Κατά το μήνα Δεκέμβριο του 2022, κυκλοφόρησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ο ισχυρισμός ότι ο εκάστοτε ασθενής έχει δικαίωμα να ζητήσει αίμα από ανεμβολίαστο αιμοδότη, σύμφωνα με το άρθρο 2 του Προεδρικού Διατάγματος 25/2008. Ωστόσο, ο ισχυρισμός αυτός δεν έχει πραγματική βάση.
Ο εξεταζόμενος ισχυρισμός κυκλοφόρησε αρχικά μέσω αναρτήσεων του κ. Δημήτρη Αντωνίου, ενός συνταξιοδοτημένου γιατρού ο οποίος έχει αναπαράγει πολυάριθμους ψευδοεπιστημονικούς ισχυρισμούς αναφορικά με την COVID-19 και τα εμβόλια κατά της νόσου την περασμένη διετία, πολλούς εκ των οποίων έχουμε εξετάσει σε σχετικά άρθρα μας τα οποία μπορείτε να βρείτε εδώ.
Οι σχετικές αναρτήσεις:
Τι ισχύει
Τι προβλέπει το ΠΔ 25/2008
Το Προεδρικό Διάταγμα (ΠΔ) 25/2008, ΦΕΚ Α΄ 50/24-03-2008 αποτελεί νομοθετική πράξη εναρμόνισης της ελληνικής νομοθεσίας προς την Οδηγία 2005/61/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 30ής Σεπτεμβρίου 2005 (L 256/32/01-10-2005), για την εφαρμογή της Οδηγίας 2002/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, όσον αφορά τις απαιτήσεις ιχνηλασιμότητας (ανιχνευσιμότητας), την κοινοποίηση σοβαρών ανεπιθύμητων αντιδράσεων και συμβάντων, και τη θέσπιση κοινοτικών προτύπων και προδιαγραφών για ένα σύστημα ποιότητας στα κέντρα αιμοδοσίας.
Στους σκοπούς της Οδηγίας αναφέρεται η πρόληψη της μετάδοσης νοσημάτων μέσω του αίματος και των συστατικών του αίματος, και ότι τα κράτη δεσμεύονται να εξασφαλίζουν την ιχνηλασιμότητα του αίματος και των συστατικών του αίματος. Απαιτείται, συναφώς, να κοινοποιείται κάθε σοβαρή ανεπιθύμητη αντίδραση που παρατηρείται σε λήπτες κατά ή μετά τη μετάγγιση και μπορεί ενδεχομένως να αποδοθεί στην ποιότητα ή στην ασφάλεια του αίματος και των συστατικών του αίματος.
Ειδικότερα, στα άρθρα 1και 2 αναφέρονται τα εξής:
Άρθρο 1
Ορισμοί
[…]
– «ιχνηλασιµότητα»: η ικανότητα ιχνηλάτησης της πορείας κάθε επιµέρους µονάδας αίµατος ή συστατικού του αίµατος που προέρχεται από αυτή, από τον δότη έως τον τελικό προορισµό, ανεξάρτητα από το εάν αυτός είναι αποδέκτης, παρασκευαστής φαρµακευτικών προϊόντων ή η απόρριψη, και αντιστρόφως.
Άρθρο 2
(άρθρα 2 και 3 της οδηγίας 2005/61/ΕΚ)
Ιχνηλασιμότητα
1. Το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.), προκειμένου να εξασφαλίσει την ιχνηλασιμότητα του αίματος και των συστατικών του, επιβάλλει ακριβείς διαδικασίες αναγνώρισης, τήρηση αρχείων και κατάλληλο σύστημα επισήμανσης. Το σύστημα ιχνηλασιμότητας που εφαρμόζεται στα κέντρα αίματος, πρέπει να καθιστά δυνατή την ιχνηλάτηση συστατικών του αίματος, όσον αφορά τον τόπο και το στάδιο επεξεργασίας τους.
