτικών και μη-συγκεντρωτικών δεδομένων
Όπως αναφέραμε προηγουμένως, και όπως φαίνεται και στην ανάρτηση του κ. Σερέτη, ο παραπάνω πίνακας αφορά τον συγκεντρωτικό αριθμό υπερβάλλοντων θανάτων, στην περίπτωση της ανάρτησης του κ. Σερέτη με γραμμή βάσης (baseline) τη γραμμική παλινδρόμηση δεδομένων πριν το έτος 2020, ενώ στην περίπτωση της παραπάνω εικόνας του παραδείγματός μας με γραμμή βάσης τη γραμμική παλινδρόμηση δεδομένων από τον Ιανουάριο του 2017 έως τον Δεκέμβριο του 2019.
Η «γραμμή βάσης» (baseline) στη στατιστική αναφέρεται σε μια αρχική μέτρηση ή ένα σύνολο δεδομένων που χρησιμεύει ως σημείο αναφοράς για μελλοντικές συγκρίσεις.
Σύμφωνα με δημοσιεύσεις ιστότοπων που ασχολούνται με στατιστική και παρουσίαση δεδομένων, όπως το reliasoft.com, το whatagraph.com και το mparticle.com, δεδομένα μπορούν να παρουσιαστούν σε δύο μορφές: Συγκεντρωτικά ή αθροιστικά, και μη-συγκεντρωτικά ή μη-αθροιστικά:
Η διαφορά μεταξύ συγκεντρωτικών και μη συγκεντρωτικών δεδομένων είναι ότι τα συγκεντρωτικά δεδομένα εμφανίζουν τη συνολική ποσότητα πληροφοριών που έχουν συγκεντρωθεί σε μια χρονική περίοδο, ενώ τα μη συγκεντρωτικά δεδομένα δείχνουν την ποσότητα των πληροφοριών που συγκεντρώθηκαν μόνο σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. [πηγή]
Κάθε μορφή έχει δικά της χαρακτηριστικά και χρησιμοποιείται για την αναγνώριση διαφορετικών τάσεων και μοτίβων, ωστόσο τα συγκεντρωτικά δεδομένα εμφανίζουν το σύνολο των πληροφοριών, (στην προκειμένη περίπτωση των υπερβάλλοντων θανάτων) καθ’ όλη την περίοδο μέτρησης. Αυτό σημαίνει πως στα δεδομένα κάθε μήνα προστίθενται και τα προηγούμενα, με αποτέλεσμα να δίνεται μια λανθασμένη εντύπωση συνεχόμενης αύξησης, εάν δεν έχει εξ αρχής ξεκαθαριστεί ο τρόπος της παρουσίασης τους. Όπως μάλιστα αναφέρει ο ιστότοπος mparticle.com, αυτό είναι φυσιολογικό αφού μια κατάταξη συγκεντρωτικών δεδομένων «θα προοδεύει πάντα προς τα πάνω και προς τα δεξιά» [πηγή], δείχνοντας μια φαινομενικά αυξητική τάση.
Ας δούμε λοιπόν πως φαίνεται ο πίνακας που παρουσιάζει την υπερβάλλουσα θνησιμότητα στη χώρα μας όταν χρησιμοποιούμε συγκεντρωτικά δεδομένα και όταν χρησιμοποιούμε μη-συγκεντρωτικά δεδομένα, αλλάζοντας απλά την επιλογή που δίνεται στο κάτω μέρος του γραφήματος:
Αριστερά: προβολή σε μορφή συγκεντρωτικών δεδομένων [πηγή]
Δεξιά: προβολή σε μορφή μη-συγκεντρωτικών δεδομένων [πηγή]
Στην παραπάνω σύγκριση τα δεδομένα είναι ακριβώς τα ίδια ανάμεσα στα δύο διαγράμματα, αλλάζει όμως ο τρόπος με τον οποίον παρουσιάζονται. Όπως φαίνεται και στην παρακάτω εικόνα η παρουσίαση της υπερβάλλουσας θνησιμότητας με τη μορφή μη-συγκεντρωτικών δεδομένων (δεξιά) μας δίνει μια πιο ξεκάθαρη εικόνα των πραγματικών τάσεων αυξομείωσης με την πάροδο του χρόνου:
Όπως βλέπουμε στον πίνακα που δείχνει τους υπερβάλλοντες θανάτους στη χώρα μας σε μη-συγκεντρωτική μορφή, ήδη από τον Φεβρουάριο του 2020 υπήρξε μια διακύμανση έως τον χειμώνα του ίδιου έτους, κατά τον οποίο παρατηρούμε την πρώτη μεγάλη αύξηση την οποία ακολούθησε σημαντική μείωση της θνησιμότητας. Από εκείνο το χρονικό σημείο η τιμή της υπερβάλλουσας θνησιμότητας παρέμεινε θετική με αρκετές όμως αυξομειώσεις έως τις αρχές του 2023, ενώ από τα τέλη του 2023 παρατηρήθηκε μείωση της υπερβάλλουσας θνησιμότητας, κατά περίπτωση σημαντική, η οποία συνεχίστηκε μέσα στο 2024. Αυτή την πορεία επιβεβαιώνουν και άλλες πηγές τις οποίες θα εξετάσουμε στη συνέχεια.
