Η πραγματική τάση του αρκτικού πάγου και η ναυσιπλοΐα στην περιοχή

Το τελευταίο διάστημα, δημοσιεύσεις σε ιστοσελίδες (faros-24.gr, anoixtoparathyro.gr, efthia.gr, evros24.gr, emvolos.gr, trikalain.gr, kritipoliskaixoria.gr και sportdog.gr) και αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναπαράγουν το άρθρο “Η αύξηση των θαλάσσιων πάγων της Αρκτικής“, το οποίο δημοσιεύτηκε αρχικά στην ιστοσελίδα geoeurope.org. Στο άρθρο αυτό προβάλλονται οι εξής ισχυρισμοί:

• Η έκταση του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής είναι πλέον σημαντικά μεγαλύτερη από ότι το 2012, διαψεύδοντας τις προβλέψεις για μια κλιματική αποκάλυψη και αμφισβητώντας την εγκυρότητα των μοντέλων που χρησιμοποιεί η IPCC στις εκθέσεις της.
• Ο αυξανόμενος πάγος εμποδίζει τις ναυτιλιακές διαδρομές μέσω της Αρκτικής.

Οι ισχυρισμοί αυτοί, ωστόσο, αντιβαίνουν στα επιστημονικά δεδομένα και παραβλέπουν τη γενική τάση μακροχρόνιας μείωσης του θαλάσσιου πάγου στην Αρκτική. Οι αναλύσεις από έγκριτους επιστημονικούς οργανισμούς, όπως η NASA, η NOAA, το NSIDC και η IPCC, επιβεβαιώνουν ότι η Αρκτική συνεχίζει να χάνει πάγο, ενώ οι μικρές διακυμάνσεις από έτος σε έτος δεν αποτελούν ένδειξη ανάκαμψης. Στο παρόν άρθρο, εξετάζουμε τα επιστημονικά στοιχεία, αναδεικνύοντας τι πραγματικά ισχύει για τον αρκτικό πάγο.

Παραδείγματα αναρτήσεων στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης:

Τι Ισχύει

Ισχυρισμός 1: «Η έκταση του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής είναι πλέον σημαντικά μεγαλύτερη από ό,τι το 2012, διαψεύδοντας τις προβλέψεις για μια κλιματική αποκάλυψη και αμφισβητώντας την εγκυρότητα των μοντέλων που χρησιμοποιεί η IPCC στις εκθέσεις της.»

Ξεκινάμε από τον πρώτο ισχυρισμό, ότι η σημερινή έκταση του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής είναι «σημαντικά μεγαλύτερη» από το 2012 – διαψεύδοντας τις κλιματικές προβλέψεις, ο οποίος βασίζεται σε επιλεκτική χρήση δεδομένων και αγνοεί τη μακροπρόθεσμη τάση συρρίκνωσης του αρκτικού πάγου. Αν και το 2024 η έκταση του θαλάσσιου πάγου ήταν πράγματι μεγαλύτερη από το ιστορικό ελάχιστο του 2012, παραμένει σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα συγκριτικά με προηγούμενες δεκαετίες, (climate.nasa.gov). Επιστημονικά δεδομένα από το Παρατηρητήριο Γης της NASA, το Εθνικό Κέντρο Δεδομένων Χιονιού και Πάγου (NSIDC) και την Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA), αποδεικνύουν ότι η γενική τάση είναι πτωτική, με την έκταση του αρκτικού πάγου να φθίνει από τη δεκαετία του 1980.

1. Σύγκριση έκτασης αρκτικού θαλάσσιου πάγου: 2012-2024

• Σύμφωνα με την Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (EPA) και το Εθνικό Κέντρο Δεδομένων Χιονιού και Πάγου, το 2012 καταγράφηκε το ιστορικά χαμηλότερο επίπεδο θαλάσσιου πάγου στην Αρκτική, (Σχήμα 1), από την έναρξη των δορυφορικών παρατηρήσεων το 1979. Συγκεκριμένα, το Σεπτέμβριο του 2012 παρατηρήθηκε η χαμηλότερη έκταση θαλάσσιου πάγου, (Σχήμα 2), 49% κάτω από το μέσο όρο του διαστήματος 1979-2000 για το μήνα αυτό.

• Επίσης, κατά την Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (EPA), αν και το 2024 η έκταση του αρκτικού πάγου ήταν μεγαλύτερη από το ρεκόρ του 2012, παρέμεινε η έκτη μικρότερη καταγεγραμμένη έκταση στην ιστορία των δορυφορικών δεδομένων. Συγκεκριμένα, τον Σεπτέμβριο του 2024, η παγοκάλυψη ήταν 785.000 τετραγωνικά μίλια (περίπου 2 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα), μικρότερη από τον ιστορικό μέσο όρο της περιόδου 1981-2010 για τον ίδιο μήνα. Η απώλεια αυτή είναι σχεδόν τριπλάσια από την έκταση του Τέξας, γεγονός το οποίο καταδεικνύει ότι, παρά τις φυσικές ετήσιες διακυμάνσεις, η μακροπρόθεσμη τάση συνεχίζει να είναι πτωτική.

Εν ολίγοις, αν και η έκταση του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής το 2024 ήταν όντως μεγαλύτερη από το χαμηλότερο ρεκόρ της το 2012, παρέμεινε σημαντικά κάτω από τον ιστορικό μέσο όρο, επιβεβαιώνοντας τη μακροπρόθεσμη τάση συρρίκνωσης, η οποία καταγράφεται στις επιστημονικές μετρήσεις των τελευταίων δεκαετιών.

2. Ιστορική τάση του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής από τη δεκαετία του 1980 μέχρι και σήμερα

Τα επιστημονικά δεδομένα επιβεβαιώνουν ότι η Αρκτική υφίσταται συρρίκνωση του θαλάσσιου πάγου της, εξαιτίας της διαρκούς αύξησης της θερμοκρασίας. Από το 1979, οι δορυφορικές μετρήσεις αποδεικνύουν ότι η ελάχιστη έκταση του θαλάσσιου πάγου τον Σεπτέμβριο μειώνεται κατά περίπου 12,2% ανά δεκαετία, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου 1981-2010, (NASA Climate).

2a. Μείωση της έκτασης του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής

Η συρρίκνωση της έκτασης του αρκτικού πάγου δεν αποτελεί μεμονωμένη διακύμανση, αλλά διαχρονική τάση, η οποία καταγράφεται εδώ και δεκαετίες. Ειδικότερα:

• Κατά τη Ναυτιλιακή Υπηρεσία “Copernicus“, από το 1979 έως το 2021 χάθηκαν 2,14 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα θαλάσσιου πάγου, μια έκταση έξι φορές μεγαλύτερη από το μέγεθος της Γερμανίας, το οποίο αντιστοιχεί σε συνολική μείωση κατά περίπου 50% στη διάρκεια της περιόδου αυτής.