2. Κάθε κέντρο αίματος πέραν από τα οριζόμενα στο άρθρο 10 του ν. 3402/2005, υποχρεούται:
α) να διαθέτει σύστημα για την αποκλειστική αναγνώριση κάθε δότη, κάθε συλλεγόμενης μονάδας αίματος και κάθε παρασκευαζόμενου συστατικού του αίματος, ανεξάρτητα από τον σκοπό για τον οποίο προορίζεται, καθώς και των εγκαταστάσεων, στις οποίες παραδόθηκε το εκάστοτε συστατικό του αίματος
β) να διαθέτει αποκλειστικό κωδικό αναγνώρισης που καθιστά δυνατή την επακριβή σύνδεσή του με κάθε μονάδα αίματος που έχει συλλέξει και με κάθε συστατικό του αίματος που έχει παρασκευάσει.
γ) να εφαρμόζει διαδικασία για να επαληθεύει ότι κάθε παρασχεθείσα μονάδα μεταγγίστηκε στο λήπτη, για τον οποίο προοριζόταν ή, εάν δε μεταγγίστηκε, να επαληθεύει την επακόλουθη διάθεσή της. Την ανωτέρω υποχρέωση έχουν και οι νοσοκομειακές
υπηρεσίες αιμοδοσίας.
3. Τα κέντρα αίματος και οι νοσοκομειακές υπηρεσίες αιμοδοσίας στα οποία πραγματοποιούνται αιμοληψίες, υποχρεούνται να διαθέτουν σύστημα για την καταγραφή κάθε μονάδας αίματος ή συστατικού του αίματος που λαμβάνουν, ανεξάρτητα από το εάν η επεξεργασία γίνεται επιτόπου ή αλλού, καθώς και του τελικού προορισμού της ίδιας μονάδας, ανεξάρτητα από το εάν αυτή μεταγγίστηκε, απορρίφθηκε ή επιστράφηκε στο κέντρο αίματος που τη διένειμε.
Το άρθρο αυτό δεν αναφέρεται σε δικαίωμα ασθενούς – λήπτη αίματος να ζητήσει τη μετάγγιση αίματος από συγκεκριμένα πρόσωπα ή συγκεκριμένη κατηγορία προσώπων που προσδιορίζεται από το μη εμβολιασμό απέναντι σε κάποια νόσο.
Ρυθμίζει την υποχρέωση τήρησης λεπτομερούς αρχείου κατά την αιμοδοσία και έως την τυχόν μετάγγιση, ώστε να είναι δυνατή η επαγρύπνηση και άμεσος έλεγχος για την περίπτωση μετάδοσης νοσήματος ή ανεπιθύμητης αντίδρασης.
Στο Παράρτημα I της Οδηγίας, που ενσωματώθηκε στο ΠΔ 25/2008, αναφέρονται τα δεδομένα που θα πρέπει να τηρούνται:
«Αρχείο δεδομένων για την ιχνηλασιμότητα, όπως προβλέπεται στο άρθρο 3
ΑΠΟ ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΑΙΜΑΤΟΣ
1. Στοιχεία ταυτότητας του κέντρου αίματος.
2. Στοιχεία ταυτότητας του αιμοδότη.
3. Στοιχεία ταυτότητας της μονάδας αίματος.
4. Στοιχεία ταυτότητας του μεμονωμένου συστατικού του αίματος.
5. Ημερομηνία συλλογής (έτος/μήνας/ημέρα).
6. Εγκαταστάσεις στις οποίες διανέμονται μονάδες αίματος, ή συστατικά του αίματος, ή αντιστοίχως αχρηστεύονται.
ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
1. Στοιχεία ταυτότητας του προμηθευτή του συστατικού του αίματος.
2. Στοιχεία ταυτότητας του παρασχεθέντος συστατικού του αίματος.
3. Στοιχεία ταυτότητας του λήπτη στον οποίο έγινε η μετάγγιση.
