Κύμα παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με τις μάχες μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς

Μετά την επίθεση που εξαπέλυσε η Χαμάς εναντίον του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023 και τα αντίποινα του Ισραήλ κατά στόχων στη Λωρίδα της Γάζας που ακολούθησαν, τα κοινωνικά δίκτυα αποτέλεσαν σημαντικό χώρο σχολιασμού της θανατηφόρας σύγκρουσης, όμως κατακλύζονται ταυτόχρονα από ένα κύμα παραπληροφόρησης.

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η χρήση των λέξεων «Ισραήλ», «Χαμάς», «Γάζα», «Παλαιστίνη» και «Παλαιστίνιοι» στα ελληνικά έχει αυξηθεί από τις 7 Οκτωβρίου, με περισσότερες από ένα εκατομμύριο αλληλεπιδράσεις συνολικά, σύμφωνα με την πλατφόρμα παρακολούθησης της δραστηριότητας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης CrowdTangle.

Το «Ισραήλ» είναι η λέξη που έχει χρησιμοποιηθεί περισσότερο, ακολουθούμενο από τις λέξεις «Χαμάς» και «Γάζα». Η φράση «αριθμός νεκρών» έχει επίσης δει μια ραγδαία αύξηση μετά τις επιθέσεις της Χαμάς, φτάνοντας τις 971 αλληλεπιδράσεις στις 8 Οκτωβρίου.

Ο αριθμός των νεκρών στο πιο πρόσφατο επεισόδιο της μακροχρόνιας σύγκρουσης έχει ξεπεράσει τους 2.500, σύμφωνα με τα στοιχεία που δόθηκαν από το Ισραήλ και τις αρχές της Γάζας.

Πιο συγκεκριμένα, στις 11 Οκτωβρίου, το Ισραήλ είπε ότι ένοπλοι της Χαμάς έχουν σκοτώσει περισσότερους από 1.200 ανθρώπους και έχουν τραυματίσει περισσότερους από 2.700 σε ισραηλινές πόλεις, κωμοπόλεις και κοινότητες κιμπούτς.

Στη Λωρίδα της Γάζας, ο αριθμός των νεκρών ανήλθε σε τουλάχιστον 1.354 μετά τον μαζικό βομβαρδισμό του θύλακα από τις ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ, όπως δήλωσε στις 12 Οκτωβρίου το υπουργείο Υγείας που ελέγχεται από τη Χαμάς.

Τα γεγονότα συνοδεύτηκαν από ένα «τσουνάμι» ψευδών πληροφοριών που κοινοποιήθηκαν σε πολλές γλώσσες, ένα φαινόμενο που επιδεινώθηκε από σημαντικές ελλείψεις στις διαδικασίες ελέγχου περιεχομένου σε ορισμένες πλατφόρμες (αρχείο εδώ). Παρακάτω έχουμε συγκεντρώσει τους ελέγχους γεγονότων που έχουν δημοσιευθεί από το AFP:

• Τις πρώτες ώρες μετά την αιφνιδιαστική χερσαία, θαλάσσια και από αέρος επίθεση της Χαμάς, ένα βίντεο που δημοσιεύθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στα αραβικά έδειχνε οχήματα του ισραηλινού στρατού να εκκενώνουν αεροπορικές βάσεις. Το ίδιο βίντεο με τον ψευδή ισχυρισμό κυκλοφόρησε και στα ελληνικά, σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ιστοσελίδες.

Αυτό το βίντεο προκάλεσε δεκάδες χιλιάδες αλληλεπιδράσεις στο Facebook, κυρίως στα αραβικά, και μάλιστα κυκλοφόρησε και σε σελίδες μέσων ενημέρωσης, με τον ισχυρισμό ότι γυρίστηκε τον Οκτώβριο του 2023.

Όμως οι εικόνες που δείχνει είχαν ληφθεί αρκετές εβδομάδες πριν την επίθεση της 7 Οκτωβρίου και επομένως δεν σχετίζονται με αυτές, όπως εξηγεί το άρθρο επαλήθευσης που δημοσιεύσε το AFP στα ελληνικά.

• Ενώ τις ώρες μετά τις επιθέσεις κυκλοφόρησαν ελάχιστες εικόνες, ένα βίντεο έγινε viral, με χρήστες του διαδικτύου να το κοινοποιούν υποστηρίζοντας ότι έδειχνε στρατιωτικές συγκρούσεις στα περίχωρα της Λωρίδας της Γάζας.

