Όχι, το γάλα από αγελάδες στις οποίες χορηγούνται αναστολείς μεθανίου δεν προκαλεί υπογονιμότητα

Το μεθάνιο από την κτηνοτροφία συμβάλλει σημαντικά στην υπερθέρμανση του πλανήτη, γεγονός που ωθεί τους επιστήμονες και τους παραγωγούς να αναζητήσουν λύσεις για τη μείωσή του. Ένα έργο μεγάλης κλίμακας που περιλαμβάνει αναστολείς μεθανίου που χορηγούνται στις αγελάδες για τη μείωση της παραγωγής μεθανίου στην κτηνοτροφία έχει ήδη εισαχθεί σε πολλές χώρες, όπου εκατοντάδες αγελάδες γαλακτοπαραγωγής τρέφονται με τον αναστολέα μεθανίου Bovaer. Ωστόσο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι αναρτήσεις σε ιστολόγια που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο υποστηρίζουν ότι το γάλα από αυτές τις αγελάδες θα μπορούσε να είναι επιβλαβές για την υγεία και ότι τα γαλακτοκομικά προϊόντα συνδέονται με πιθανό κίνδυνο για ανθρώπινη γενοτοξικότητα και καρκινογένεση. Επίσης, αναφέρουν ακόμη ότι το προϊόν κυκλοφόρησε από τον Bill Gates, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης στρατηγικής αποανάπτυξης. Ορισμένοι αντίπαλοι των πρόσθετων ζωοτροφών φτάνουν στο σημείο να ζητούν μποϊκοτάζ των προϊόντων ορισμένων εταιρειών. Ωστόσο, οι ειδικοί και η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) ανέφεραν ότι η χρήση του Bovaer είναι ασφαλής και ότι δεν μπορούν να βρεθούν ίχνη του αναστολέα μεθανίου στο γάλα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το 3NOP, το ενεργό συστατικό του Bovaer, διασπάται πλήρως στο στομάχι της αγελάδας, δήλωσαν οι ειδικοί στο AFP. 

«Ο Μπιλ Γκέιτς κυκλοφόρησε στην αγορά ένα πρόσθετο ζωοτροφών (Boaver) που εντελώς τυχαία βλάπτει την γονιμότητα!», γράφει ο τίτλος ενός διαδικτυακού άρθρου της 29ης Νοεμβρίου 2024, το οποίο από τότε έχει κοινοποιηθεί δεκάδες φορές στο Facebook.

Το άρθρο αναφέρει ότι ο δισεκατομμυριούχος φέρεται να έχει διαθέσει στην αγορά το Bovaer, έναν αναστολέα του μεθανίου για τις αγελάδες, σε μια προσπάθεια να μειώσει τον παγκόσμιο πληθυσμό.

Το άρθρο κοινοποιεί επίσης ένα στιγμιότυπο οθόνης ενός εγγράφου, με κίτρινη επισήμανση. Μεταξύ άλλων, γράφει στα αγγλικά: «Προειδοποίηση: Δεν προορίζεται για ανθρώπινη χρήση. Πρέπει να δίνεται προσοχή κατά το χειρισμό αυτού του προϊόντος. Η 3-νιτροοξυπροπανόλη μπορεί να βλάψει την ανδρική γονιμότητα και τα αναπαραγωγικά όργανα».

Το άρθρο αναφέρει ότι η «αναταραχή ξεκίνησε όταν ο γίγαντας γαλακτοκομικών Arla Foods ανακοίνωσε μια συνεργασία με βρετανικά σούπερ μάρκετ, συμπεριλαμβανομένων των Tesco και Aldi, για να δοκιμάσει το πρόσθετο του Μπιλ Γκέιτς με το όνομα Bovaer σε 30 βρετανικές φάρμες, με προοπτική να πουλήσει το γάλα σε εκατομμύρια βρετανικές οικογένειες».

Παρόμοιοι ισχυρισμοί στα ελληνικά έχουν εντοπιστεί σε διαδικτυακά άρθρα εδώ και εδώ, καθώς και στο Facebook εδώ.

Παρόμοιοι ισχυρισμοί για τον Μπιλ Γκέιτς εντοπίστηκαν και στα σλοβακικά. Ισχυρισμοί για το ίδιο το Bovaer βρέθηκαν επίσης στα ολλανδικά και τα φινλανδικά.