Όπως προαναφέραμε, η φυσιολογική τάση ενός συγκεντρωτικού διαγράμματος είναι η συνεχή αύξηση. Ωστόσο, όταν τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται βασίζονται σε συγκεκριμένο baseline, όπως συμβαίνει εδώ, κατά περιπτώσεις μπορεί να παρουσιαστεί μείωση της αυξητικής τάσης σε περιπτώσεις όπου τα δεδομένα παρουσιάσουν σημαντική διαφορά από το baseline που χρησιμοποιείται, όπως για παράδειγμα εάν ο ρυθμός αύξησης επιβραδυνθεί σημαντικά. Αυτό συμβαίνει και εδώ, καθώς είναι εμφανές πως οι μικρές μειώσεις που εμφανίζονται στο γράφημα που παρουσιάστηκε στον FOCUS FM αντιστοιχούν σε στατιστικά σημαντικές πτώσεις στον αριθμό υπερβάλλοντων θανάτων για τους αντίστοιχους μήνες:
Επάνω: προβολή σε μορφή συγκεντρωτικών δεδομένων [πηγή]
Κάτω προβολή σε μορφή μη-συγκεντρωτικών δεδομένων [πηγή]
Προκειμένου να διαπιστώσουμε τι ισχύει στη συγκεκριμένη περίπτωση, επικοινωνήσαμε με το Mortality Watch. Ο εκπρόσωπος του ιστότοπου μας ανέφερε πως, στα εν λόγω διαγράμματα, εφαρμόζεται ξεχωριστό μοντέλο γραμμικής παλινδρόμησης για κάθε μήνα. Το μοντέλο χρησιμοποιεί ως βασική γραμμή δεδομένα από χρονικές περιόδους πριν από το 2020, από τα οποία δημιουργεί μια πρόβλεψη για κάθε μήνα ξεχωριστά.
Στη συνέχεια γίνεται σύγκριση μεταξύ των τιμών θνησιμότητας της πρόβλεψης αυτής και των τιμών της θνησιμότητας που παρατηρήθηκε. Σε περιπτώσεις όπου η θνησιμότητα που παρατηρήθηκε είναι χαμηλότερη από την προβλεπόμενη, τότε καταγράφεται αρνητική τιμή στο γράφημα, με αποτέλεσμα οι τιμές στο συγκεντρωτικό γράφημα να παρουσιάζουν τις διακυμάνσεις που παρατηρούμε:
Η διακύμανση από μήνα σε μήνα που παρατηρείτε προκύπτει επειδή η προβλεπόμενη τιμή προέρχεται από το βασικό μοντέλο, το οποίο αξιολογεί κάθε μήνα ανεξάρτητα. Για παράδειγμα, σε ένα απλό σενάριο που χρησιμοποιεί μέσο όρο 3 ετών, η βασική γραμμή για τον Ιανουάριο του 2020 θα είναι ο μέσος όρος των τιμών Ιανουαρίου 2017–2019 (σσ: στην περίπτωση του γραφήματος που παρουσίασαν οι κ. Δαμιανίδης και κ. Σερέτης, ο μέσος όρος των τιμών Ιανουαρίου γενικώς πριν το 2020). Ωστόσο, όταν ενσωματώνεται μια τάση—όπως στο γράφημα που αναφέρατε—ένα ξεχωριστό μοντέλο γραμμικής παλινδρόμησης εφαρμόζεται σε κάθε μήνα, προσφέροντας μια πιο ακριβή πρόβλεψη.
