Ρωσικό κανάλι δημοσιεύει αβάσιμους ισχυρισμούς για την Ουκρανία που απορρίφθηκαν από τον ΟΑΣΕ

Χιλιάδες χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, κοινοποίησαν ένα βίντεο κλιπ που παρήχθη από ρωσικό κανάλι κοινωνικής δικτύωσης, στο οποίο μια γυναίκα που παρουσιάζεται ως πρώην παρατηρήτρια του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), ισχυρίζεται ότι «αποκάλυψε» Ουκρανούς στρατιώτες να αφαιρούν όργανα από παιδιά. Ωστόσο, ο ΟΑΣΕ δήλωσε στο AFP ότι η γυναίκα αυτή δεν έχει εκπροσωπήσει ποτέ τον οργανισμό και δεν έχει αρχεία για τέτοια περιστατικά. Η γυναίκα δεν παρέχει καμία απόδειξη για τους ισχυρισμούς και μια έρευνα του AFP διαπίστωσε ότι το συνοδευτικό βίντεο δεν σχετίζεται με τους ισχυρισμούς.

Το κλιπ της γυναίκας που κάνει αυτούς τους ισχυρισμούς είναι μέρος μιας ταινίας που κοινοποιήθηκε από ένα διαδικτυακό ρωσικό κανάλι με την ονομασία Россия – это я! (Η Ρωσία είμαι εγώ), η οποία, σύμφωνα με έναν εμπειρογνώμονα σε θέματα παραπληροφόρησης, παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά της «τυπικής προπαγάνδας υπέρ του Κρεμλίνου».

Στο βίντεο που κοινοποιείται τον Ιούνιο του 2023, μια γυναίκα με το όνομα Βέρα Βαγιμάν προσδιορίζεται ως «πρώην παρατηρήτρια της Ανθρωπιστικής Αποστολής Παρακολούθησης του ΟΑΣΕ που συνέλεξε πληροφορίες για παράνομα εργαστήρια από το 2019 έως το 2022». Δεν δίνει κανένα στοιχείο. Ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) δήλωσε στο AFP ότι δεν είχε ποτέ εργαστεί γι’ αυτούς ούτε τους εκπροσώπησε ως παρατηρήτρια.

Το βίντεο συνοδεύεται από πλάνα στρατιωτών και ανθρώπων που εργάζονται με ορούς και ανθρώπινη ύλη, μια σακούλα από τα οποία φαίνεται να τοποθετείται σε ένα κουτί με την αγγλική ένδειξη «Human Organ for Transplant» (Ανθρώπινα όργανα για μεταμόσχευση).  Ωστόσο, δεν έχουν καμία σχέση με τον ισχυρισμό. Ένας κορυφαίος Ουκρανός χειρουργός που εμφανίζεται σε ένα από τα κλιπ μας είπε ότι οι ισχυρισμοί είναι «ψεύτικοι».

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 συνοδεύτηκε από μια μαζική εκστρατεία παραπληροφόρησης με αβάσιμους και ψευδείς ισχυρισμούς να κοινοποιούνται ευρέως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Στιγμιότυπα από τις ψευδείς αναρτήσεις στο Facebook. Λήψη εικόνων: 28/06/2023

Αυτό το βίντεο αναρτήθηκε από το κανάλι στο YouTube στις 9 Ιουνίου 2023, καθώς και στα ρωσικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης (εδώ). Αργότερα κοινοποιήθηκε από Έλληνες χρήστες στο Facebook, όπως εδώ, με το κείμενο:«Υπόγεια εργαστήρια στην Ουκρανία!!! Τι γίνεται εκεί;;; Φρίκη με το ΒΙΝΤΕΟ. Η Βέρα Βάιμαν, μέλος της ανθρωπιστικής και εποπτικής αποστολής του ΟΑΣΕ στην Ουκρανία από το 2019 ως το 2022, συνέλεξε πληροφορίες για τα υπόγεια εργαστήρια των Ουκροναζί».