Ένα μεγάλο κύμα δυσαρέσκειας για τους υποτιθέμενους κινδύνους του προϊόντος έχει αναφερθεί, ιδιαίτερα στο Ηνωμένο Βασίλειο, ως απάντηση στην ανακοίνωση της γαλακτοβιομηχανίας Arla Foods στις 26 Νοεμβρίου 2024 ότι είχε ξεκινήσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα με τις αλυσίδες σούπερ μάρκετ Morrisons, Tesco και Aldi για τη διατροφή των αγελάδων σε 30 διαφορετικές φάρμες (αρχειοθετημένος σύνδεσμος).

Ωστόσο, ειδικοί δήλωσαν στο AFP ότι ο αναστολέας μεθανίου Bovaer δεν αποτελεί κίνδυνο για τους αγρότες, τα ζώα ή τους καταναλωτές. Το προϊόν πωλείται σε αραιωμένη έκδοση και χωνεύεται πλήρως από τις αγελάδες, με αποτέλεσμα να μην ανιχνεύεται στο παραγόμενο γάλα. Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, οι ισχυρισμοί προέρχονται από παρερμηνείες των οδηγιών ασφαλείας για το χειρισμό του καθαρού προϊόντος. Επιπλέον, παρά τους ισχυρισμούς σε ορισμένες αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο Μπιλ Γκέιτς δεν συνδέεται με τον αναστολέα Bovaer.

Στιγμιότυπο της παραπλανητικής ανάρτησης στο Facebook (αριστερά) και του ψευδούς άρθρου (δεξιά). Λήψη εικόνων: 13/12/2024

Ο Μπιλ Γκέιτς δεν συνδέεται με το Boaver

Οι ισχυρισμοί ότι ο Μπιλ Γκέιτς είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη του Boaver δεν βασίζονται στην αλήθεια. Η ιδέα ότι ο Γκέιτς ήταν πίσω από το προϊόν διαδόθηκε επίσης από ένα άρθρο στο People’s Voice, ένα περιοδικό γνωστό για τη διασπορά παραπληροφόρησης, του οποίου το περιεχόμενο είχε διαψευστεί από το AFP στο παρελθόν, όπως εδώ και εδώ.

Το People’s Voice και τα ελληνικά διαδικτυακά άρθρα τοποθετούν τον ισχυρισμό για το Boaver στο πλαίσιο μιας παλιάς θεωρίας συνωμοσίας για το υποτιθέμενο σχέδιο του Μπιλ Γκέιτς για τη «μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού». Το AFP έχει ήδη ασχοληθεί στο παρελθόν με τη θεωρία της μείωσης του πληθυσμού, όπως εδώ ή εδώ, καθώς και σε σχέση με τον Μπιλ Γκέιτς, εδώ, στα αγγλικά.

Ο Μπιλ Γκέιτς έχει μιλήσει δημόσια (αρχειοθετημένο εδώ) για τη φιλοδοξία του να μειώσει τις εκπομπές μεθανίου από την κτηνοτροφία. Επίσης, ασχολήθηκε με το θέμα στο βιβλίο του «Πώς να αποφύγετε μια κλιματική καταστροφή» που κυκλοφόρησε το 2021.

«Ερευνητές χρησιμοποιούν εμβόλια για να μειώσουν τα μεθανογόνα μικρόβια που ζουν στο έντερο των βοοειδών, εκτρέφουν βοοειδή ώστε να παράγουν φυσικά λιγότερες εκπομπές και προσθέτουν ειδικές ζωοτροφές ή φάρμακα στη διατροφή τους. Αυτές οι προσπάθειες ήταν ως επί το πλείστον ανεπιτυχείς, αν και μια πολλά υποσχόμενη εξαίρεση είναι μια ένωση που ονομάζεται 3-νιτροοξυπροπανόλη, η οποία μειώνει τις εκπομπές μεθανίου κατά 30 τοις εκατό. Αλλά αυτή τη στιγμή πρέπει να τη δίνετε στα βοοειδή τουλάχιστον μία φορά την ημέρα”, έγραψε στο βιβλίο του για την ουσία που χρησιμοποιείται σήμερα ως συστατικό του Boaver.