4. Για τις μονάδες αίματος που δεν μεταγγίστηκαν, επιβεβαίωση της επακόλουθης αχρήστευσης.
5. Ημερομηνία μετάγγισης ή αχρήστευσης (έτος/μήνας/ημέρα).
6. Αριθμός παρτίδας του συστατικού, εφόσον υπάρχει».
Σε αυτά δεν περιλαμβάνονται στοιχεία για εμβολιασμό έναντι νοσήματος.
Επιπλέον, ούτε στον Οργανισμό του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.), που θεσπίστηκε με την Υπουργική Απόφαση Αριθμ. Α3β/οικ. 58824 (ΦΕΚ Β΄ 2597/23-08-2016), και ο οποίος περιλαμβάνει αναφορές σε αυτό το ΠΔ, δεν αναφέρεται δικαίωμα επιλογής με βάση την εμβολιαστική κατάσταση του δότη.
Ενώ υπάρχει η δυνατότητα «αυτόλογης προκατάθεσης» αίματος (δηλαδή προς σκοπό κάλυψης ιδίων αναγκών μετάγγισης αίματος), και «κατευθυνόμενης αιμοδοσίας», δεν υπάρχει κάποιο αντίστροφο πλαίσιο που να προβλέπει ότι ο ασθενής επιλέγει το αίμα που μπορεί να του μεταγγιστεί, σε περίπτωση ανάγκης.
Η «κατευθυνόμενη αιμοδοσία», όταν δηλαδή αίμα συγκεκριμένου δότη κατευθύνεται προς συγκεκριμένο αποδέκτη (νοσηλευόμενο ασθενή) με την επιθυμία του δότη (δείτε σχετική επιλογή στο έντυπο για το ιστορικό αιμοδότη) και την σύμφωνη γνώμη του αποδέκτη, χρειάζεται, σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας, όταν «κάποιος ασθενής – συνήθως πολυμεταγγιζόμενος – έχει ανάγκη από αίμα συγκεκριμένης ομάδας το οποίο δεν υπάρχει στα διαθέσιμα αποθέματα αίματος». Η συγκεκριμένη πρακτική ωστόσο έχει αρκετά σημεία επικινδυνότητας και γενικά δεν προτιμάται.
Περαιτέρω, ούτε οι κατευθυντήριες οδηγίες μετάγγισης αίματος και παραγώγων του της Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρίας περιέχουν οδηγίες που περιγράφουν δικαίωμα σε ασθενή να αιτηθεί λήψη μονάδων αίματος υπό τον όρο να προέρχονται από «ανεμβολίαστα» πρόσωπα.
Το Συντονιστικό Κέντρο Αιμοεπαγρύπνησης και Επιτήρησης Μεταγγίσεων (ΣΚΑΕΜ) του ΕΟΔΥ, που είναι επίσης υπεύθυνο, βάσει της Υπουρ. Απόφασης Υ4Γ 11345-11 (ΦΕΚ Β΄ 461/17-02-2011), για το σύστημα επαγρύπνησης για το αίμα (αιμοεπαγρύπνηση), καθώς συλλέγει, καταγράφει και αναλύει δηλώσεις ανεπιθύμητων αντιδράσεων και συμβάντων σχετικά με τη μετάγγιση προϊόντων αίματος, δεν περιέχει στις επιδημιολογικές του εκθέσεις στοιχεία εμβολιασμού για καμία νόσο.
Κι αυτά διότι, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η εμβολιαστική κατάσταση γενικά (πόσω μάλλον για την COVID-19) δεν περιλαμβάνεται στα δεδομένα που τηρούνται στο πλαίσιο της αιμοεπαγρύπνησης.