Έχουμε δει παρόμοιες αναρτήσεις στο Facebook (εδώ, εδώ και εδώ) και σε διαδικτυακά άρθρα (εδώ, εδώ και εδώ) Οι ισχυρισμοί αυτοί κοινοποιήθηκαν επίσης ευρέως σε πολλές άλλες γλώσσες, όπως στα πολωνικά, τα σλοβακικά και τα αγγλικά.

Αλλά δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι κάτι από αυτά είναι αληθινό.

Ο ΟΑΣΕ λέει ότι η γυναίκα στο βίντεο δεν εργάστηκε ποτέ για λογαριασμό του και δεν έχει αποδείξεις για τους ισχυρισμούς της. Τα Ηνωμένα Έθνη και άλλοι οργανισμοί που παρακολουθούν την εμπορία οργάνων δήλωσαν επίσης ότι δεν είχαν ακούσει για τέτοιους ισχυρισμούς.

Ρωσικό κανάλι προπαγάνδας

Μια αντίστροφη αναζήτηση εικόνας του λογότυπου του καναλιού «Россия – это я!» (Ρωσία – εγώ είμαι!) που δημοσίευσε το βίντεο, διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για απόσπασμα από μια ταινία διάρκειας άνω των 50 λεπτών με τίτλο: «Let mom hear. An exclusive film about the crimes of the Kyiv regime against the children of Donbas» (Μια αποκλειστική ταινία για τα εγκλήματα του καθεστώτος του Κιέβου κατά των παιδιών του Ντονμπάς).

Αυτό το κανάλι στο YouTube μεταφέρει πολλά βίντεο που αποθεώνουν τους Ρώσους στρατιώτες και εξυμνούν τα παιδιά από την περιοχή του Ντονμπάς που «σώθηκαν από τη Ρωσία». Η μεγαλύτερη εκδοχή δημοσιεύθηκε επίσης στα κανάλια Rutube, VK και OK.ru του Россия – это я!.

Το απόσπασμα που έγινε viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ξεκινά στο 41:04 του αρχικού βίντεο. Η γυναίκα αναγνωρίζεται ως Vera Vayiman, «πρώην παρατηρήτρια, Αποστολή Ανθρωπιστικής Παρακολούθησης του ΟΑΣΕ». Μια λεζάντα στα ρωσικά αναφέρει: «Η Вера Вайиман ασχολήθηκε με τη συλλογή πληροφοριών για υπόγεια εργαστήρια ως μέλος της Επιτροπής Ανθρωπιστικής Παρακολούθησης του ΟΑΣΕ από το 2019 έως το 2022».

Ορισμένες αναρτήσεις και συμβουλές χρηστών ανέφεραν ότι ήταν προηγουμένως γνωστή ως Βέρα Νικουλίνα.

Δεν είναι εκπρόσωπος του ΟΑΣΕ

Από τις έρευνές μας στο διαδίκτυο διαπιστώσαμε ότι η Βέρα Νικουλίνα είχε συμμετάσχει σε ένα Φόρουμ Ηγεσίας Νέων που διοργάνωσε ο ΟΑΣΕ με το γραφείο του για τους Δημοκρατικούς Θεσμούς και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ODIHR) στη Βαρσοβία το 2014, αρκετά χρόνια πριν από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Τη βλέπουμε σε ένα βίντεο (0:30′) και σε φωτογραφίες στον ιστότοπο του ΟΑΣΕ.

Ωστόσο, ο ΟΑΣΕ και το ODIHR δήλωσαν στο AFP το 2023 ότι ποτέ δεν εργάστηκε γι’ αυτούς ούτε τους εκπροσώπησε σε αποστολή.

Άλλες αναρτήσεις από το 2014 (εδώ, εδώ, εδώ) την προσδιορίζουν ως πρόεδρο του Επιμελητηρίου Νεολαίας της δημοτικής Δούμας στην πόλη Βλαδιβοστόκ, στα ανατολικά της Ρωσίας. Ένα άρθρο από το 2016 στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου του Βλαδιβοστόκ αναφέρει ότι σπούδαζε «Παγκόσμια Οικονομία» με υποτροφία της ρωσικής κυβέρνησης.