Εν τω μεταξύ, ο Μπιλ Γκέιτς επένδυσε σε αντίπαλη αυστραλιανή εταιρεία Rumin8 στις αρχές του 2023, το προϊόν της οποίας δεν έχει ακόμη λάβει έγκριση από τον FDA ή το USDA κατά την ημερομηνία του παρόντος άρθρου.

Το Ίδρυμα Bill & Melinda Gates έχει δώσει αρκετές επιχορηγήσεις σε έργα της DSM Firmenich, στο παρελθόν. Κανένα από αυτά δεν είχε σχέση με τη διατροφή των ζώων και όλα στόχευαν στην καταπολέμηση της ελονοσίας ή στη βελτίωση της υγιεινής σε περιοχές της Αφρικής.

Η DSM, η εταιρεία που παράγει το Boaver, έχει επίσης σχολιάσει σχετικά με τον ρόλο του Μπιλ Γκέιτς στη χρηματοδότηση ή την ανάπτυξη του Boaver. «Σε αντίθεση με όσα αναφέρονται σε ορισμένες αναρτήσεις, το Bovaer αναπτύσσεται πλήρως και ανήκει στην DSM-Firmenich και δεν έχει άλλους επενδυτές. Ο Bill Gates δεν εμπλέκεται στην ανάπτυξη του Bovaer», έγραψε η εταιρεία σε δήλωση με ημερομηνία 2 Δεκεμβρίου 2024 (αρχείο).

Αξιολογήσεις από τις Αρχές Τροφίμων και Ασφάλειας λένε ότι είναι ασφαλές

Κατά τη διατύπωση ανησυχιών για την υγεία, οι αναρτήσεις και τα άρθρα αναφέρονται στην ετικέτα ασφαλείας του προϊόντος από την ιστοσελίδα US Food and Drug Administration (FDA). Στις αναρτήσεις μοιράζονται στιγμιότυπα οθόνης με επισημασμένα τμήματα που αναφέρονται σε μείωση της γονιμότητας σε πειραματόζωα και ένα φύλλο προειδοποίησης για τον πιθανό κίνδυνο της 3-νιτροοξυπροπανόλης (3NOP), του δραστικού συστατικού του αναστολέα μεθανίου Bovaer.

Στην υποχρεωτική ετικέτα ασφαλείας που δημοσιεύει ο FDA, εξηγούν πώς πρέπει να χειρίζεται το προϊόν. Διαβάζει ότι το προϊόν δεν πρέπει «να τρέφεται αδιαλύτως» και δεν προορίζεται για άμεση ανθρώπινη χρήση. «Θα πρέπει να δίνεται προσοχή κατά το χειρισμό αυτού του προϊόντος. Η 3-νιτροοξυπροπανόλη μπορεί να βλάψει την ανδρική γονιμότητα και τα αναπαραγωγικά όργανα, είναι δυνητικά επιβλαβής όταν εισπνέεται και είναι ερεθιστικό για το δέρμα και τα μάτια», αναφέρεται στην προειδοποίηση ασφαλείας.

Όμως ο Γιαν Ντάικστρα, ανεξάρτητος ερευνητής που ασχολείται με μελέτες σχετικά με το Bovaer και αναπληρωτής καθηγητής διατροφής των ζώων στο ολλανδικό πανεπιστήμιο Wageningen University & Research, εξήγησε στο AFP στις 5 Δεκεμβρίου 2024, ότι αυτές είναι στην πραγματικότητα αρκετά τυπικές προειδοποιήσεις σχετικά με το χειρισμό ενός προϊόντος στην καθαρή του κατάσταση, αρκετά συχνά από τους υπαλλήλους. Μπορούμε να βρούμε παρόμοιες προειδοποιήσεις σε ορισμένες βιταμίνες ή αιθέρια έλαια. Η έρευνα του Ντάικστρα σχετικά με το 3NOP έχει δημοσιευθεί σε διάφορα επιστημονικά περιοδικά.

Σύμφωνα με τον Ντάικστρα, το τελικό προϊόν είναι τόσο αραιωμένο που δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος: «Δεν μπορείτε να το μεταφράσετε αυτό [την προειδοποιητική ετικέτα για το χειρισμό του καθαρού προϊόντος] στον αγρότη ή τον καταναλωτή».

