Μαύρη σημαία πάνω από ιρανικό ιερό παρουσιάζεται λανθασμένα στο πλαίσιο της σύγκρουσης Ισραήλ-Χαμάς

Το θανατηφόρο χτύπημα στο νοσοκομείο Αλ Άχλι Αλ Άραμπι στην πόλη της Γάζας στις 17 Οκτωβρίου 2023, για το οποίο Ισραήλ και Παλαιστίνιοι αντάλλαξαν κατηγορίες, προκάλεσε διαμαρτυρίες σε πολλές χώρες. Στο πλαίσιο αυτό, χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κοινοποίησαν την εικόνα μιας μαύρης σημαίας που υψώθηκε πάνω από ένα μαυσωλείο στο Ιράν την επομένη του χτυπήματος στο νοσοκομείο και υποστήριξαν ότι αντιπροσωπεύει «κάλεσμα για εκδίκηση ή πόλεμο». Όμως αυτό είναι ψευδές. Η μαύρη σημαία συμβολίζει το πένθος, όπως εξήγησαν στο AFP ειδικοί στα ζητήματα του Ιράν. Η μαύρη σημαία κυματίζει τακτικά κατά τη διάρκεια σιιτικών θρησκευτικών εορτών.

Το χτύπημα στο συγκρότημα του νοσοκομείου Αλ Άχλι Αλ Άραμπι στην πόλη της Γάζας έγινε 10 ημέρες μετά την πρωτοφανή αιφνιδιαστική επίθεση που εξαπέλυσε το παλαιστινιακό ισλαμιστικό κίνημα Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, με αποτέλεσμα το Ισραήλ να ξεκινήσει μια αδυσώπητη εκστρατεία βομβαρδισμών ως αντίποινα.

Οι επιδρομείς της Χαμάς σκότωσαν τουλάχιστον 1.400 ανθρώπους, κυρίως αμάχους, στους δρόμους, στα σπίτια τους και σε ένα υπαίθριο ρέιβ πάρτι, σύμφωνα με ισραηλινούς αξιωματούχους. Απήγαγαν επίσης περισσότερους από 220 ομήρους. Το υπουργείο Υγείας στη Λωρίδα της Γάζας που διοικείται από τη Χαμάς δήλωσε ότι μέχρι τις 30 Οκτωβρίου περισσότεροι από 8.300 Παλαιστίνιοι είχαν σκοτωθεί από τους βομβαρδισμούς του Ισραήλ, εκ των οποίων περισσότεροι από 3.450 ήταν παιδιά.

Και οι δύο πλευρές αντάλλαξαν ευθύνες για το φονικό χτύπημα στο νοσοκομείο της Γάζας, αλλά ούτε η προέλευση του χτυπήματος ούτε ο αριθμός των νεκρών μπόρεσαν να επαληθευτούν ανεξάρτητα. Το υπουργείο Υγείας της Γάζας που διοικείται από τη Χαμάς δήλωσε ότι σκοτώθηκαν τουλάχιστον 471 άνθρωποι, ενώ πηγές των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών εκτίμησαν ότι έχασαν τη ζωή τους «100 έως 300» άνθρωποι.

Φωτογραφίες και βίντεο του AFP δείχνουν δεκάδες πτώματα μέσα σε σεντόνια, μαύρες σακούλες για πτώματα ή κάτω από κουβέρτες.

Την επόμενη ημέρα από το χτύπημα στο νοσοκομείο και παρά την διάψευση του Ισραήλ, χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωσαν σε χώρες της περιοχής εκφράζοντας την οργή τους. Υπήρξε επίσης μια μεγάλη διαμαρτυρία στην Αθήνα.

Σε αυτό το πλαίσιο, viral αναρτήσεις ισχυρίστηκαν ότι το Ιράν απηύθυνε έκκληση για πόλεμο μέσω της συμβολικής χειρονομίας της ανύψωσης μαύρης σημαίας.

«Μόλις υψώθηκε μαύρη σημαία στο τζαμί Razavi στο Mashhad, στην επαρχία Khorasan στο Ιράν. (…) Όταν υψώνεται η μαύρη σημαία στο τζαμί είναι συνήθως κάλεσμα για πόλεμο ή εκδίκηση», ανέφερε μια ανάρτηση στο Facebook στα ελληνικά στις 18 Οκτωβρίου 2023. Η ανάρτηση κοινοποιούσε μια εικόνα που δείχνει κάτι που μοιάζει με τρούλο ενός τζαμιού τη νύχτα, με μια μαύρη σημαία να κυματίζει πάνω του.

Άλλες αναρτήσεις στο Facebook στα ελληνικά, για παράδειγμα εδώ και εδώ, υποστήριζαν ότι η σημαία υψώθηκε «για πρώτη φορά στην ιστορία». Μια άλλη ανάρτηση στο Facebook πρόσθεσε: «Αυτό συνέβη μετά από επίθεση σε νοσοκομείο στη Γάζα. Να σας υπενθυμίσω ότι η τελευταία φορά που υψώθηκε η μαύρη σημαία ήταν μετά τη δολοφονία του Κασέμ Σουλεϊμανί από τους Αμερικανούς».