Ένα άρθρο του 2019 στον ιστότοπο μιας εθνικιστικής ρωσικής ομάδας βετεράνων πολέμου με την ονομασία Αδελφότητα του Πολέμου την αναφέρει ως «μέλος του ΟΑΣΕ», υποστηρίζοντας ότι στις 19 Μαΐου του ίδιου έτους έγινε μέλος μιας ομάδας διεθνών εμπειρογνωμόνων του ΟΑΣΕ. Στην ίδια καταχώρηση παρουσιάζεται μια φωτογραφία ενός φακέλου του ODIHR με το όνομά της. Ωστόσο, δημοσιεύματα ρωσικών μέσων ενημέρωσης που βρήκαμε από τον Μάιο του 2019 επιβεβαιώνουν ότι επισκέφθηκε τη Σεβαστούπολη στην Κριμαία για να συμμετάσχει σε εκδήλωση με βετεράνους ως «εγγόνια της νίκης» και όχι σε αποστολή για τον ΟΑΣΕ.

Στην έρευνά της για τις ίδιες αναρτήσεις, η ελληνική ομάδα ελέγχου γεγονότων Ellinika Hoaxes διαπίστωσε ότι τα σήματα που φοράει η Βαγιμάν στο βίντεο φαίνεται να συνδέονται με την εμπλοκή της στην Αδελφότητα του Πολέμου.

 

 

Ερωτηθείς σχετικά με μια Βέρα Νικουλίνα ή μια Βέρα Βαγιμάν, ο υπεύθυνος Τύπου του ΟΑΣΕ Χανς Φέλμπερ-Σαρμπονιό δήλωσε στο AFP στις 16 Ιουνίου 2023 ότι «ένα πρόσωπο με αυτά τα δύο ονόματα δεν περιλαμβάνεται στους παρατηρητές των μελών του ΟΑΣΕ (…) Δεν έχει λάβει εντολή ούτε από τη Ρωσική Ομοσπονδία, ένα συμμετέχον κράτος. Θα είχαμε την καταγραφή της στα έγγραφά μας».

Είπε ότι δεν υπάρχει αποστολή του ΟΑΣΕ στην οποία να συμμετέχει πρόσωπο με αυτό το όνομα από το 2019 και το 2022, όπως αναφέρεται στους ψευδείς ισχυρισμούς.

Η εκπρόσωπος του ODIHR Κάτια Άντρουζ επιβεβαίωσε στο AFP στις 26 Ιουνίου 2023 ότι η Νικουλίνα είχε συμμετάσχει στο φόρουμ ηγεσίας νέων το 2014. Ωστόσο, «δεν είχε ποτέ απασχοληθεί με οποιαδήποτε ιδιότητα από το Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΑΣΕ (ODIHR)».

Ρωτήσαμε επίσης τον Ειδικό Αντιπρόσωπο του ΟΑΣΕ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων αν ο οργανισμός είχε γνώση των ισχυρισμών για τη συλλογή οργάνων στην Ουκρανία. «Κάναμε κάποιους εσωτερικούς ελέγχους και μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι δεν υπάρχουν αρχεία ούτε για τα περιστατικά συλλογής οργάνων παιδιών ούτε για το πρόσωπο Βέρα Βαγιμάν (Βέρα Νικουλίνα) που είναι μέλος του προσωπικού του ΟΑΣΕ», απάντησε το γραφείο στο AFP στις 26 Ιουνίου 2023.