Όμως, αυτές οι εικόνες χρησιμοποιήθηκαν εκτός πλαισίου, όπως μπόρεσε να εξακριβώσει το AFP. Το βίντεο δείχνει συγκρούσεις μεταξύ του μεξικανικού στρατού και καρτέλ ναρκωτικών που έλαβαν χώρα το 2017, εξηγεί το άρθρο μας στα αραβικά.

• Στο ίδιο πλαίσιο, ένα βίντεο που δείχνει δύο ελικόπτερα που έχουν δεχθεί πλήγματα από πυραύλους κοινοποιήθηκε, μεταξύ άλλων και από Γάλλους χρήστες του διαδικτύου, με τον ισχυρισμό ότι πρόκειται για «ισραηλινά ελικόπτερα που καταρρίφθηκαν από τη Χαμάς».

 

 

Αλλά αν είναι αλήθεια ότι το Ισραήλ χρησιμοποιεί εναέρια μέσα, αυτές οι εικόνες προέρχονται από βιντεοπαιχνίδι. Μια αναζήτηση με λέξεις-κλειδιά στο Google στα αγγλικά έδειξε ότι η σκηνή προέρχεται από ένα βιντεοπαιχνίδι στρατιωτικής προσομοίωσης, το ARMA 3, όπως εξηγείται στο άρθρο μας στα γαλλικά.

Βιντεοπαιχνίδια και λογισμικά αεροπορικής προσομοίωσης χρησιμοποιούνται τακτικά για τη δημιουργία εικόνων που στη συνέχεια παρουσιάζονται ως αυθεντικές. Εξηγήσαμε πώς μπορεί κανείς να αναγνωρίσει τέτοιες περιπτώσεις σε αυτό το άρθρο στα αγγλικά.

• Ενώ η Χαμάς ανακοίνωσε την αρπαγή πολλών Ισραηλινών ομήρων, κυκλοφόρησε μια φωτογραφία, η οποία μεταδόθηκε από χρήστες του διαδικτύου υποστηρίζοντας ότι έδειχνε αιχμάλωτους Ισραηλινούς στρατιώτες. Η φωτογραφία κυκλοφόρησε και στα ελληνικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ ιστοσελίδα τη χρησιμοποίησε ως κεντρική εικόνα για ένα άρθρο που εστίαζε στις πρόσφατες επιθέσεις και απαγωγές της Χαμάς.

Όμως, η φωτογραφία είναι παλιά και τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια μιας στρατιωτικής άσκησης ένοπλων παλαιστινιακών οργανώσεων στα βόρεια της Λωρίδας της Γάζας το 2022, όπως εξηγεί αυτό το άρθρο του AFP στα αραβικά.

• Με μια παρόμοια λεζάντα, αυτό το βίντεο κοινοποιήθηκε με τον ισχυρισμό ότι δείχνει Ισραηλινούς στρατιωτικούς αιχμάλωτους του ισλαμιστικού κινήματος.

Ωστόσο, το βίντεο δεν έχει καμία σχέση με τον πόλεμο μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς, αλλά προέρχεται από το 2016, όταν έγινε μια αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία.

• Μια πορεία στο Σικάγο παρουσιάστηκε ως πρόσφατη. Αν και πράγματι πρόκειται για συγκέντρωση προς υποστήριξη των Παλαιστινίων, μια αντίστροφη αναζήτηση εικόνας έδειξε ότι χρονολογείται από το 2021. Διαδηλώσεις υπέρ των Παλαιστινίων πραγματοποιήθηκαν και τις τελευταίες ημέρες στο Σικάγο (εδώ, εδώ), όμως το πλήθος που συγκεντρώθηκε δεν ήταν εξίσου μεγάλο.

Παραπληροφόρηση σχετικά με την βοήθεια από την Αίγυπτο

Μετά την επίθεση της Χαμάς, η Αίγυπτος έχει εντείνει τις διπλωματικές της προσπάθειες για να καταστείλει τη βία. Η χώρα της Βορείου Αφρικής έχει παίξει αρκετές φορές στο παρελθόν διαμεσολαβητικό ρόλο μεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστινίων. Ήταν η πρώτη αραβική χώρα που υπέγραψε ειρηνευτική συμφωνία με το Ισραήλ το 1979.

Μαζί με το Ισραήλ, η Αίγυπτος έχει επιβάλει αποκλεισμό στη Λωρίδα της Γάζας από το 2007. Η Χαμάς εξαπέλυσε τις επιθέσεις της στις 7 Οκτωβρίου 2023, την επομένη της πεντηκοστής επετείου του Πολέμου του Γιομ Κιπούρ το 1973, στον οποίο αντιπαρατέθηκαν το Ισραήλ και μια συμμαχία αραβικών κρατών, με επικεφαλής την Αίγυπτο και Συρία.