• Το 2012 καταγράφηκε η χαμηλότερη έκταση πάγου, στα 3,39 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, συγκεκριμένα 1,99 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα κάτω από τη μέση ελάχιστη έκταση της περιόδου 1981-2010.
• Το 2024 καταγράφηκε η έκτη χαμηλότερη έκταση, περίπου 4,23 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα και πάλι κάτω από τον ιστορικό μέσο όρο της περιόδου 1981-2010 .

Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η συνεχής μείωση της έκτασης του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής τις τελευταίες δεκαετίες, με απώλειες που ξεπερνούν τα 2,14 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα από το 1979, επιβεβαιώνει τη μακροχρόνια τάση συρρίκνωσης και αντικρούει τον ισχυρισμό περί σημαντικής αύξησης του πάγου.

2b. Μεταβολές στην ηλικία & το πάχος του αρκτικού πάγου

Πέραν του περιορισμού της συνολικής έκτασης, ο θαλάσσιος πάγος της Αρκτικής καθίσταται ολοένα και λεπτότερος, κατά συνέπεια πιο ευάλωτος στην τήξη. Αναλυτικότερα:

• Μείωση πολυετούς πάγου: Σύμφωνα με την Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (EPA), τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι όλο και λιγότερα τμήματα παλαιότερου και παχύτερου θαλάσσιου πάγου επιβιώνουν σε μια ή περισσότερες περιόδους τήξης, διατηρώντας την παρουσία τους στο πέρασμα του χρόνου, (Σχήμα 7). Το ποσοστό του θαλάσσιου πάγου ηλικίας πέντε ετών και άνω (πολυετής πάγος) έχει μειωθεί, από περισσότερο από 40% της συνολικής έκτασης του αρκτικού πάγου τον Σεπτέμβριο στη δεκαετία του 1980, σε λιγότερο από 10% από το 2010 και έπειτα. Παράλληλα, το ποσοστό πάγου ηλικίας μόλις ενός ή δύο ετών έχει αυξηθεί, υποδηλώνοντας ότι το κάλυμμα του πάγου γίνεται όλο και λεπτότερο. Η μεταβολή αυτή καθιστά το θαλάσσιο πάγο πιο ευάλωτο στην τήξη, επιταχύνοντας περαιτέρω τη συρρίκνωσή του.

• Αύξηση διάρκειας θερινής περιόδου τήξης: Η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ(EPA) αναφέρει, ακόμη, ότι από το 1979 η διάρκεια της περιόδου τήξης των πάγων της Αρκτικής έχει αυξηθεί κατά περίπου 40 ημέρες. Κατά μέσο όρο, ο θαλάσσιος πάγος της Αρκτικής αρχίζει τώρα να λιώνει οκτώ ημέρες νωρίτερα και ξεκινά να ξαναπαγώνει 31 ημέρες αργότερα, (Σχήμα 8).

​

2c. Συρρίκνωση όγκου αρκτικού πάγου

• Προσωρινή αύξηση (2013): Δεδομένα από τον δορυφόρο CryoSat του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, δείχνουν ότι τον Οκτώβριο του 2013 ο όγκος του αρκτικού θαλάσσιου πάγου ανέκαμψε προσωρινά σε περίπου 9.000 km³, σε σχέση με περίπου 6.000 km³ τον Οκτώβριο του 2012 (αύξηση περίπου 50%), (esa.int)​. Ωστόσο, οι επιστήμονες τόνισαν ότι η ανάκαμψη αυτή δεν αναιρεί τη μακροπρόθεσμη πτωτική τάση. Χαρακτηριστικά, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο όγκος κάθε Οκτώβριο εκτιμάται γύρω στα 20.000 km³, δηλαδή η πρόσφατη ελάχιστη τιμή παραμένει μεταξύ των χαμηλότερων των τελευταίων 30 ετών​, (esa.int).
• Μακροπρόθεσμη τάση μείωσης: Η NASA επιβεβαιώνει ότι η Αρκτική έχει χάσει πάνω από το μισό της θερινής παγοκάλυψης της, από τις αρχές των δορυφορικών καταγραφών, το 1979. Το Σεπτέμβριο του 2012, το κάλυμμα πάγου πάνω από τον Αρκτικό Ωκεανό συρρικνώθηκε στη χαμηλότερη έκτασή του που έχει καταγραφεί, περίπου στο μισό μέγεθος της μέσης έκτασης του καλοκαιριού από το 1979 έως το 2000, (climate.nasa.gov). Η μείωση αυτή, περίπου 50% λιγότερη έκταση μέσα σε λίγες δεκαετίες καταδεικνύει μια σαφή μακροχρόνια πτωτική τάση στην έκταση και τον όγκο του αρκτικού πάγου​.

Συνεπώς, η συρρίκνωση της έκτασης, του πάχους και του όγκου του αρκτικού πάγου, σε συνδυασμό με τη μείωση του πολυετούς πάγου και την παράταση της θερινής περιόδου τήξης, αποδεικνύουν ότι η μακροπρόθεσμη τάση είναι πτωτική, παρά τις ετήσιες διακυμάνσεις και προσωρινές αυξήσεις που παρατηρούνται.​

3. Βραχυπρόθεσμες διακυμάνσεις & φυσικά αίτια αυξομειώσεων του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής

Η έκταση του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής παρουσιάζει φυσικές ετήσιες διακυμάνσεις, οι οποίες επηρεάζονται από μετεωρολογικές και ωκεάνιες συνθήκες. Αυξομειώσεις τέτοιου είδους δεν αποτελούν ένδειξη ανάκαμψης, εντάσσονται ωστόσο στη μακροχρόνια τάση μείωσης του πάγου. Ειδικότερα:

3a. Μακροχρόνια τάση μείωσης της παγοκάλυψης παρά τη φυσική εποχική μεταβλητότητα

Οι δορυφόροι καταγράφουν την αρκτική παγοκάλυψη να μεταβάλεται σύμφωνα με τον ετήσιο κύκλο (χειμερινή έκταση στο μέγιστο, καλοκαιρινή στο ελάχιστο), όμως τις τελευταίες δεκαετίες τόσο τα θερινά όσο και τα χειμερινά επίπεδα πάγου εμφανίζουν σταθερή καθοδική τάση. Όπως επισημαίνει η NASA, (earthobservatory.nasa.gov):

Ο θαλάσσιος πάγος “μεγαλώνει” δραματικά κάθε χειμώνα, φθάνοντας συνήθως στο μέγιστο το Μάρτιο. Λιώνει εξίσου δραματικά κάθε καλοκαίρι, φτάνοντας στο ελάχιστο το Σεπτέμβριο. Είναι μια φυσική διακύμανση, η οποία συνεχίζεται εδώ και χιλιάδες χρόνια, όμως οι τάσεις του χειμώνα και του καλοκαιριού έχουν γίνει αρνητικές τις τελευταίες δεκαετίες.