«Το ίδιο ισχύει και για τις ετικέτες π.χ. ορισμένων βιταμινών ή αιθέριων ελαίων – αρκετά συχνά οι εργαζόμενοι σε εργοστάσια π.χ. που έρχονται σε επαφή με αγνά προϊόντα πρέπει να λαμβάνουν μέτρα προστασίας. Μια ετικέτα [ασφαλείας] λέει τρομακτικά πράγματα όπως “διαβρωτικό για τα μάτια, ερεθιστικό για το δέρμα, δυνητικά επιβλαβές με εισπνοή”», πρόσθεσε.

Στιγμιότυπο της παραπλανητικής ανάρτησης στο Facebook. Λήψη εικόνας: 13/12/2024

Το Boaver δοκιμάστηκε επίσης από μια ιαπωνική Επιτροπή Τροφίμων και Ασφάλειας (FSCJ). Στην αξιολόγηση κινδύνου που πραγματοποίησαν περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται δεδομένα από πειράματα σε πειραματόζωα για τη μελέτη των ανεπιθύμητων ενεργειών του 3NOP και τον προσδιορισμό του επιπέδου πρόσληψης που θα προκαλούσε βλάβη στον άνθρωπο.

Ο Ντάικστρα εξήγησε ότι σε μελέτες με πειραματόζωα το 3NOP αποδείχθηκε ότι έχει πράγματι αρνητικές επιπτώσεις στη γονιμότητα σε περίπτωση υψηλής έκθεσης. Παρ’ όλα αυτά, το επίπεδο του NOAEL ( No Observed Adverse Effect Level ) που ορίζει τη μεγαλύτερη συγκέντρωση ή ποσότητα μιας ουσίας στην οποία δεν παρατηρούνται δυσμενείς επιπτώσεις σε έναν εκτεθειμένο πληθυσμό, του 3NOP είναι 100 mg για 1 kg σωματικού βάρους ανά ημέρα.

«Ας υποθέσουμε ότι το 3NOP στο γάλα θα ήταν στο όριο ανίχνευσης (στην πραγματικότητα είναι κάτω από αυτό) περίπου 20 μικρογραμμάρια/kg γάλακτος. Ένα άτομο 70 κιλών θα έπρεπε τότε να προσλαμβάνει περισσότερα από 7 γραμμάρια 3NOP – αυτό σημαίνει ότι καταναλώνει 350 τόνους γάλακτος την ημέρα», δήλωσε ο Ντάικστρα.

Ο Νίκο Πέιρεν, ανώτερος ερευνητής στο Φλαμανδικό Ινστιτούτο Γεωργίας και Αλιείας (ILVO), τόνισε ότι η πρόσθετη ύλη ζωοτροφών εγκρίθηκε και κρίθηκε ασφαλής από την Ευρωπαϊκή Αρχή Τροφίμων και Ασφάλειας (EFSA) το 2021. «Της έγκρισης προηγήθηκαν πολλές επιστημονικές μελέτες παγκοσμίως, περίπου 85 από τις οποίες έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά με κριτές», δήλωσε στο AFP σε ηλεκτρονικό μήνυμα στις 4 Δεκεμβρίου 2024.

Η EFSA είναι το αντίστοιχο ευρωπαϊκό όργανο του FDA και του FSCJ και χρησιμεύει ως «αμερόληπτη πηγή επιστημονικών συμβουλών για τους διαχειριστές κινδύνου και για την επικοινωνία σχετικά με τους κινδύνους που σχετίζονται με την τροφική αλυσίδα».

Μετά από αξιολόγηση του Bovaer το 2021, οι εμπειρογνώμονες της EFSA «κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η χρήση αυτής της πρόσθετης ύλης ζωοτροφών σε αγελάδες γαλακτοπαραγωγής, υπό τις προτεινόμενες συνθήκες χρήσης, είναι ασφαλής για τους καταναλωτές», δήλωσε εκπρόσωπος του Οργανισμού στο AFP σε ηλεκτρονικό μήνυμα στις 4 Δεκεμβρίου 2024. Κάθε πρόσθετη ουσία σε τρόφιμα ή ζωοτροφές στην ΕΕ πρέπει να ελέγχεται από την EFSA.