Παρόμοιοι ισχυρισμοί κυκλοφόρησαν στα σερβικά, βοσνιακά, γαλλικά, αγγλικά και ισπανικά, ενώ κάποιοι έφτασαν επίσης στο σημείο να πουν ότι η σημαία υψώθηκε «για πρώτη φορά στην ιστορία».

Στιγμιότυπα από τις ψευδείς αναρτήσεις στο Facebook. Λήψη εικόνων: 31/10/2023

Υψωμένη σημαία ως ένδειξη πένθους

Την επομένη της έκρηξης στο νοσοκομείο Αλ Άχλι Αλ Άραμπι, το ιρανικό πρακτορείο ειδήσεων Τασνίμ ανέφερε στο X ότι μια μαύρη σημαία κυμάτιζε πάνω από τον κεντρικό τρούλο του τζαμιού ως απάντηση στο χτύπημα (αρχειοθετημένο εδώ). Το πρακτορείο επικαλέστηκε το φιλανθρωπικό ίδρυμα Astan Quds Razavi, το οποίο συντηρεί το μαυσωλείο του Ιμάμ Ρεζά στην ιερή πόλη Μασχάντ.

Το Τασνίμ ανέφερε επίσης σε άρθρο της στα αγγλικά ότι η ιρανική κυβέρνηση κήρυξε την 18η Οκτωβρίου 2023 ως «ημέρα εθνικού πένθους» για «το έγκλημα του Ισραήλ κατά των Παλαιστινίων αμάχων».

Το μαυσωλείο του Ιμάμ Ρεζά είναι ένα ιερό θρησκευτικό συγκρότημα για το σιιτικό Ισλάμ, το οποίο είναι το επικρατούν δόγμα στο Ιράν. Το μαυσωλείο είναι σημαντικός τόπος θρησκευτικού προσκυνήματος και χτίστηκε πάνω από τον τάφο του όγδοου ιμάμη της μουσουλμανικής παράδοσης του σιιτισμού των δώδεκα (Twelver Shi’ism), του Ιμάμη Ρεζά.

Όμως, σε αντίθεση με ό,τι αναφέρεται στα κοινωνικά δίκτυα, δεν είναι η «πρώτη φορά στην ιστορία» που αυτή η σημαία υψώνεται στην κορυφή του μαυσωλείου και δεν αποτελεί έκκληση για «εκδίκηση ή πόλεμο».

Δεν αποτελεί κήρυξη πολέμου

«Στην πραγματικότητα, η μαύρη σημαία δεν ισοδυναμεί με κήρυξη πολέμου, είναι ένδειξη πένθους», δήλωσε στο AFP στις 17 Οκτωβρίου ο Πιέρ Παχλαβί, αναπληρωτής διευθυντής του Τμήματος Αμυντικών Σπουδών στο Canadian Forces College.

«Συνήθως υψώνεται κάθε χρόνο στον ιστό της σημαίας του τζαμιού Ιμάμ Ρεζά κατά τη διάρκεια της Ασούρα (σημαντική ημέρα στο ισλαμικό ημερολόγιο) και ειδικά στο πλαίσιο του Μουχάραμ, ενός μήνα πένθους και μιας στιγμής-κλειδί για την ίδρυση του σιιτικού κλάδου της ισλαμικής θρησκείας», δήλωσε ο Παχλαβί, ειδικός στην εξωτερική πολιτική του Ιράν.

Ο Μουχάραμ είναι ο πρώτος μήνας του ισλαμικού ημερολογίου και χαρακτηρίζεται από πένθος για τον εγγονό του Μωάμεθ, του προφήτη του Ισλάμ.

Ο Τιερί Κοβίλ, ερευνητής και ειδικός στο Ιράν στο Κέντρο Ερευνών Διεθνών και Στρατηγικών Σπουδών της Γαλλίας, δήλωσε στο AFP στις 19 Οκτωβρίου ότι η μαύρη σημαία συνήθως «υψώνεται στα τζαμιά και κυματίζει στις πομπές κατά τη διάρκεια του Μουχάραμ, που στο Ιράν τιμά τον μαρτυρικό θάνατο του ιμάμη Χουσεΐν».

Ο ιρανικός Τύπος έχει αναφερθεί τακτικά σε παλαιότερες περιπτώσεις κατά τις οποίες υψώθηκε μαύρη σημαία σύμφωνα με αυτή την παράδοση, όπως σε αυτό το άρθρο του 2019 (αρχειοθετημένος σύνδεσμος εδώ).

Στο Google Maps, εικόνες όπως η παρακάτω από το 2019 δείχνουν τη μαύρη σημαία να κυματίζει πάνω από τον θόλο του Ιμάμ Ρεζά (αρχειοθετημένο εδώ).

Ωστόσο, το να βλέπεις αυτή τη σημαία να κυματίζει εκτός περιστάσεων όπως η Ασούρα και ο μήνας Μουχάραμ -που το 2023 έληξε τον Αύγουστο- είναι σπάνιο, επισήμαναν οι ειδικοί.