Αντίστοιχα, οι πιο πρόσφατες αξιολογήσεις τονίζουν ότι τα ελάχιστα καλοκαιρινά επίπεδα πάγου των τελευταίων περίπου 15 ετών είναι χαμηλότερα από ποτέ, επιβεβαιώνοντας τη διαρκή μείωση. Χαρακτηριστικά η NOAA (arctic.noaa.gov) αναφέρει:

Η έκταση του θαλάσσιου πάγου συνεχίζει να μειώνεται, με τις 17 τελευταίες ελάχιστες εκτάσεις Σεπτεμβρίου (2007-2023) να είναι οι χαμηλότερες που έχουν καταγραφεί. Η παγοκάλυψη του 2023 ήταν η 6η μικρότερη στο αρχείο δορυφόρων από το 1979.

3b. Ρόλος των κυκλώνων στην επιτάχυνση τήξης – Το παράδειγμα του καλοκαιριού του 2012

Ένα εξαιρετικά ισχυρό χαμηλό βαρομετρικό τον Αύγουστο του 2012, ο επονομαζόμενος «Μεγάλος Κυκλώνας της Αρκτικής», επέδρασε σημαντικά στη μείωση του πάγου εκείνο το καλοκαίρι. Σύμφωνα με τα δεδομένα του NSIDC:

Το 2012, ο ρυθμός απώλειας πάγου για τον Αύγουστο ήταν 91.700 τετραγωνικά χιλιόμετρα την ημέρα, ο ταχύτερος που παρατηρήθηκε για τον μήνα Αύγουστο κατά την περίοδο των δορυφορικών παρατηρήσεων. Τον Αύγουστο του 2007, ο πάγος χάθηκε με ρυθμό 66.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων την ημέρα και το 2008, το έτος με τη δεύτερη μεγαλύτερη απώλεια πάγου τον Αύγουστο, ο ρυθμός ήταν 80.600 τετραγωνικά χιλιόμετρα την ημέρα. Η μέση απώλεια πάγου για τον Αύγουστο είναι 55.100 τετραγωνικά χιλιόμετρα την ημέρα.

Ο απολογισμός του φαινομένου από τη NOAA, (arctic.noaa.gov, Σελίδα 42), ήταν αντίστοιχος:

Μια σφοδρή καταιγίδα στις αρχές Αυγούστου 2012 επέσπευσε την απώλεια πάγου και συνέβαλε στην ταχεία απομάκρυνσή του από την περιοχή…Η καταιγίδα έσπρωξε τον πάγο νοτιότερα σε θερμότερα νερά, όπου… ο πάγος έλιωσε μέσα σε λίγες εβδομάδες​.

Επομένως, ο κυκλώνας αυτός συνέβαλε σημαντικά στην επιτάχυνση της τήξης, οδηγώντας στο ιστορικό ελάχιστο του 2012.

3c. Φυσική μεταβλητότητα & επιπτώσεις των Ελ Νίνιο – Λα Νίνια

Τα φαινόμενα Ελ Νίνιο και Λα Νίνια επηρεάζουν τις παγκόσμιες θερμοκρασίες. Ωστόσο, η ακριβής τους επίδραση στην Αρκτική είναι περίπλοκη, με τις μελέτες να μην έχουν καταλήξει, μέχρι ώρας, σε ξεκάθαρη σύνδεση. Για παράδειγμα, κατά το ισχυρό Ελ Νίνιο του 2015-2016 η έκταση πάγου παρέμεινε χαμηλή, αλλά δεν ήταν σαφές αν αυτό οφειλόταν άμεσα στο Ελ Νίνιο. Όπως ανέφερε η NASA,(climate.nasa.gov):

Δεν είναι σαφές εάν το ισχυρό φετινό φαινόμενο El Niño, το οποίο είναι ένα φυσικό φαινόμενο που συμβαίνει συνήθως κάθε δύο έως επτά χρόνια, όπου τα επιφανειακά ύδατα του ανατολικού ισημερινού Ειρηνικού Ωκεανού θερμαίνονται, είχε κάποια επίδραση στην ελάχιστη έκταση του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής.

Επισημαίνοντας, επίσης, ότι (climate.nasa.gov):

Αν και δεν έχουμε καταφέρει να ανιχνεύσουμε μια ισχυρή επίδραση του El Niño στον θαλάσσιο πάγο της Αρκτικής, τώρα που ο πάγος είναι λεπτότερος και πιο ευκίνητος, θα πρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε μια μεγαλύτερη απόκριση σε ατμοσφαιρικά γεγονότα από χαμηλότερα γεωγραφικά πλάτη

Από την άλλη, οι φάσεις Λα Νίνια (οι οποίες εν γένει ψύχουν το παγκόσμιο κλίμα) ενδέχεται πρόσκαιρα να ευνοούν ελαφρώς εκτενέστερη παγοκάλυψη, αλλά και πάλι η μακροπρόθεσμη τάση υπερθέρμανσης κυριαρχεί έναντι των διακυμάνσεων αυτών, (Λα Νίνια).

3d. Ρόλος ωκεάνιων ρευμάτων (ιδίως του Ατλαντικού) στην τήξη πάγου

Τα ωκεάνια ρεύματα μεταφέρουν θερμότητα στην Αρκτική, επιταχύνοντας την τήξη. Ιδιαίτερα το ζεστό και αλμυρό νερό του Ατλαντικού ρέει βόρεια προς την Αρκτική (π.χ. μέσω της Θάλασσας Μπάρεντς), συμβάλλοντας στην τήξη του θαλάσσιου πάγου. Μελέτες δείχνουν ότι η ροή θερμού Ατλαντικού νερού στην Αρκτική έχει αυξηθεί σε επίπεδα άνευ προηγουμένου. Όπως συνοψίζει το NSIDC, (nsidc.org, “Further ReadingOcean heat”):