Η υπέρβαση (σσ: η άνοδος της υπερβάλλουσας θνησιμότητας) υπολογίζεται ως η διαφορά μεταξύ της παρατηρούμενης τιμής και της προβλεπόμενης τιμής για κάθε μήνα. Εάν η παρατηρούμενη τιμή πέσει κάτω από την προβλεπόμενη τιμή, θα καταγραφεί ένας αρνητικός αριθμός. Αυτή η αρνητική τιμή μειώνει το αθροιστικό σύνολο με την πάροδο του χρόνου. Ως αποτέλεσμα, σε ένα σωρευτικό γράφημα, ο ρυθμός αύξησης θα εμφανίζεται σχετικά μικρότερος καθώς συσσωρεύονται αυτές οι αρνητικές συνεισφορές.
Για περισσότερες λεπτομέρειες, ακολουθούν ορισμένοι πόροι που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην αποσαφήνιση της μεθοδολογίας:
Υπολογισμοί δεδομένων υποστήριξης (πηγαίος κώδικας): https://github.com/mortalityWatch/charts
Πακέτο R που χρησιμοποιείται για τη βασική μοντελοποίηση: https://fable.tidyverts.org
Επιστημονική αναφορά για το πακέτο R: https://otexts.com/fpp3/
Η R είναι γλώσσα και περιβάλλον προγραμματισμού εξειδικευμένη για στατιστικούς υπολογισμούς, ανάλυση δεδομένων, και γραφικές παραστάσεις. Χαρακτηρίζεται και ως «στατιστική γλώσσα προγραμματισμού» καθώς υποστηρίζει όλα τα βήματα στη διαδικασία της στατιστικής ανάλυσης δεδομένων ενώ έχει σχεδιαστεί με στόχους, μεταξύ άλλων, την ενσωμάτωση και ανάγνωση δεδομένων, την αξιολόγηση των στατιστικών μοντέλων, και την εφαρμογή στατιστικών ελέγχων και μεθόδων στα υπό εξέταση δεδομένα.
Τι δείχνουν επίσημα δεδομένα για τη θνησιμότητα στη χώρα μας
Όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενο άρθρο μας με τιτλο «Παραπληροφόρηση σχετικά με αιφνίδιους θανάτους και «ξαφνικίτιδες»: Τι δείχνουν τα επίσημα δεδομένα», εξετάζοντας τα δεδομένα που διατηρεί το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Θνησιμότητας (EuroMOMO) για ολόκληρη τη χρονική περίοδο από την αρχή της πανδημίας COVID-19 έως το τέλος του 2023, για όλες τις ηλικίες, βλέπουμε πως όντως υπήρξαν περίοδοι κατά τις οποίες η θνησιμότητα στη χώρα μας παρουσίασε αύξηση, που κατά περιόδους ξεπέρασε το όριο που θέτει το z-score (με κόκκινη διακεκομμένη γραμμή) ώστε να θεωρηθεί σημαντική:
Πηγή εικόνας: Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Θνησιμότητας (EuroMOMO) / θνησιμότητα 2020-2023 (όλες οι ηλικίες)
Με μπλε γραμμή αποτυπώνεται ο δείκτης θνησιμότητας Z-score.
Όπως δείξαμε στο ίδιο άρθρο, η αύξηση αυτή σχετίζεται στατιστικά με την τρέχουσα πανδημία COVID-19 και, όπως φαίνεται και στο γράφημα, η πρώτη μεγάλη αύξηση της θνησιμότητας κατά την περίοδο αυτή (σημειώνεται στον παρακάτω πίνακα με κόκκινο πλαίσιο) παρατηρήθηκε μεταξύ της 46ης και 49ης εβδομάδας του 2020. Αυτές αντιστοιχούν στην περίοδο μεταξύ 9 Νοεμβρίου 2020 και 9 Δεκεμβρίου 2020, όταν δεν υπήρχαν ακόμα διαθέσιμα εμβόλια κατά της COVID-19:
Με μπλε γραμμή αποτυπώνεται ο δείκτης θνησιμότητας Z-score
Πως εξελίχθηκε ο δείκτης θνησιμότητα στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια
Επιπροσθέτως, όπως αναφέραμε στο ίδιο άρθρο μας, από τα επίσημα στατιστικά της ΕΛΣΤΑΤ έχουμε μια εικόνα για τη διακύμανση που παρουσίασε η γενική θνησιμότητα στη χώρα μας για την περίοδο από το 2017, λίγο πριν την έναρξη της πανδημίας έως το δεύτερο τρίμηνο του 2024.