Συμβολική κίνηση

Το πρακτορείο Τύπου Τασνίμ εξήγησε σε άρθρο του στα περσικά ότι «μετά την ανθρώπινη τραγωδία και το πένθος όλων των ανθρώπων, ιδίως των μουσουλμάνων σε όλο τον κόσμο» στις 18 Οκτωβρίου, ο ναός υιοθέτησε «ένα χρώμα πένθους».

Σύμφωνα με τον Παχλαβί, η σημαία μπορεί να υψωθεί εκτός των θρησκευτικών ημερολογιακών εκδηλώσεων «σε εξαιρετικές και δραματικές περιόδους για να σηματοδοτήσει μια περίοδο πένθους, και αυτή ακριβώς είναι η έννοια που πρέπει να δούμε σήμερα. Είναι ένα μήνυμα σε μια περίοδο αλληλεγγύης με τα θύματα των αμάχων στο νοσοκομείο της Γάζας και πολιτικά για να πούμε ότι το Ιράν είναι ο σημαιοφόρος της παλαιστινιακής υπόθεσης».

«Αλλά αυτό είναι συμβολικό και ρητορικό, δεν υπάρχει καμία θεσμική διαδικασία που να ενεργοποιείται από την ύψωση αυτής της σημαίας. Εν μέσω ενός πολέμου λέξεων και εικόνων, είναι ένα ακόμη μήνυμα που προορίζεται για τους μουσουλμάνους και τους Άραβες σε όλο τον κόσμο για να πουν ότι με αυτή την πράξη που παρεκκλίνει από την κανονική παράδοση, στέλνουν ένα μήνυμα αλληλεγγύης», πρόσθεσε.

Κόκκινη σημαία 

Ορισμένες ελληνικές αναρτήσεις στο Facebook υποστήριξαν ότι η τελευταία φορά που υψώθηκε η μαύρη σημαία ήταν για τη δολοφονία του κορυφαίου Ιρανού διοικητή Κασέμ Σολειμάνι σε αμερικανικό χτύπημα τον Ιανουάριο του 2020. Ωστόσο, δεν υψώθηκε μαύρη σημαία για τον θάνατό του, αλλά κόκκινη.

«Τότε θα μπορούσε να υπάρχει μια αίσθηση εκδίκησης σε σχέση με τον Σουλεϊμανί που πέθανε ως μάρτυρας», δήλωσε ο Κοβίλ.

Ωστόσο, ακόμη και σε αυτό το σενάριο, «αυτή η κόκκινη σημαία δεν προκάλεσε κλιμάκωση ή συμβατικό ανοιχτό πόλεμο. Το Ιράν συνέχισε να διεξάγει έναν σκιώδη πόλεμο», εξήγησε ο Παχλαβί.

Απειλές από το Ιράν

Το Ιράν, το οποίο στηρίζει οικονομικά και στρατιωτικά τη Χαμάς, χαιρέτισε τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου – που η Χαμάς ονόμασε «Επιχείρηση Πλημμύρα του Αλ Άκσα» – ως «επιτυχία», αλλά αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη.

«Προμήθευσαν όπλα και εκπαίδευσαν τη Χαμάς. Εκεί που εξακολουθούν να υπάρχουν αμφιβολίες είναι για την άμεση εμπλοκή των ιρανικών αρχών και των ιρανικών παραστρατιωτικών οργανώσεων στην επιχείρηση “Πλημμύρα του Αλ Άκσα” και μέχρι να αποδειχθεί, δεν μπορούμε να το επιβεβαιώσουμε», δήλωσε ο Παχλαβί.

Ο Ιρανός πρόεδρος Εμπραχίμ Ραΐσι δήλωσε στις 29 Οκτωβρίου ότι ο βομβαρδισμός της Γάζας από το Ισραήλ «μπορεί να αναγκάσει τους πάντες» να δράσουν, στην τελευταία ανακοίνωση της Ισλαμικής Δημοκρατίας από την έναρξη της σύγκρουσης Ισραήλ-Χαμάς.

Σύμφωνα με τον Παχλαβί, ούτε το Ισραήλ ούτε το Ιράν επιδιώκουν άμεση αντιπαράθεση μεταξύ τους. Αντίθετα, το Ιράν «θα προσπαθήσει να ανεβάσει τους τόνους στο επίπεδο της επικοινωνίας και σε αυτό το πλαίσιο η ύψωση αυτής της σημαίας στο ιερό του Ιμάμ Ρεζά στέλνει ένα μήνυμα», είπε.

Αν και στο σημερινό τεταμένο πλαίσιο «είναι θεμιτό να εξετάζουμε συμβολικές πράξεις όπως η ύψωση αυτής της σημαίας, δεν αποτελεί αδιαμφισβήτητο σημάδι μιας επικείμενης ανάφλεξης της σύγκρουσης», κατέληξε.

Το γαλλικό τμήμα επαλήθευσης γεγονότων του AFP δημοσίευσε ένα βίντεο που δίνει πληροφορίες για να δείξει ότι οι ισχυρισμοί σχετικά με τη μαύρη σημαία είναι παραπλανητικοί.