Προσπαθήσαμε να επικοινωνήσουμε απευθείας με τη Βέρα Βαγιμάν (Νικουλίνα) μέσω των προφίλ της στο Facebook ή στο VKontakte, αλλά δεν είχαμε καμία απάντηση. Αφού το βίντεο έγινε viral, δημοσίευσε ένα στιγμιότυπο ενός αγγλικού tweet με αυτό στο Facebook της. Έχει αρκετές φωτογραφίες με το γράμμα «Z» στα προφίλ της (για παράδειγμα εδώ), υποδεικνύοντας ότι υποστηρίζει ανοιχτά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Άσχετα βίντεο

Το βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνοδεύεται από εικόνες που προφανώς έχουν σκοπό να υποστηρίξουν τις δηλώσεις της. Τις εντοπίσαμε όλες και διαπιστώσαμε ότι δεν σχετίζονται μεταξύ τους.

Πρώτο κλιπ: Οι εικόνες στα 0:02′ έως 0:05′ του κλιπ δείχνουν τα χέρια ενός ατόμου με στρατιωτική στολή να στερεώνουν έναν ορό σε κάτι που μοιάζει με μέρος του σώματος. Ένα πράσινο κουτί πάνω στο τραπέζι φέρει την ένδειξη Arow EZ 10. Πρόκειται για ένα ιατρικό κιτ επίδειξης.

Μια αναζήτηση στο Yandex βρήκε την ίδια σκηνή δημοσιευμένη στο YouTube στις 2 Ιουνίου 2022 ως μέρος ενός ντοκιμαντέρ ενός ουκρανικού καναλιού με την ονομασία Freedom UA για το έργο των γιατρών κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στο τμήμα που περιλαμβάνεται στο βίντεο που εξετάζουμε, το λογότυπο του Freedom UA καθώς και η επιγραφή «Donecka oblast» είναι θολά. Το λογότυπο του καναλιού «Россия – это я! (Η Ρωσία είμαι εγώ)» και η ετικέτα «exclusive» στα ρωσικά έχουν προστεθεί.

Το υλικό που στερεώνεται με έναν ορό είναι «πιθανότατα ένα οστό ζώου», δήλωσε ο ορθοπεδικός χειρουργός Τομάζ Σλοντκόφσκι στο AFP στις 20 Ιουνίου 2023, αφού είδε το βίντεο. «Σαφώς, τα λίγα δευτερόλεπτα που βλέπουμε είναι μια επίδειξη του πώς εισάγεται ένας ιατρικός ορός σε ένα οστό. Ένας ιατρικός υπάλληλος δείχνει πώς να εισάγεται στο μυελό των οστών ένας ορός για τη χορήγηση υγρών ή φαρμάκων. Αυτό είναι χρήσιμο ειδικά σε περίπτωση έκτακτης διάσωσης, όταν η αρτηριακή πίεση πέφτει, κάτι που συμβαίνει συχνά σε τραυματισμένους στρατιώτες στο μέτωπο», είπε.

Ο Σλοντκόφσκι δήλωσε ότι οι μη αποστειρωμένες συνθήκες που παρουσιάζονται στο βίντεο δείχνουν ότι η διαδικασία δεν σχετίζεται με ανθρώπινη ιατρική χρήση. Επίσης, τα οστά για μεταμόσχευση λαμβάνονται εύκολα από συνηθισμένα πτώματα- δεν χρειάζεται να «σκοτώνονται παιδιά στην Ουκρανία» για να τα αποκτήσουν, δήλωσε ο Σλοντκόφσκι.

Δεύτερο κλιπ: Στο σημείο του βίντεο όπου η Βαγιμάν ισχυρίζεται ότι γνωρίζει για υπόγεια εργαστήρια από Ουκρανούς στρατιώτες (0:05′ έως 0:15′), βλέπουμε εικόνες Ουκρανών στρατιωτών. Το εντοπίσαμε αυτό σε ένα βίντεο που αναρτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2017 – πέντε χρόνια πριν από την εισβολή της Ρωσίας – από το Τάγμα Αζόφ της Ουκρανίας. Η λεζάντα του βίντεο αναφέρει ότι πρόκειται για ένα αθλητικό γεγονός.