Η ροή θερμότητας των ωκεανών στον Αρκτικό Ωκεανό από τον Ατλαντικό, είναι τώρα υψηλότερη από οποιαδήποτε άλλη φορά τα τελευταία 2000 χρόνια. Το ζεστό, αλμυρό νερό του Ατλαντικού ρέει από τα μεσαία γεωγραφικά πλάτη και στη συνέχεια ψύχεται και βυθίζεται κάτω από το κρύο, γλυκό νερό από την Αρκτική. Η υψηλότερη περιεκτικότητα σε αλάτι του νερού του Ατλαντικού σημαίνει ότι είναι πιο πυκνό από το πιο φρέσκο ​​νερό της Αρκτικής, επομένως κυκλοφορεί μέσω του Αρκτικού Ωκεανού σε βάθος περίπου 100 μέτρων. Το νερό αυτό του Ατλαντικού είναι δυνητικά σημαντικό για τον θαλάσσιο πάγο, επειδή η θερμοκρασία είναι 1 έως 2 βαθμούς Κελσίου πάνω από το μηδέν. Εάν αυτό το νερό ανέβαινε στην επιφάνεια, θα μπορούσε να συμβάλει στο λιώσιμο του θαλάσσιου πάγου.

​Πράγματι, η απώλεια του μόνιμου στρώματος γλυκού νερού (λόγω τήξης πάγου) οδηγεί σε μεγαλύτερη ανάμιξη και φέρνει τη θερμότητα αυτή προς την επιφάνεια, φαινόμενο γνωστό ως “Atlantification“, το οποίο λιώνει τον πάγο από κάτω. Με αποτέλεσμα, σε περιοχές κοντά στην είσοδο του Ατλαντικού (π.χ. Μπάρεντς, Φράμ Στρέιτ – Σχήμα 11) να καταγράφεται ταχύτερη υποχώρηση πάγου λόγω της εισροής θερμών ρευμάτων.

3e. Μείωση λευκαύγειας και θετική ανατροφοδότηση θέρμανσης

Ο θαλάσσιος πάγος λειτουργεί σαν καθρέφτης, η λευκή του επιφάνεια χαρακτηρίζεται από υψηλή λευκαύγεια (albedo), αντανακλώντας πίσω στο διάστημα μεγάλο μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας, διατηρώντας δροσερότερο το τοπικό κλίμα. Όπως σημειώνει η NOAA, (arctic.noaa.gov, “Introduction”):

Ο αρκτικός θαλάσσιος πάγος είναι σημαντικό μέρος του κλιματικού συστήματος. Το υψηλότερο albedo του αντανακλά μεγάλο μέρος της εισερχόμενης ηλιακής ακτινοβολίας κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, διατηρώντας την περιοχή πιο δροσερή από ένα περιβάλλον χωρίς πάγο. Το κάλυμμα του θαλάσσιου πάγου λειτουργεί ως φυσικό εμπόδιο μεταξύ ωκεανού και ατμόσφαιρας, περιορίζοντας την ανταλλαγή ενέργειας και υγρασίας. Ο σχηματισμός πάγου και το λιώσιμο τροποποιούν ουσιαστικά τη βιογεωχημική ισορροπία του άνω ωκεανού.

Καθώς όμως ο πάγος συρρικνώνεται, αποκαλύπτει θαλάσσια επιφάνεια, η οποία απορροφά πολύ περισσότερη ηλιακή ενέργεια. Γεγονός το οποίο δημιουργεί τον εξής “αυτοενισχυόμενο κύκλο”:

• Το νερό που ζεσταίνεται από τον ήλιο λιώνει ακόμη περισσότερο πάγο και έτσι εκτίθεται μεγαλύτερο τμήμα θάλασσας, το οποίο με τη σειρά του απορροφά περισσότερη θερμότητα.

Όπως χαρακτηριστικά περιγράφει η NASA, (earthobservatory.nasa.gov):

Η λευκή επιφάνεια αντανακλά πολύ περισσότερο ηλιακό φως πίσω στο διάστημα από το νερό των ωκεανών. Μόλις αρχίσουν να λιώνουν οι θαλάσσιοι πάγοι, συχνά αρχίζει ένας αυτοενισχυόμενος κύκλος. Καθώς περισσότερος πάγος λιώνει και εκθέτει περισσότερο σκοτεινό νερό, το νερό απορροφά περισσότερο ηλιακό φως. Το νερό που θερμαίνεται από τον ήλιο στη συνέχεια λιώνει περισσότερο πάγο. Για αρκετά χρόνια, ο θετικός αυτός κύκλος ανατροφοδότησης (η ανάδραση του ice-albedo) μπορεί να επηρεάσει το παγκόσμιο κλίμα.

Με άλλα λόγια, η πτώση της λευκαύγειας λόγω της απώλειας πάγου οδηγεί σε πρόσθετη απορρόφηση θερμότητας και επιτάχυνση της υπερθέρμανσης, ένα φαινόμενο κλιματικής θετικής ανατροφοδότησης που συμβάλλει στην ταχεία θέρμανση της Αρκτικής, (Arctic amplification).

Συνοψίζοντας, οι φυσικές διακυμάνσεις δεν αναιρούν τη μακροπρόθεσμη τάση συρρίκνωσης. Η ύπαρξη ετών, κατά τα οποία η έκταση του πάγου είναι ελαφρώς μεγαλύτερη σε σχέση με το 2012 δεν αποτελεί ένδειξη αντιστροφής της μακροχρόνιας τάσης μείωσης. Η επίδραση φυσικών μεταβλητών όπως οι κυκλώνες, το Ελ Νίνιο και τα ωκεάνια ρεύματα ενδέχεται να οδηγήσει σε παροδικές αυξομειώσεις, με τη συνολική πορεία όμως να παραμένει πτωτική. Η σύγκριση αποκλειστικά με το 2012 είναι παραπλανητική, καθώς το 2024 παραμένει μεταξύ των ετών με τη χαμηλότερη έκταση πάγου στην ιστορία των δορυφορικών παρατηρήσεων.

Συνολικά, αν και η έκταση του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής το 2024 ήταν μεγαλύτερη από το ιστορικό ελάχιστο του 2012, τα επιστημονικά δεδομένα επιβεβαιώνουν ότι η συνολική τάση παραμένει πτωτική. Οι δορυφορικές μετρήσεις δείχνουν ότι η Αρκτική έχει χάσει πάνω από το 50% του θερινού θαλάσσιου πάγου της από το 1979, ενώ η έκταση και ο όγκος του πάγου συνεχίζουν να μειώνονται με ρυθμό περίπου 12,2% ανά δεκαετία. Οι φυσικές διακυμάνσεις, όπως η επίδραση κυκλώνων, των ωκεάνιων ρευμάτων και του φαινομένου Ελ Νίνιο, μπορεί να προκαλούν προσωρινές αυξομειώσεις, αλλά δεν αναιρούν τη μακροχρόνια πορεία συρρίκνωσης. Η σύγκριση αποκλειστικά με το 2012, απομονώνοντας ένα ακραίο γεγονός, είναι παραπλανητική και αγνοεί τη γενική καθοδική τάση που επιβεβαιώνεται από τη NASA, το NSIDC, την ESA και την IPCC. Συνεπώς, ο ισχυρισμός περί «σημαντικής αύξησης» του αρκτικού πάγου δεν ευσταθεί και δεν αποτελεί απόδειξη ότι οι επιστημονικές προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή είναι εσφαλμένες.

