Προσοχή σε αυτούς τους παραπλανητικούς ισχυρισμούς σχετικά με την παραγωγή πετρελαίου

Ειδικοί που ερωτήθηκαν από το AFP εξηγούν ότι χρειάζονται εκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστεί πετρέλαιο, διαψεύδοντας τις παραπλανητικές αναρτήσεις στο διαδίκτυο που ισχυρίζονται ότι το πετρέλαιο «αναγεννάται» σε μικρότερα χρονικά διαστήματα και ότι η «έλλειψή του» επινοήθηκε για να ανεβούν οι τιμές του πετρελαίου. Αν και είναι αλήθεια ότι οι υδρογονάνθρακες εξακολουθούν να σχηματίζονται σήμερα, το πετρέλαιο δεν θεωρείται ανανεώσιμη πηγή ενέργειας και η εξόρυξή του μπορεί να καταστεί οικονομικά μη βιώσιμη ακόμη και πριν εξαντληθούν τα σημερινά αποθέματα, δήλωσαν οι ειδικοί στο AFP. Οι παραπλανητικές αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ισχυρίζονται επίσης ότι ο όρος «ορυκτό καύσιμο» εισήχθη τον 19ο αιώνα κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου σχετικά με τη χημική ορολογία, αλλά στην πραγματικότητα ήταν σε χρήση πάνω από έναν αιώνα πριν από αυτό. 

Στις αρχές Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου, αναρτήθηκαν στα ελληνικά σε κοινωνικά δίκτυα  παραπλανητικοί ισχυρισμοί σχετικά με το πετρέλαιο στο Facebook. Η ανάρτηση ισχυρίζεται ότι το πετρέλαιο «αναγεννάται μέσα στη γη ταχύτερα από ό,τι θα μπορούσε ποτέ να εξαντληθεί», και ότι η σπανιότητα αυτού του φυσικού πόρου εισήχθη τεχνητά για να ανεβούν οι τιμές. Το κείμενο υποστηρίζει επίσης ότι ο όρος «ορυκτά καύσιμα» είναι ένα «ψέμα» που εισήχθη τον 19ο αιώνα κατόπιν αιτήματος του Αμερικανού μεγιστάνα του πετρελαίου Τζον Ντ. Ροκφέλερ. Το ίδιο κείμενο, συνοδευόμενο από ένα βίντεο με τους ίδιους ισχυρισμούς στα αγγλικά, εντοπίστηκε επίσης στην ηλεκτρονική πλατφόρμα Telegram στα ελληνικά.

Άλλα δημοσιεύματα στα ελληνικά έχουν εντοπιστεί στο Facebook εδώ και εδώ. Μια ιστοσελίδα κοινοποιεί επίσης το βίντεο και το κείμενο του μηνύματος του Telegram. Το βίντεο είναι μια συνέντευξη του Φλέτσερ Πρόουτι, πρώην αξιωματικού του αμερικανικού στρατού, γνωστού για τις αμφιλεγόμενες θέσεις του, ιδίως για τη δολοφονία του προέδρου Τζον Φ. Κένεντι. Το κείμενο που συνοδεύει το βίντεο είναι μια περίληψη των όσων λέει ο Πρόουτι στο κλιπ.

Παρόμοιοι ισχυρισμοί σχετικά με το πετρέλαιο και τα ορυκτά καύσιμα διαδίδονται εδώ και μήνες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε πολλές γλώσσες, όπως τα ισπανικά, τα αγγλικά και τα ουγγρικά, και διαψεύστηκαν από τις ισπανόφωνες και αγγλόφωνες ομάδες του AFP.

Οι ισχυρισμοί στο κείμενο που κοινοποιείται είναι είτε παραπλανητικοί είτε εντελώς ψευδείς, δήλωσαν οι ειδικοί στο AFP: το πετρέλαιο, το οποίο σχηματίζεται από τα υπολείμματα αρχαίων οργανισμών και φυτών, δεν θεωρείται ανανεώσιμη πηγή ενέργειας και καθώς η εξόρυξη γίνεται πιο δαπανηρή και δύσκολη και καθώς εμφανίζονται άλλες εναλλακτικές λύσεις, η παραγωγή πετρελαίου αναμένεται να αρχίσει να μειώνεται μέσα σε αυτόν τον αιώνα. Επιπλέον, ο όρος «ορυκτό καύσιμο» χρησιμοποιείται από τον 18ο αιώνα.