Τρίτο κλιπ: Στην τρίτη σειρά εικόνων (0:15′ έως 0:21′), βλέπουμε ένα χειρουργείο με έναν χειρουργό να τοποθετεί μια πλαστική σακούλα που περιέχει κάτι που φαίνεται να είναι ανθρώπινος ιστός σε ένα κουτί ψυγείου με την ένδειξη «Ανθρώπινο όργανο για μεταμόσχευση».

Στο κουτί παρατηρήσαμε ένα συγκεκριμένο λογότυπο. Όταν αναζητήσαμε λογότυπα ουκρανικών νοσοκομείων, βρήκαμε μια αντιστοιχία με αυτό του Ινστιτούτου Καρδιάς, ενός κορυφαίου ουκρανικού νοσοκομείου καρδιολογίας και καρδιοχειρουργικής που βρίσκεται στο Κίεβο.

Έντεκα δευτερόλεπτα σε ένα βίντεο στη σελίδα του Ινστιτούτου στο YouTube βλέπουμε το ίδιο βίντεο με έναν χειρουργό να χειρίζεται μια σακούλα. Μια σύγκριση είναι παρακάτω.

Επικοινωνήσαμε με τον χειρουργό, Borys Todurov. «Μπορώ να επιβεβαιώσω ότι αυτός είμαι εγώ σε αυτό το βίντεο κατά τη διάρκεια μιας από τις μεταμοσχεύσεις μας. Σε αυτό το βίντεο, παίρνουμε ένα καρδιακό όργανο από τον δότη και θα το μεταφέρουμε στο νοσοκομείο μας – το Ινστιτούτο Καρδιάς – για να το μεταμοσχεύσουμε στο σώμα του λήπτη και να σώσουμε μια ζωή», έγραψε σε ηλεκτρονικό μήνυμα στις 23 Ιουνίου.

Ο ίδιος χαρακτήρισε τη χρήση αυτών των εικόνων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με ισχυρισμούς για παράνομη συλλογή οργάνων ως «ψεύτικη» και «ρωσική προπαγάνδα».

Η μεταμόσχευση οργάνων στην Ουκρανία υπόκειται σε αυστηρούς κρατικούς ελέγχους σε κάθε στάδιο της διαδικασίας, είπε. Αυτό περιλαμβάνει «απολύτως αποστειρωμένες συνθήκες με πολύ αυστηρό χρονικό διάστημα κατά το οποίο το όργανο του δότη είναι σε θέση να μεταμοσχευθεί». «Επιπλέον, θα πρέπει να υπάρχει ταύτιση σε διάφορες φυσικές και ιατρικές παραμέτρους μεταξύ δότη και λήπτη για να λειτουργήσει. Επομένως, είναι πολύ ανόητο να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να πάρει το όργανο κάποιου, να το πουλήσει και να το μεταμοσχεύσει σε κάποιον…», είπε.

Ο τσεχικός ιστότοπος Demagog διερεύνησε επίσης αυτόν τον ισχυρισμό, διαπιστώνοντας ότι η Βέρα Βαγιμάν (Νικουλίνα) δεν εργάστηκε ποτέ για τον ΟΑΣΕ. Τον Απρίλιο του 2022 η Demagog διερεύνησε επίσης έναν ισχυρισμό για όργανα που συλλέχθηκαν από πεσόντες στρατιώτες και πουλήθηκαν στην Ευρώπη με την υποστήριξη του ΟΑΣΕ και  απέδειξε ότι είναι αβάσιμος.

Καμία γνώση των ισχυρισμών για τα όργανα, λένε εμπειρογνώμονες

Ρωτήσαμε την Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών για την Παρακολούθηση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Ουκρανία σχετικά με τους ισχυρισμούς για συλλογή και εμπορία ανθρώπινων οργάνων που υποτίθεται ότι διαπράττονται από Ουκρανούς στρατιώτες. «Κανένα από τα μέλη της αποστολής του ΟΗΕ δεν έχει ακούσει ποτέ κάτι τέτοιο», δήλωσε ο εκπρόσωπος Κρις Γιανόφσκι στο AFP σε ηλεκτρονικό μήνυμα στις 27 Ιουνίου 2023.