Ισχυρισμός 2: «Ο αυξανόμενος πάγος εμποδίζει τις ναυτιλιακές διαδρομές μέσω της Αρκτικής.»

Μεταβαίνουμε στον δεύτερο ισχυρισμό, ο οποίος υποστηρίζει ότι η αυξανόμενη έκταση του θαλάσσιου πάγου στην Αρκτική δυσχεραίνει τη ναυσιπλοΐα στις αρκτικές διαδρομές. Ωστόσο, η ανάλυση των επιστημονικών δεδομένων καταδεικνύει τη γενική φθίνουσα τάση του θαλάσσιου πάγου, ενώ οι κύριες ναυτιλιακές διαδρομές της Αρκτικής (Βόρειο Πέρασμα, Βορειοδυτικό Πέρασμα) γίνονται όλο και πιο προσβάσιμες λόγω της απώλειας πάγου. Αν και υπάρχουν φυσικές ετήσιες διακυμάνσεις, αυτές δεν αναιρούν τη γενική πτωτική τάση που καταγράφεται στις δορυφορικές παρατηρήσεις των τελευταίων δεκαετιών.

1. Έκταση θαλάσσιου πάγου στην Αρκτική: 2012-2024

Η συνολική έκταση του αρκτικού θαλάσσιου πάγου συρρικνώνεται τις τελευταιές δεκαετίες, δημιουργώντας μεγαλύτερα “παράθυρα” ναυσιπλοΐας. Παρά τις ετήσιες διακυμάνσεις, η γενική τάση είναι πτωτική, όπως αναλύσαμε και στην κατάρριψη του Ισχυρισμού 1. Συγκεκριμένα:

• Το 2012 σημειώθηκε ναδίρ έκτασης για τον πάγο της Αρκτικής. Με την έκταση του θαλλάσιου αρκτικού πάγου το Σεπτέμβριο του 2012 να καταγράγεται 3,39 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, δηλαδή 49% κάτω από τον μέσο όρο του 1979-2000 για το μήνα αυτό, (EPA, NSIDC).
• Το Σεπτέμβριο του 2024, η έκταση πάγου ήταν περίπου 785.000 τετραγωνικά μίλια, το 6ο χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ, (EPA). Από το 2007 και έπειτα, κάθε ελάχιστη έκταση παγου το μήνα Σεπτέμβριο, έχει καταταχθεί μεταξύ των 17 χαμηλότερων στην ιστορία των δορυφορικών παρατηρήσεων, (NOAA).
• Επίσης, ο θαλάσσιος πάγος μειώνεται κατά περίπου 12,2% ανά δεκαετία, σύμφωνα με τον μέσο όρο της περιόδου 1981-2010, (NASA Climate).
• Ο πολυετής πάγος (>5 ετών), ο οποίος είναι πιο ανθεκτικός στην τήξη, έχει μειωθεί κάτω από 10% της συνολικής έκτασης πάγου, σε σύγκριση με περισσότερο από 40% τη δεκαετία του 1980, (EPA).

Τα δεδομένα αυτά (καθώς και όλα όσα έχουμε αναφέρει στην κατάρριψη του Ισχυρισμού 1) αποδεικνύουν ότι η συνολική έκταση του πάγου παραμένει εξαιρετικά χαμηλή, γεγονός το οποίο δε συνάδει με τον ισχυρισμό περί παρεμπόδισης ναυτιλιακών διαδρομών λόγω αυξανόμενου πάγου.

2. Πάχος και ηλικία θαλάσσιου πάγου

Αναντίρρητα, η θερινή λεπτότητα του πάγου ευνοεί τις αρκτικές θαλάσσιες διαδρομές. Ο πολυετής, παχύτερος πάγος της Αρκτικής έχει συρρικνωθεί, όπως προαναφέρθηκε. Από το 2012 κι έπειτα, ο όγκος και η ηλικία του πάγου παραμένουν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, χωρίς αξιοσημείωτη ανάκαμψη. Ειδικότερα:

• Τα δεδομένα από τον δορυφόρο CryoSat του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, δείχνουν ότι τον Οκτώβριο του 2013 ο όγκος του αρκτικού θαλάσσιου πάγου ανέκαμψε προσωρινά σε περίπου 9.000 km³, σε σχέση με περίπου 6.000 km³ τον Οκτώβριο του 2012 (αύξηση περίπου 50%), (esa.int)​. Ωστόσο, οι επιστήμονες τόνισαν ότι η ανάκαμψη αυτή δεν αναιρεί τη μακροπρόθεσμη πτωτική τάση, λαμβάνοντας υπ’ όψη ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο όγκος κάθε Οκτώβριο εκτιμάται γύρω στα 20.000 km³, δηλαδή η πρόσφατη ελάχιστη τιμή παραμένει μεταξύ των χαμηλότερων των τελευταίων 30 ετών​, (esa.int).
• Επιπλέον, το μέσο πάχος του θαλάσσιου πάγου για το χειμώνα 2023-2024 ήταν χαμηλότερο από τον προηγούμενο χειμώνα και κοντά στο μέσο πάχος της περιόδου 2011-2023, ενώ όγκος στο τέλος του χειμώνα 2022-2023 ήταν σχεδόν ίδιος με τον προηγούμενο χρόνο, (​arctic.noaa.gov).
• Ακόμη, από το 2012, ο πολυετής πάγος παραμένει σταθερά χαμηλός, λιγότερο από το 5% των επιπέδων της δεκαετίας του 1980. Με αποτέλεσμα, ο πολυετής πάγος να παραμένει στην Αρκτική για λιγότερα χρόνια συγκριτικά με προηγούμενες δεκαετίες. Στο τέλος του καλοκαιριού του 2024, η πολυετής έκταση πάγου ήταν παρόμοια με τις τιμές του 2022 και του 2023, (Σχήμα 13), το 40% των πολυετών εκτάσεων στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, (arctic.noaa.gov)

3. Περίοδος πλεύσης και βασικές αρκτικές διαδρομές

Η διάρκεια της πλεύσιμης περιόδου στις αρκτικές θαλάσσιες οδούς (Ρωσική διαδρομή βόρεια της Σιβηρίας και το Καναδικό Βορειοδυτικό Πέρασμα) έχει γενικά επεκταθεί σε σύγκριση με το παρελθόν, χάρη στη συρρίκνωση του πάγου. Ωστόσο, παρατηρούνται σημαντικές διακυμάνσεις ανά έτος και περιοχή. Οι δύο κύριες διαδρομές:

• Το Βόρειο Πέρασμα, γνωστό και ως Northern Sea Route, κατά μήκος των ακτών της Σιβηρίας.
• Το Βορειοδυτικό Πέρασμα, μέσα από το καναδικό Αρχιπέλαγος.