Το πετρέλαιο δεν θεωρείται ανανεώσιμη πηγή ενέργειας

Το κείμενο που κοινοποιείται στο διαδίκτυο ισχυρίζεται ότι το πετρέλαιο «αναγεννάται ταχύτερα» από ό,τι θα μπορούσε να εξαχθεί, υπονοώντας ότι υπάρχει σχεδόν άπειρη ποσότητα πετρελαίου για να χρησιμοποιηθεί από τους ανθρώπους. Αυτό όμως είναι παραπλανητικό.

Αν και είναι αλήθεια ότι η διαδικασία σχηματισμού του πετρελαίου δεν έχει ολοκληρωθεί, αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει σταθερή παροχή «νέου» πετρελαίου στη διάθεσή μας και δεν θεωρείται «ανανεώσιμη» πηγή ενέργειας, εξηγούν οι ειδικοί στο AFP.

Η Ματίλντ Αντελινέ, γεωλόγος και αναπληρώτρια καθηγήτρια στη Σχολή IFP, πρώην μηχανικός έρευνας στη γεωφυσική στο γαλλικό IFPEN, δήλωσε στο AFP στις 24 Νοεμβρίου 2022 ότι το πετρέλαιο δεν «αναπαράγεται» σε μικρές χρονικές κλίμακες. Το πετρέλαιο – σε αντίθεση με το νερό – δεν ρέει ελεύθερα είπε ο ειδικός, οπότε τα υπάρχοντα κοιτάσματα μπορούν να εξορύσσονται, αλλά δεν θα αναπαραχθούν σε μικρή κλίμακα.

«Αυτό το πετρέλαιο μπορεί να εξορύσσεται με γεωτρήσεις, αλλά δεν υπάρχει αναπαραγωγή σε μικρότερο χρονικό διάστημα, καθώς δεν είνια κάτι που κυκλοφορεί (στη Γη σ.σ. )», είπε η Αντελινέ εννοώντας ότι το νέο πετρέλαιο δεν θα ρέει απλώς στη θέση της εξορυσσόμενης ποσότητας.

Η εμπειρογνώμονας πρόσθεσε επίσης ότι ο μόνος τρόπος για να αναπαραχθεί το πετρέλαιο είναι να υπάρχει ένα μέρος όπου το οργανικό υλικό μπορεί να μετατραπεί σε πετρέλαιο. «Πρώτα, η οργανική ύλη πρέπει να πεθάνει – συνήθως στους ωκεανούς – και στη συνέχεια να πέσει στον πυθμένα του ωκεανού και να βυθιστεί μέχρι να φτάσει σε επαρκές βάθος, θερμοκρασία και πίεση για να μετατραπεί σε πετρέλαιο ή αέριο».

Αλλά η Αντελινέ προειδοποιεί επίσης ότι αυτό δεν συμβαίνει καθόλου στην κλίμακα μιας δεκαετίας: πρόκειται για πράγματα που χρειάζονται εκατομμύρια χρόνια. «Το 70% του πετρελαίου που χρησιμοποιούμε σήμερα παράχθηκε πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια. Όταν χρησιμοποιείς ένα φυσικό πόρο,  δεν σημαίνει ότι θα αναπαραχθεί αμέσως, γιατί θα χρειαστεί πολύ περισσότερο  χρόνο για τον σχηματισμό του».

Όπως σημειώνεται στο εν λόγω άρθρο του AFP, ακόμη και οι νεότερες πηγές πετρελαίου προέρχονται από αρκετά εκατομμύρια χρόνια πριν, με τις παλαιότερες να χρονολογούνται από την Δεβόνια περίοδο, που άρχισε πριν από περίπου 410 εκατομμύρια χρόνια.

Με παρόμοιο τρόπο ο Ζολτάν Τέρζο, διευθυντής του Τμήματος Μηχανικών Πετρελαίου του Πανεπιστημίου του Μίσκολτς, στις 16 Νοεμβρίου 2022 δήλωσε επίσης στο AFP ότι είναι παραπλανητικό να υποθέσουμε ότι η νέα εμφάνιση πετρελαίου θα αντικαταστήσει την εξορυσσόμενη ποσότητα.

«Αν και οι υδρογονάνθρακες εξακολουθούν να σχηματίζονται σήμερα, χρειάζονται πολύ περισσότερο χρόνο για την απελευθέρωση και τη μετακίνησή τους από τα πετρώματα προέλευσης σε νέα κοιτάσματα από ότι για την εξόρυξη των ήδη συσσωρευμένων αποθεμάτων. Ως εκ τούτου, ‘νέο’ πετρέλαιο δεν σχηματίζεται σε σημαντικό βαθμό» — δήλωσε ο εμπειρογνώμονας στο AFP.