Αυτοί οι ισχυρισμοί είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα της φιλορωσικής προπαγάνδας που διαψεύδεται από οργανισμούς επαλήθευσης γεγονότων (fact-check) όπως οι PPolygraph, MythDetector, EUvsDisinfo, Demagog.cz ή Veridica.

Το AFP προσέγγισε το Ευρωπαϊκό Κέντρο Αριστείας για την Αντιμετώπιση Υβριδικών Απειλών (Hybrid CoE) στο Ελσίνκι σχετικά με αυτό το βίντεο.

Ο Γιάκουμπ Καλένσκι, κορυφαίος εμπειρογνώμονας του κέντρου σε θέματα παραπληροφόρησης, δήλωσε στις 26 Ιουνίου ότι το βίντεο «σίγουρα μοιάζει με έναν από τους τυπικούς ισχυρισμούς προπαγάνδας υπέρ του Κρεμλίνου».

Σύμφωνα με τον ίδιο, «η κατασκευή ψεμάτων σχετικά με τα ουκρανικά εγκλήματα κατά των παιδιών είναι ένα αγαπημένο παιχνίδι των καναλιών παραπληροφόρησης του Κρεμλίνου και του οικοσυστήματος που παπαγαλίζει τα ψέματά τους τουλάχιστον από το 2014».

«Η δημιουργία ιστοριών παραπληροφόρησης για κακοποιημένα και πληγωμένα παιδιά έχει ως στόχο να δημιουργήσει τα ισχυρότερα δυνατά συναισθήματα στοχεύοντας ένα συγκεκριμένο κοινό και έτσι να εξαλείψει την κριτική του σκέψη», δήλωσε ο Καλένσκι. «Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι οι ουκρανικές αρχές διέπραξαν εγκλήματα κατά των παιδιών. Αντιθέτως, υπάρχουν πολλές αποδείξεις για ρωσικά εγκλήματα κατά παιδιών στην Ουκρανία. Πρόκειται για μια τυπική, κυνική κατάσταση ‘φωνάζει ο κλέφτης για να φοβηθεί ο νοικοκύρης’».

«Με ορισμένα στοχευμένα ακροατήρια, η Ρωσία προσπαθεί να παρουσιάσει τον εαυτό της ως θύμα- και το πραγματικό θύμα, η Ουκρανία και ο ουκρανικός λαός, παρουσιάζονται ως επιτιθέμενοι», κατέληξε ο Καλένσκι.

Η La Strada International, η οποία ερευνά την εμπορία ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένης της εξαναγκαστικής αφαίρεσης οργάνων, δήλωσε επίσης στο AFP ότι δεν έχει καταγράψει τέτοια περιστατικά.

«Μπορώ να σας ενημερώσω ότι εμείς στη La Strada International δεν έχουμε καμία πληροφορία, ούτε έχουμε λάβει καμία ένδειξη ή κανένα στοιχείο ότι υπάρχουν τα λεγόμενα ουκρανικά εργαστήρια που σχετίζονται με την εμπορία οργάνων παιδιών ή ενηλίκων», δήλωσε η εκπρόσωπος Σουζάνα Χοφ στις 26 Ιουνίου.

«Δεν έχουμε καμία πληροφορία που να επιβεβαιώνει ότι μια τέτοια διαδικασία λαμβάνει χώρα στην Ουκρανία, πιθανώς θα το γνωρίζαμε αν πραγματικά συνέβαιναν τέτοια πράγματα», δήλωσε η Τζοάνα Γκαρνιέ, με έδρα τη Βαρσοβία, στο AFP στις 23 Ιουνίου. «Το χάος στον πόλεμο δημιουργεί τόσες πολλές διαφορετικές και απίστευτες φήμες».

Υπάρχει ένα ξέσπασμα παραπληροφόρησης σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία από τότε που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2022. Υπάρχει μια λίστα με τους ισχυρισμούς που το AFP έχει ερευνήσει εδώ.