Παρουσιάζουν διαφορετικές συμπεριφορές και προκλήσεις.

3a. Βόρειο Πέρασμα (Northern Sea Route-NSR)

Σχεδόν κάθε καλοκαίρι από το 2012 και μετά, η διαδρομή κατά μήκος της Σιβηρίας ανοίγει πλήρως για μερικούς μήνες. Τυπικά, η κύρια περίοδος πλεύσης εκτείνεται από τέλη Ιουλίου ή Αύγουστο έως Σεπτέμβριο-Οκτώβριο,​ (en.wikipedia.org). Σε πολλά από τα έτη αυτά, η περιοχή είχε καταστεί προσπελάσιμη ακόμη και για μεγάλα εμπορικά πλοία με ελαφριά ενίσχυση πάγου, χωρίς συνεχή ανάγκη για παγοθραυστικά. Πιο συγκεκριμένα:

• Τόσο το North Sea Route όσο και το Northwest Passage άνοιξαν σε μεγάλο βαθμό. Η πολυετής έκταση του πάγου, το πάχος και ο όγκος του θαλάσσιου πάγου ανέκαμψαν μετά από χαμηλά επίπεδα ρεκόρ το 2021, αλλά εξακολουθούσαν να είναι πολύ κάτω από τις συνθήκες τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, με τον παλαιότερο πάγο να συνεχίζει να είναι εξαιρετικά σπάνιος, (arctic.noaa.gov).
• Επίσης, το 2023, μέχρι τα τέλη Αυγούστου, ολόκληρη η ρωσική παράκτια διαδρομή είχε ανοίξει για πλοία χωρίς ισχυρή παγοπροστασία. Μάλιστα, την ίδια χρονιά καταγράφηκε ρεκόρ διακινούμενου φορτίου μέσω του Βόρειου Περάσματος (περισσότεροι από 2,1 εκατομμύρια τόννοι)​, υποδηλώνοντας αυξημένη ναυτιλιακή δραστηριότητα.

Ωστόσο, ορισμένες χρονιές παρατηρήθηκαν παροδικά δύσκολες συνθήκες:

• Το 2013 και το 2021 η επέκταση του πάγου ήταν μεγαλύτερη από το αναμενόμενο, απαιτώντας τη συνδρομή παγοθραυστικών για ασφαλή διέλευση νωρίς το καλοκαίρι. Για παράδειγμα, την άνοιξη του 2023 δύο “γλώσσες” πολυετούς πάγου εκτείνονταν στη Θάλασσα Λάπτεφ και την Ανατολική Σιβηρική Θάλασσα, προοιωνίζοντας δυσκολίες για τα πλοία μέχρι να λιώσουν ή να διαλυθούν, (​highnorthnews.com​highnorthnews.com). Παρά τα επεισόδια αυτά, το γενικό μακροπρόθεσμο μοτίβο είναι ότι η ρωσική παράκτια διαδρομή ανοίγει κάθε καλοκαίρι.

3b. Βορειοδυτικό Πέρασμα (Northwest Passage-NWP)

Η διέλευση μέσω του Northwest Passage (NWP) παραμένει ασταθής και πιο δύσκολη συγκριτικά με τον Βόρειο Θαλάσσιο Δρόμο (NSR). Η προσβασιμότητα του NWP δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τη συνολική τήξη του πάγου, αλλά και από την παρουσία παρασυρόμενων όγκων πολυετούς πάγου, οι οποίοι είναι ικανοί να φράξουν κρίσιμα σημεία διέλευσης.

3b1. Ιστορική Εξέλιξη της Ναυσιπλοΐας στο NWP

• Μετά το 2007 (όταν για πρώτη φορά στη σύγχρονη εποχή άνοιξε πλήρως), το Northwest Passage (NWP) έχει υπάρξει πλεύσιμο σχεδόν κάθε καλοκαίρι για σύντομα διαστήματα (κυρίως μέσω της νοτιότερης οδού, π.χ. γύρω από το νησί King William)​, (earthobservatory.nasa.gov).
• Το 2013 η αύξηση του πάγου (περίπου 60% περισσότερο από το 2012), οδήγησε σε πρόωρο κλείσιμο του περάσματος ήδη από τα τέλη Αυγούστου, με αποτέλεσμα ιστιοφόρα να παγιδευτούν και πλοία χωρίς παγοθραυστικό συνοδεία να αποκλειστούν από τη διαδρομή, (oceannavigator.com, ​oceannavigator.com)
• Παρόμοια, το καλοκαίρι 2021, μεγάλοι όγκοι παρασυρόμενου πάγου παρέμεναν στα στενά μέχρι τα τέλη Αυγούστου, καθυστερώντας το πλήρες άνοιγμα της νότιας διαδρομής, ​​(earthobservatory.nasa.gov).

Παρ’ όλα αυτά, τις περισσότερες χρονιές το NWP ανοίγει μερικώς προς τα τέλη του καλοκαιριού.

3b2. Πρόσφατες Τάσεις στη Ναυσιπλοΐα του NWP

• Το 2022 & 2023: Το νότιο τμήμα του περάσματος έγινε καθαρό από πάγο στα τέλη Αυγούστου, επιτρέποντας τη διέλευση πλοίων, (arctic.noaa.gov).
• Το 2024: Το βόρειο σκέλος του NWP παρέμεινε φραγμένο από πάγο στο δυτικό του άκρο (Στενό M’Clure) για μεγάλο μέρος του καλοκαιριού. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και εκεί οι πάγοι διαλύθηκαν στα τέλη Σεπτεμβρίου, καθιστώντας ολόκληρο το Northwest Passage πλεύσιμο για ένα μικρό χρονικό διάστημα, (arctic.noaa.gov).
• Ακόμη, σύμφωνα με το Καναδικό Κέντρο Πάγων, η έκταση πάγου το καλοκαίρι του 2024 στο NWP έπεσε στη χαμηλότερη τιμή που έχει καταγραφεί ιστορικά στα καναδικά στοιχεία, (arctic.noaa.gov).