Αυτή η φωτογραφία που τραβήχτηκε στις 30 Αυγούστου 2022 απεικονίζει μια αντλία γεώτρησης πετρελαίου ανάμεσα σε αμμόλοφους στην έρημο του Ντουμπάι στον Περσικό Κόλπο. – GIUSEPPE CACACE / AFP

«Το πετρέλαιο είναι ένα μη ανανεώσιμος πόρος που σχηματίστηκε στη Γη στην διάρκεια εκατομμυρίων ετών», είπε ο Χάικο Μπάλζτερ, Διευθυντής του Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Μελλοντικών στο Πανεπιστήμιο του Λέστερ στις 21 Νοεμβρίου 2022 στο AFP, δείχνοντας εκπαιδευτικό υλικό για το πετρέλαιο που σχηματίζεται στην ιστοσελίδα του National Geographic.

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ «ανανεώσιμη ενέργεια» είναι η ενέργεια «που προέρχεται από φυσικές πηγές που αναπληρώνονται με μεγαλύτερο ρυθμό από ό,τι καταναλώνονται», όπως το ηλιακό φως και ο άνεμος.

Ο καθηγητής Γκραντ Γουάτς από το Τμήμα Γεωεπιστημών και Περιβαλλοντικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Dalhousie στο Χάλιφαξ του Καναδά επιβεβαίωσε επίσης στο AFP στις 25 Νοεμβρίου 2022 ότι «συνοπτικά, δεν είναι σωστό να λέμε ότι το πετρέλαιο παράγεται συνεχώς», προειδοποιώντας επίσης ότι ο σχηματισμός του πετρελαίου διαρκεί εκατομμύρια χρόνια.

Επιπλέον, το ερώτημα δεν είναι μόνο αν υπάρχει αρκετό πετρέλαιο στο υπέδαφος, αλλά αν μπορεί εύκολα να εξορυχθεί, ώστε να αξίζει οικονομικά, δήλωσε στο AFP στις 21 Ιουνίου 2022 ο Άρντ Πίτερχανσελ, γεωλόγος και ειδικός στο αργό πετρέλαιο, στο Τμήμα Γεωεπιστημών του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης: «Το πετρέλαιο είναι ένα οικονομικό ζήτημα και μεγάλες ποσότητες πετρελαίου θα παραμείνουν σε υπόγειες δεξαμενές απλώς και μόνο επειδή δεν θα είναι κερδοφόρα η εξόρυξή τους».

Η παραγωγή πετρελαίου αναμένεται να μειωθεί στο μέλλον

Τόσο οι εμπειρογνώμονες όσο και οι πετρελαϊκές εταιρείες υπολογίζουν ότι η παραγωγή πετρελαίου θα αρχίσει να μειώνεται κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα.

«Καταναλώνουμε το πετρέλαιο τόσο γρήγορα που η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου αναμένεται να κορυφωθεί ήδη το 2050 ή ενδεχομένως γύρω στο 2070-2080, ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση», δήλωσε ο Χάικο Μπάλτσερ.

«Η παραγωγή πετρελαίου θα μειωθεί μόλις ξεπεράσουμε την ‘κορύφωση του πετρελαίου’. Οι παγκόσμιες ενεργειακές εταιρείες σχεδιάζουν κάτι τέτοιο και αναζητούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας για να αντικαταστήσουν το πετρέλαιο», πρόσθεσε ο εμπειρογνώμονας. Η πετρελαϊκή αιχμή είναι μια θεωρία σύμφωνα με την οποία η συμβατική παραγωγή πετρελαίου θα φτάσει τελικά σε ένα σημείο αιχμής και θα αρχίσει να μειώνεται, ωστόσο το πότε θα συμβεί αυτό και τι επιπτώσεις θα έχει, προκαλεί πολλές συζητήσεις.

Ούτε μεταξύ των παραγωγών υπάρχει συναίνεση για το ακριβές χρονοδιάγραμμα, αλλά ακόμη και πετρελαϊκοί κολοσσοί όπως η Saudi Aramco και η Shell σχεδιάζουν με την επακόλουθη μείωση της παραγωγής πετρελαίου, με τη Shell να ισχυρίζεται το 2021 ότι η εταιρεία έφτασε στο μέγιστο της παραγωγής πετρελαίου το 2019.

Οι αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υποστηρίζουν επίσης ότι το πετρέλαιο είναι το δεύτερο πιο συχνό υγρό στη Γη. Το ερώτημα εξαρτάται από το τι θεωρούμε στην καθομιλουμένη ως υγρό: αν συμπεριλάβουμε το μάγμα για παράδειγμα, τότε είναι πιο συχνό από το νερό, όπως επεσήμαναν στο AFP οι Χάικο Μπάλζτερ και Ματίλντ Αντελινέ.