Σε αυτό το πλαίσιο, άρχισαν να κυκλοφορούν βίντεο που ισχυρίζονταν ότι η Αίγυπτος είχε πρόσφατα πάρει θέση και παρείχε στρατιωτική βοήθεια εναντίον του Ισραήλ.

• Για παράδειγμα, αυτό το βίντεο κοινοποιήθηκε με τον ισχυρισμό ότι δείχνει αιγυπτιακά μαχητικά αεροσκάφη στα σύνορα με το Ισραήλ.

Όμως, το βίντεο με τα αεροσκάφη γυρίστηκε πριν από οκτώ χρόνια και δείχνει μια αεροπορική βάση στη Νότια Κορέα.

• Ένα άλλο βίντεο έδειχνε, σύμφωνα με χρήστες του διαδικτύου που το κοινοποίησαν μετά τις επιθέσεις, Αιγύπτιους στρατιώτες στη Γάζα, εννοώντας πως η Αίγυπτος προετοιμαζόταν να επιτεθεί στο Ισραήλ ή να συμβάλλει στην άμυνα της Λωρίδας της Γάζας.

Όμως αυτές οι εικόνες κυκλοφορούσαν ήδη πριν από έναν χρόνο και επομένως δεν συνδέονται με τις πρόσφατες εξελίξεις.

• Ένα τρίτο βίντεο υποτίθεται πως έδειχνε μεγάλα φορτηγά να παραδίδουν βοήθεια από τον αιγυπτιακό στρατό στη Λωρίδα της Γάζας, περιοχή στην οποία το Ισραήλ έχει επιβάλει «ολική πολιορκία» από τις 9 Οκτωβρίου.

Αλλά το βίντεο γυρίστηκε το 2020 και έδειχνε τη βοήθεια που έστειλε η Αίγυπτος στη Λωρίδα της Γάζας για την καταπολέμηση της πανδημίας του COVID-19, όπως εξηγεί το άρθρο μας στα αραβικά.

Βίντεο με αλεξίπτωτα πλαγιάς εκτός πλαισίου

• Ενώ οι μαχητές της Χαμάς εισήλθαν στο ισραηλινό έδαφος χρησιμοποιώντας μοτοσικλέτες, φορτηγά αλλά και εναέρια μέσα (αρχειοθετημένος σύνδεσμος), ένα βίντεο έγινε viral στο διαδίκτυο και κοινοποιήθηκε ευρέως στα ελληνικά, τα ουγγρικά, τα αγγλικά και τα κορεατικά.

Αν και η Χαμάς δημοσίευσε εικόνες που δείχνουν τους επιτιθέμενους με μηχανοκίνητα αλεξίπτωτα πλαγιάς, το βίντεο που κυκλοφορούσε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν ήδη στο διαδίκτυο στα τέλη Σεπτεμβρίου, αρκετές ημέρες πριν από τις επιθέσεις. Η τοποθεσία όπου γυρίστηκε μπορεί επίσης να προσδιοριστεί με σαφήνεια: πρόκειται για το Κάιρο, την πρωτεύουσα της Αιγύπτου, όπως απέδειξε το AFP σε αυτό το άρθρο στα ελληνικά.

• Ένα δεύτερο βίντεο, με περισσότερες από 50.000 προβολές από όταν δημοσιεύθηκε, κυκλοφόρησε επίσης με τον ισχυρισμό ότι δείχνει μαχητές της Χαμάς με αλεξίπτωτα πλαγιάς.

Αλλά το βίντεο προέρχεται από μια εκπαίδευση της Αιγυπτιακής Στρατιωτικής Ακαδημίας που έγινε τον Σεπτέμβριο στο Κάιρο, όπως αποδεικνύει το άρθρο μας στα πορτογαλικά.

Η επιγραφή «Στρατιωτική Ακαδημία» είναι ευδιάκριτη στην πρόσοψη του κτιρίου, μπροστά από το οποίο βρίσκεται το λογότυπο της σχολής. Αυτές οι λεπτομέρειες ταιριάζουν με εικόνες της Αιγυπτιακής Στρατιωτικής Ακαδημίας που μπορούμε να βρούμε στους Χάρτες Google.

Οι αιγυπτιακές δυνάμεις πραγματοποίησαν κοινή αεροπορική εκπαίδευση με τη γαλλική Πολεμική Αεροπορία στις 21 Σεπτεμβρίου, όπως αναφέρεται στην επίσημη σελίδα του εκπροσώπου των Αιγυπτιακών Ενόπλων Δυνάμεων.