Συνοψίζοντας, η μείωση της έκτασης και του πάχους του αρκτικού πάγου έχει καταστήσει τις κύριες ναυτιλιακές διαδρομές, ιδιαίτερα το Βόρειο Πέρασμα (NSR), πιο προσβάσιμες σχεδόν κάθε καλοκαίρι. Αν και το Βορειοδυτικό Πέρασμα (NWP) παραμένει πιο ασταθές, η νότια διαδρομή του ανοίγει τακτικά στα τέλη του καλοκαιριού. Συνεπώς, τα επιστημονικά δεδομένα διαψεύδουν τον ισχυρισμό ότι η ναυσιπλοΐα στην Αρκτική δυσχεραίνεται λόγω αυξανόμενου πάγου. Αντίθετα, η διαρκής απώλεια πάγου διευρύνει το “παράθυρο” ναυσιπλοΐας και ενισχύει τη χρήση των διαδρομών αυτών.

Συμπέρασμα

Συνολικά, η σύγκριση της σημερινής έκτασης του αρκτικού πάγου με το 2012, απομονώνοντας ένα μεμονωμένο έτος, δεν αντικατοπτρίζει τη συνολική τάση. Παρ’ όλο που το 2024 καταγράφηκε μεγαλύτερη έκταση πάγου από το ιστορικό χαμηλό του 2012, τα επιστημονικά δεδομένα από NASA, NSIDC και NOAA δείχνουν διαρκή μείωση του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής κατά περίπου 12,2% ανά δεκαετία. Παράλληλα, η ναυσιπλοΐα στις αρκτικές διαδρομές δεν εμποδίζεται από αυξανόμενο πάγο, αντίθετα γίνεται όλο και πιο εφικτή, με το Βόρειο Θαλάσσιο Δρόμο (NSR) να ανοίγει σχεδόν κάθε καλοκαίρι και το Βορειοδυτικό Πέρασμα (NWP) να εμφανίζει εκτενέστερες πλεύσιμες περιόδους. Η συρρίκνωση της συνολικής έκτασης, του πάχους και της ηλικίας του θαλάσσιου πάγου σε συνδυασμό με την επιμήκυνση της θερινής περιόδου τήξης επιβεβαιώνει ότι η Αρκτική συνεχίζει να χάνει πάγο, όπως προβλέπουν τα επιστημονικά κλιματικά μοντέλα. Οι φυσικές διακυμάνσεις από έτος σε έτος δεν σηματοδοτούν ανατροπή της μακροχρόνιας τάσης, αλλά εντάσσονται σε μια διαδικασία που εξελίσσεται εδώ και δεκαετίες.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