Συγκεκριμένα, βλέπουμε πως το 2018 υπήρξε μείωση της γενικής θνησιμότητας στον πληθυσμό κατά -3,3% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Το 2019 παρατηρήθηκε αύξησή της, κατά 3,8% ενώ το 2020, το πρώτο έτος της πανδημίας, υπήρξε εκ νέου αύξηση κατά 4,6%. Το 2021, δεύτερο έτος της πανδημίας, η γενική θνησιμότητα κορυφώθηκε με αύξηση κατά 10,3% και το 2022 παρατηρήθηκε ελαφρά μείωση της, κατά -2,3%. Το 2023, η γενική θνησιμότητα παρουσίασε μείωση συγκρίσιμη με την αύξηση που παρουσίασε το δεύτερο έτος της πανδημίας, κατά -9,1%, με αποτέλεσμα να επανέλθει κοντά στα επίπεδα προ πανδημίας.
Στη σύγκριση με τα προηγούμενα έτη, βλέπουμε πως η ετήσια μεταβολή της γενικής θνησιμότητας ανά έτος (πάντα σε σχέση με το προηγούμενο) είναι η ακόλουθη:
Σε πρόσφατη έκθεσή της, με ημερομηνία 9 Αυγούστου 2024, η ΕΛΣΤΑΤ παρουσίασε τα εβδομαδιαία στοιχεία θανάτων του 2024, έως την 26η εβδομάδα του έτους:
Αν και τα δεδομένα αυτά αφορούν τις πρώτες 26 εβδομάδες του 2024 με βάση το διεθνές πρότυπο ημερομηνιών ISO8601, δηλαδή από 25 Δεκεμβρίου 2023 έως 30 Ιουνίου 2024, σε αυτά παρατηρείται περαιτέρω μείωση της θνησιμότητας με μεταβολή -4,3% σε σχέση με τις αντίστοιχες εβδομάδες του 2023. Παράλληλα, φαίνεται πως τουλάχιστον για την περίοδο των δεδομένων, η θνησιμότητα το 2022 και 2023 παρουσιάζει στατιστικά σημαντική μείωση σε σχέση με τα προσωρινά δεδομένα του 2023, καθώς όμως η πρόσφατη αναφορά της ΕΛΣΤΑΤ αφορά συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και όχι ολόκληρο το έτος, μια άμεση σύγκριση θα ήταν άτοπη.
Τέλος, για να εξετάσουμε τον ισχυρισμό περί αύξησης καρδιακών προσβολών, είναι σκόπιμο να εξετάσουμε την επίπτωση των θανάτων ανά αιτία όπως καταγράφονται από την ΕΛΣΤΑΤ για τα έτη 2016 έως 2021. Στο τελευταίο δελτίο τύπου της Αρχής (αρχειοθετημένο εδώ), το οποίο αφορά το έτος 2021 καθώς πάντα υπάρχει σημαντική χρονική καθυστέρηση για την έγκυρη παρουσίαση των ετήσιων δεδομένων, βλέπουμε πως οι θάνατοι από νοσήματα του κυκλοφορικού συστήματος, ανάμεσα τους καρδιακά νοσήματα, παρουσίασαν μικρή σχετικά αύξηση τα πρώτα έτη της πανδημίας, 2020 και 2021, με 45.741 και 46.607 θανάτους αντίστοιχα. Την ίδια στιγμή, το 2021 οι θάνατοι από COVID-19 τριπλασιάστηκαν, καθώς σημειώθηκαν 16.343 θάνατοι σε σχέση με 5.028 το 2020:
Ωστόσο η αύξηση που παρατηρείται το 2021 στα νοσήματα του κυκλοφορικού είναι της τάξης του 2,66% σε σχέση με το μέσο όρο θανάτων των έξι τελευταίων ετών, τον οποίο βάσει των δεδομένων της ΕΛΣΤΑΤ υπολογίσαμε σε 45.379. Είναι επίσης σκόπιμο να τονίσουμε πως το έτος 2017 υπήρξε επίσης ξαφνική αύξηση σε θανάτους από τα εν λόγω νοσήματα, ακόμα μεγαλύτερη από αυτή του 2021, με 46.942 θανάτους το 2017 έναντι 44.164 θανάτων το 2016.