Κι ενώ δεν αποκλείεται να απαιτηθεί υπό προϋποθέσεις «κατευθυνόμενη αιμοδοσία» και να τύχει να δωρίσουν αίμα πρόσωπα που δεν έχουν εμβολιαστεί για την COVID-19 (ανεμβολίαστοι δότες), δεν κατέστη δυνατό να εντοπίσουμε νομοθεσία στην οποία να θεσπίζεται άμεσα ή έμμεσα δικαίωμα σε ασθενή να επιλέξει και να απαιτήσει να του μεταγγιστεί αίμα από ανεμβολίαστα πρόσωπα, καθώς τα γενικά αποθέματα αίματος δεν έχουν κατηγοριοποίηση, όπως αναφέρθηκε, ανάλογα με το αν ο δότης είχε ιστορικό εμβολιασμού για COVID-19.
Σε απάντηση σχετικού ερωτήματός μας προς το Ε.ΚΕ.Α., με αφορμή τις υπό εξέταση αναρτήσεις, λάβαμε την εξής δήλωση στις 18/01/2023:
To Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας και το Εθνικό Σύστημα Υγείας, οφείλουν να παρέχουν, αίμα ασφαλείας στους ασθενείς τους, προκειμένου να μην επιφέρει βλάβες στην υγεία τους. Όλη αυτή η μέριμνα έχει ληφθεί υπόψιν και δεν τίθεται ποτέ θέμα, ο άρρωστος να επιλέγει αίμα ανάλογα με τις δοξασίες του. Είναι αδιανότητη η άρνηση λήψης αίματος, από ιδιαίτερες κατηγορίες ανθρώπων με κριτήρια κοινωνικά, οικονομικά ή φυλετικά. H επιλογή των εθελοντών αιμοδοτών γίνεται αυστηρά βάσει ιατρικών κριτηρίων με στόχο την προστασία τόσο του ασθενή όσο και του ιδίου του αιμοδότη.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι με ψευδοεπιστημονικούς ισχυρισμούς που αφορούν το ζήτημα της αιμοδοσίας έχουμε ασχοληθεί σε αρκετά άρθρα μας τον τελευταίο χρόνο, κυρίως αναφορικά με τον, επιστημονικά αβάσιμο, κίνδυνο «μόλυνσης» του αίματος από εμβόλια κατά της COVID-19.
Ορισμένα σχετικά παραδείγματα τέτοιων άρθρων μπορείτε να βρείτε παρακάτω:
- Όχι, τράπεζες αίματος δεν θα πληρώνουν 1,000€ το μήνα για αίμα ανεμβολίαστων
- Παραπληροφόρηση για την αιμοδοσία και τα εμβόλια για την COVID-19
- Δεν ισχύει ότι ο Ερυθρός Σταυρός δεν δέχεται αίμα από εμβολιασμένους
Το Ε.ΚΕ.Α. έχει επισημάνει ότι ο εμβολιασμός για την COVID-19 με τα αδειοδοτημένα mRNA εμβόλια για τον κορωνοϊό δεν αποτελεί λόγο αποκλεισμού από την αιμοδοσία.
Συμπέρασμα
Το άρθρο 2 του ΠΔ 25/2008 δεν αναφέρεται σε δικαίωμα ασθενούς να ζητήσει αίμα από ανεμβολίαστο αιμοδότη.
Ρυθμίζει την υποχρέωση τήρησης λεπτομερούς αρχείου κατά την αιμοδοσία και έως την τυχόν μετάγγιση, ώστε να είναι δυνατή η επαγρύπνηση και άμεσος αντίστροφος έλεγχος (ιχνηλασιμότητα, ανιχνευσιμότητα) για την περίπτωση μετάδοσης νοσήματος ή ανεπιθύμητης αντίδρασης.
Ο εμβολιασμός για την COVID-19 με τα αδειοδοτημένα mRNA εμβόλια δεν αποτελεί γενικά λόγο αποκλεισμού από την αιμοδοσία και το αίμα εμβολιασμένων δοτών δεν είναι «μολυσμένο».