Είναι όμως αλήθεια ότι υπάρχει σημαντική ποσότητα πετρελαίου κάτω από την επιφάνεια της Γης. «Οι εκτιμήσεις του Αμερικανικού Γεωλογικού Ινστιτούτου (USGS) κάνουν λόγο για περίπου 78 δισεκατομμύρια τόνους εναπομείναντος πετρελαίου στο υπέδαφος, το οποίο σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια εκατομμυρίων ετών», δήλωσε ο Άρντ Πίτερχανσελ σημειώνοντας ότι το πετρέλαιο είναι πράγματι ένα από τα πιο συχνά υγρά στη Γη.

Με βάση τα στοιχεία της Αμερικανικής Υπηρεσίας Ενεργειακών Πληροφοριών (EIA) και της British Petroleum, ένας διαδραστικός μετρητής δείχνει τα εκτιμώμενα εναπομείναντα παγκόσμια αποθέματα πετρελαίου σε βαρέλια στην ιστοσελίδα του Worldometers.

Ένας εργαζόμενος ελέγχει το σύστημα νερού στο διυλιστήριο Duna (Δούναβη) της ουγγρικής εταιρείας MOL που βρίσκεται κοντά στην πόλη Szazhalombatta, περίπου 30 χιλιόμετρα νότια της Βουδαπέστης, στις 5 Μαΐου 2022. – ATTILA KISBENEDEK / AFP

Ο όρος «ορυκτό καύσιμο» χρησιμοποιήθηκε ήδη από τον 18ο αιώνα

Σε αντίθεση με ό,τι ισχυρίζεται η ανάρτηση, ο όρος «ορυκτό καύσιμο» (στα αγγλικά, «fossil fuel») δεν εισήχθη στα τέλη του 19ου αιώνα.

«Ο χημικός Κάσπαρ Νόιμαν από το Βερολίνο χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο ‘ορυκτό καύσιμο’, ο οποίος τεκμηριώνεται σε μια έκδοση των χημικών του έργων που δημοσιεύθηκε στα αγγλικά το 1759», δήλωσε στο AFP ο Άρντ Πέτερχανσελ. Ο όρος σημειώνεται στο ευρετήριο του βιβλίου εδώ.

Η αναφορά των «ορυκτών καυσίμων» στην αγγλική μετάφραση των έργων του Κάσπαρ Νόιμαν στο Google Books. Η κόκκινη παρένθεση προστέθηκε από το AFP. Λήψη εικόνας: 25/12/2022 – AFP

Ο όρος «χρησιμοποιήθηκε ευρέως στις αρχές της δεκαετίας του 1900», εξήγησε εκπρόσωπος του Πανεπιστημίου του Κουίνσλαντ στο AFP το 2020.

Η ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ισχυρίζεται ψευδώς ότι το πετρέλαιο ονομάστηκε «ορυκτό καύσιμο» («fossil fuel») κατά τη διάρκεια της «Σύμβασης της Γενεύης του 1892», αναφερόμενη πιθανότατα στη Διεθνή Επιτροπή Χημείας του 1892, η οποία καθιέρωσε ορισμένα πρότυπα ονομασίας της οργανικής χημείας.

Οι αποφάσεις της επιτροπής μπορούν να διαβαστούν στα γαλλικά εδώ. Το κείμενο ασχολείται με τη σύμβαση ονοματοδοσίας των υδρογονανθράκων (το πετρέλαιο αποτελείται κυρίως από αυτούς), αλλά δεν αναφέρει τα «ορυκτά καύσιμα» ή άλλες ονομασίες της καθομιλουμένης, αναφέρεται αποκλειστικά στην επιστημονική σύμβαση ονοματοδοσίας.

Το κείμενο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αμφισβητεί επίσης την προέλευση του πετρελαίου. Είναι αλήθεια ότι τα ορυκτά καύσιμα δεν προέρχονται από απολιθωμένα υπολείμματα ή αποτυπώματα προϊστορικών φυτών ή ζώων, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει  αμφιβολία ή συζήτηση για την προέλευση των ορυκτών καυσίμων στην επιστημονική κοινότητα.

«Το πετρέλαιο είναι ένα ορυκτό καύσιμο. Το πετρέλαιο, ο άνθρακας και το φυσικό αέριο σχηματίστηκαν από τα υπολείμματα αρχαίων θαλάσσιων φυτών, φυκών και βακτηρίων επί εκατομμύρια χρόνια υπό έντονη θερμότητα και πίεση. Επειδή αυτά τα καύσιμα σχηματίστηκαν από τα υπολείμματα αυτών των θαλάσσιων οργανισμών, ονομάζονται ‘ορυκτά καύσιμα’», δήλωσε ο Χάικο Μπάλζτερ στο AFP.