Σχετικά με τον ισχυρισμό της συσχέτισης των εμβολίων κατά της COVID-19 με καρδιακές προσβολές και θανάτους, σειρά έγκριτων και εκτενέστατων μελετών ανά τον κόσμο έχει δείξει ότι δεν παρατηρείται καμιά αύξηση σε καρδιακής ή άλλης αιτιολογίας θανάτων έπειτα από την χορήγηση mRNA εμβολίων. [πηγή 1][πηγή 2][πηγή 3]
Στον αντίποδα, όπως αναφέρει σε πρόσφατο δημοσίευμα ο ιστότοπος των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας (NIS) του Ηνωμένου Βασιλείου, μελέτη με τίτλο “COVID-19 Is a Coronary Artery Disease Risk Equivalent and Exhibits a Genetic Interaction With ABO Blood Type“, δημοσιεύτηκε στις 9 Οκτωβρίου 2024 στο επιστημονικό περιοδικό Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology (ATVB) της Αμερικάνικης Καρδιολογικής Εταιρείας, έδειξε πως η νόσηση από COVID-19 για μη-εμβολιασμένα άτομα στις αρχές της πανδημίας ήταν ισοδύναμη με αυξημένο ρίσκο καρδιαγγειακών παθήσεων για τα επόμενα χρόνια. Η μελέτη εξέτασε άτομα με ή χωρίς καρδιακή νόσο και, σύμφωνα με τους ερευνητές, όχι μόνο επιβεβαιώνει προηγούμενες ανάλογες μελέτες, αλλά είναι η πρώτη που υποδηλώνει ότι ο αυξημένος κίνδυνος καρδιαγγειακών επιπλοκών μετά τη νόσηση μπορεί να διαρκέσει έως και τρία χρόνια μετά την αρχική μόλυνση, τουλάχιστον μεταξύ ατόμων που μολύνθηκαν στο πρώτο κύμα της πανδημίας.
Συμπέρασμα
Ο ισχυρισμός πως η θνησιμότητα ή η υπερβάλλουσα θνησιμότητα στη χώρα μας είναι διαρκώς αυξανόμενη είναι ψευδής, και προέρχεται από παρερμηνεία των επίσημων δεδομένων. Ο πίνακας που παρουσίασαν ο κ. Δαμιανίδης και ο κ. Σερέτης παρουσιάζει συγκεντρωτικά στοιχεία υπερβάλλουσας θνησιμότητας, με αποτέλεσμα να δίνει λανθασμένη εντύπωση για την αυξομείωση της θνησιμότητας στη χώρα μας. Με την παρουσίαση των δεδομένων σε μη-συγκεντρωτική μορφή είναι εμφανές πως η θνησιμότητα και η υπερβάλλουσα θνησιμότητα στην Ελλάδα δεν αυξάνεται συνεχόμενα από το 2020 αλλά παρουσιάζει αυξομειώσεις. Τα επίσημα δεδομένα της Eurostat, τα επίσημα δεδομένα της ΕΛΣΤΑΤ καθώς και τα επίσημα δεδομένα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Θνησιμότητας δείχνουν ότι η γενική θνησιμότητα στη χώρα μας αυξήθηκε κατά την έναρξη της πανδημίας, ωστόσο παρουσίασε πτώση ανάλογη της αρχικής αύξησης κατά τα έτη 2022 και 2023, ενώ εξακολουθεί να παρουσιάζει πτωτική πορεία μέσα στο 2024.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν
- https://help.whatagraph.com/en/articles/6376484-how-to-display-cumulative-data
- https://docs.mparticle.com/guides/analytics/analyses/advanced-segmentation/cumulative-vs-non-cumulative/
- https://help.reliasoft.com/weibull23/content/cumulative_vs._non-cumulative_data.htm
- https://www.mortality.watch/explorer/?c=GRC&t=deaths&ct=monthly&e=1&cs=bar&df=2020%2520Feb&dt=2024%2520Jun&ss=2017&bf=2017%2520Jan&sp=esp&bm=lin_reg&ce=1&st=0&m=0&pi=0&sl=0&p=0
- https://www.mortality.watch/explorer/?c=GRC&t=deaths&ct=monthly&e=1&cs=bar&df=2020%2520Feb&dt=2024%2520Jun&ss=2017&bf=2017%2520Jan&sp=esp&bm=lin_reg&ce=0&st=0&m=0&pi=0&sl=0&p=0
- https://www.euromomo.eu/graphs-and-maps#z-scores-by-country
- https://www.statistics.gr/el/statistics/-/publication/SPO13/2021
- https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCULATIONAHA.122.063753
- https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCULATIONAHA.123.066270
- https://www.nature.com/articles/s41467-024-49634-x