1.https://www.geoeurope.org/2025/01/13/i-ayxisi-ton-thalassion-pagon-tis-arktikis/
2.https://www.geoeurope.org/
3.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%B3%CE%B5%CF%84%CF%8E%CE%BD%CE%B5%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%91%CF%81%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82
4.https://www.nasa.gov/
5.https://www.noaa.gov/
6.https://nsidc.org/home
7.https://www.ipcc.ch/
8.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE
9.https://climate.nasa.gov/vital-signs/arctic-sea-ice/?intent=121#:~:text=Arctic%20sea%20ice%20reaches%20its,and%20is%20measured%20from%20satellites
10.https://earthobservatory.nasa.gov/images/153457/arctic-and-antarctic-sea-ice-approached-historic-lows
11.https://nsidc.org/sea-ice-today
12.https://www.esa.int/Applications/Observing_the_Earth/FutureEO/CryoSat/Sea_ice
13.https://www.epa.gov/climate-indicators/climate-change-indicators-arctic-sea-ice
14.https://nsidc.org/sea-ice-today/analyses/arctic-sea-ice-extent-settles-record-seasonal-minimum#:~:text=On%20September%2016%2C%20Arctic%20sea,increase%20through%20autumn%20and%20winter
15.https://nsidc.org/data/seaice_index/compare-animate
16.https://nsidc.org/sea-ice-today/analyses/arctic-sea-ice-extent-settles-record-seasonal-minimum#:~:text=This%20year%E2%80%99s%20minimum%20was%20760%2C000,the%201979%20to%202000%20average
17.https://earthobservatory.nasa.gov/world-of-change/sea-ice-arctic/show-all
18.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%89%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A4%CE%AD%CE%BE%CE%B1%CF%82
19.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%89%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A4%CE%AD%CE%BE%CE%B1%CF%82
20.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1
21.https://marine.copernicus.eu/el/ocean-climate-portal/arctic-sea-ice-extent
22.https://climatebook.gr/nea-arnitika-rekor-gia-tin-ektasi-thalassiou-pagou-se-arktiki-kai-antarktiki-to-2023/
23.https://www.esa.int/Applications/Observing_the_Earth/FutureEO/CryoSat/Arctic_sea_ice_up_from_record_low#:~:text=The%20volume%20of%20ice%20measured,higher%20compared%20to%20last%20year
24.https://climate.nasa.gov/news/896/sea-ice-max-continues-downward-trend/#:~:text=In%20September%202012%2C%20the%20ice,over%20the%20past%20few%20decades
25.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%A9%CE%BA%CE%B5%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82
26.https://arctic.noaa.gov/report-card/report-card-2023/#:~:text=In%20the%20ocean
27.https://weather2go.gr/varometriko-chamilo-i-yfesi/
28.https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Arctic_Cyclone_of_2012
29.https://nsidc.org/sea-ice-today/analyses/arctic-sea-ice-falls-below-4-million-square-kilometers#:~:text=%2831%2C100%20square%20miles%29%20per%20day,per%20day
30.https://arctic.noaa.gov/wp-content/uploads/2023/04/ArcticReportCard_full_report2012.pdf#:~:text=Impact%20of%20an%20August%20Storm,southward%20into%20warmer%20water%2C%20where
31.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB_%CE%9D%CE%AF%CE%BD%CE%B9%CE%BF
32.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%B1_%CE%9D%CE%AF%CE%BD%CE%B9%CE%B1
33.https://climate.nasa.gov/news/2341/arctic-sea-ice-minimum-extent-reached-el-nino-link-unclear/#:~:text=It%E2%80%99s%20unclear%20whether%20this%20year%E2%80%99s,Arctic%20sea%20ice%20minimum%20extent
34.https://besafenet.net/el/vulnerability/climate-change/
35.https://en.wikipedia.org/wiki/Ocean_current
36.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CF%83%CF%83%CE%B1_%CE%9C%CF%80%CE%AC%CF%81%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%82
37.https://nsidc.org/sea-ice-today/analyses/sea-ice-enters-critical-period-melt-season#:~:text=An%20article%20published%20recently%20in,surface%2C%20it%20could%20add%20to
38.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%AE%CE%BE%CE%B7
39.https://en.wikipedia.org/wiki/Atlantification_of_the_Arctic
40.https://en.wikipedia.org/wiki/Fram_Strait
41.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%80%CE%AD%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%82_%CE%A3%CE%B2%CE%AC%CE%BB%CE%BC%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%BD%CF%84
42.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CF%81%CE%BF%CE%B9%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CE%AF%CE%B1
43.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%A9%CE%BA%CE%B5%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82
44.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%B5%CF%85%CE%BA%CE%B1%CF%8D%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1
45.https://arctic.noaa.gov/report-card/report-card-2020/sea-ice-3/#:~:text=Arctic%20sea%20ice%20is%20an,substantially%20modify%20the%20biogeochemical%20balance
46.https://earthobservatory.nasa.gov/features/SeaIce#:~:text=The%20influence%20of%20sea%20ice,can%20influence%20global%20climate
47.https://www.climatesignals.org/climate-signals/arctic-amplification
48.https://en.wikipedia.org/wiki/Arctic_shipping_routes
49.https://en.wikipedia.org/wiki/Northern_Sea_Route
50.https://en.wikipedia.org/wiki/Northwest_Passage
51.https://nsidc.org/sea-ice-today/sea-ice-tools/charctic-interactive-sea-ice-graph
52.https://arctic.noaa.gov/report-card/report-card-2024/sea-ice-2024/#:~:text=%2A%20The%20long,same%20as%20the%20previous%20year
53.https://arctic.noaa.gov/report-card/report-card-2024/sea-ice-2024/#:~:text=generally%20takes%20its%20place,in%20the%201980s%20and%201990s
54.https://en.wikipedia.org/wiki/Navigation_season
55.https://en.wikipedia.org/wiki/Siberia
56.https://en.wikipedia.org/wiki/Arctic_Archipelago
57.https://en.wikipedia.org/wiki/Bathymetry
58.https://en.wikipedia.org/wiki/Northeast_Passage
59.https://arctic.noaa.gov/report-card/report-card-2022/sea-ice/#:~:text=making%20the%20area%20easier%20to,continued%20to%20be%20extremely%20scarce
60.https://en.wikipedia.org/wiki/Laptev_Sea
61.https://en.wikipedia.org/wiki/East_Siberian_Sea
62.https://www.highnorthnews.com/en/unusually-thick-sea-ice-make-challenging-shipping-northern-sea-route-summer#:~:text=The%20Institute%20predicts%20with%20a,Russian%20coastline%20in%20these%20areas
63.https://en.wikipedia.org/wiki/King_William_Island
64.https://earthobservatory.nasa.gov/images/148802/ice-persists-in-the-northwest-passage#:~:text=,year%2C%20that%20hasn%E2%80%99t%20quite%20happened
65.https://oceannavigator.com/northwest-passage-closes-early/#:~:text=Environment%20Canada%20reports%20that%20after,western%20ends%20of%20the%20passage
66.https://oceannavigator.com/northwest-passage-closes-early/#:~:text=The%20first%20blockage%20area%20is,mostly%20blocked%20with%20sea%20ice
67.https://earthobservatory.nasa.gov/images/148802/ice-persists-in-the-northwest-passage#:~:text=In%20this%20scene%2C%20the%20southern,Island%2C%20where%20it%20piles%20up
68.https://arctic.noaa.gov/report-card/report-card-2024/sea-ice-2024/#:~:text=By%20late%20August%2C%20sea%20ice,Sea%20Ice%20Today%202024
69.https://en.wikipedia.org/wiki/M%27Clure_Strait
70.https://en.wikipedia.org/wiki/Canadian_Ice_Service
71.https://www.faros-24.gr/2025/02/blog-post_769.html?fbclid=IwY2xjawIqnKNleHRuA2FlbQIxMQABHd-BF3BfoQwMfuZuY1mlobsRmI6sGaSjptuSgZ3Xblo22IC0wKI9NnS0g_aem__vo1xcHBIG13g5SLzjNscg
72.https://www.anoixtoparathyro.gr/%CE%B7-%CE%B1%CF%8D%CE%BE%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B8%CE%B1%CE%BB%CE%AC%CF%83%CF%83%CE%B9%CF%89%CE%BD-%CF%80%CE%AC%CE%B3%CF%89%CE%BD-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CF%81%CE%BA%CF%84%CE%B9/
73.https://efthia.gr/%ce%b7-%ce%b1%cf%8d%ce%be%ce%b7%cf%83%ce%b7-%cf%84%cf%89%ce%bd-%ce%b8%ce%b1%ce%bb%ce%ac%cf%83%cf%83%ce%b9%cf%89%ce%bd-%cf%80%ce%ac%ce%b3%cf%89%ce%bd-%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%b1%cf%81%ce%ba%cf%84%ce%b9/?fbclid=IwY2xjawIqnMpleHRuA2FlbQIxMQABHYXZXlzkJpucMIoYkOERv-0VZOX_-23Mlb0IhCyOVE0oLsfO1Ljzuv9ESg_aem_MQXAX1QbUln9DNr6fU-gw
74.https://www.evros24.gr/ayxisi-ton-thalassion-pagon-tis-arkti/?fbclid=IwY2xjawIqnNVleHRuA2FlbQIxMQABHV0dzPG83HjyT1MrwBep47Qa7XvxS84PqTxLmimDDIzw7dDFOvQ1ThLkYw_aem_I9yiJ3i2Oes-15gZlr5w3w
75.https://emvolos.gr/i-ayxisi-ton-thalassion-pagon-tis-arktikis-grafei-o-kostas-koyrtidis/
76.https://trikalain.gr/i-afxisi-ton-thalassion-pagon-tis-arktikis/
77.https://www.kritipoliskaixoria.gr/2025/02/blog-post_470.html?fbclid=IwY2xjawIqnQRleHRuA2FlbQIxMQABHer5JTd_7B9XitJzk6opNIrykQNC9nCPBD6yAR4Qukoz76Y_lBSHsGLyTg_aem_ZzHAd-9g7FN9W2yb_MDrng
78.https://www.sportdog.gr/life/kosmos/876708/mas-poylhsan-psema-me-to-liwsimo-twn-pagwn-sthn-arktikh