Δεν υπάρχουν ίχνη στο γάλα

Πολλοί από τους διαδικτυακούς ισχυρισμούς επικεντρώνονται στον υποτιθέμενο κίνδυνο ότι ίχνη του προϊόντος θα μπορούσαν ενδεχομένως να βρεθούν στο γάλα που προέρχεται από αγελάδες που τρέφονται με Bovaer.

Ωστόσο, σύμφωνα με εκπρόσωπο της EFSA, «οι μελέτες έδειξαν ότι η δραστική ουσία του Bovaer 10, η 3-νιτροοξυπροπανόλη (3NOP), δεν υπάρχει στο γάλα και στο κρέας των ζώων που τρέφονται με το πρόσθετο». Αυτό σημαίνει ότι ο καταναλωτής δεν εκτίθεται στο ίδιο το πρόσθετο.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το 3NOP διασπάται ταχύτατα στο ρουμέντο, το πρώτο στομάχι της αγελάδας, ή στο σώμα της αγελάδας, δήλωσαν οι ειδικοί στο AFP. Η Πέιρεν εξήγησε ότι «μετά τη χορήγηση, το πρόσθετο είναι ενεργό για περίπου 3 ώρες και στη συνέχεια διασπάται ξανά σε νιτρικό άλας και αλκοόλη. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο δεν βρίσκεται στο γάλα». Πριν διασπαστεί σε επιμέρους συστατικά, το 3NOP μπλοκάρει τα ένζυμα που είναι υπεύθυνα για την παραγωγή μεθανίου στο στομάχι της αγελάδας, μειώνοντας έτσι τις εκπομπές μεθανίου του ζώου κατά περίπου 25%, δήλωσε ο Ντάικστρα.

Σύμφωνα με την EFSA, «το NOPA (3-νιτροοξυπροπιονικό οξύ) είναι το κύριο προϊόν διάσπασης του 3-NOP και βρέθηκε στο γάλα σε πολύ χαμηλή συγκέντρωση». Ωστόσο, στη μελέτη της EFSA οι εμπειρογνώμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το NOPA, το νιτρικό άλας στο οποίο ανάγεται το 3NOP, δεν προκαλεί καμία ανησυχία για την ασφάλεια των καταναλωτών γάλακτος. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει γονοτοξικό δυναμικό, δηλαδή δεν βλάπτει το DNA, και η έκθεση του ανθρώπου είναι κάτω από την καθοδηγητική τιμή που προσδιορίστηκε με βάση την υγεία.

Ο αναστολέας του μεθανίου είναι επίσης ασφαλής για την αγελάδα, πρόσθεσε ο Ντάικστρα. «Μόλις σταματήσετε να δίνετε το Bovaer σε μια αγελάδα, η παραγωγή μεθανίου από τον κόπρο αυξάνεται και πάλι- μέσα σε 24 ώρες η αγελάδα επιστρέφει στο «παλιό» της επίπεδο», είπε.

Το μεθάνιο είναι ένα σημαντικό αέριο του θερμοκηπίου

Το μεθάνιο (CH4) είναι το δεύτερο σημαντικότερο αέριο του θερμοκηπίου μετά το διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Αν και το μεθάνιο διασπάται στην ατμόσφαιρα ταχύτερα από το CO2, είναι περίπου 80 έως 100 φορές ισχυρότερο, καθιστώντας το ένα ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου. Όπως περιγράφεται από το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP), η μείωση του μεθανίου μπορεί ήδη να συμβάλει σημαντικά στην επιβράδυνση της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε σύντομο χρονικό διάστημα, επειδή η αύξηση της θερμοκρασίας από το μεθάνιο σταματάει γρήγορα όταν δεν εκπέμπεται πλέον. Το μεθάνιο απελευθερώνεται κατά την παραγωγή ορυκτών καυσίμων, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αλλά εκπέμπεται επίσης από τις αγελάδες, οι οποίες δημιουργούν μεθάνιο στον κόπρο ή στο στομάχι τους κατά τη διάρκεια της πέψης.

Όταν τα μηρυκαστικά, όπως οι κατσίκες, τα πρόβατα και τα βοοειδή, χωνεύουν την τροφή τους, αυτή επεξεργάζεται στο σύστημά τους μέσω της ζύμωσης. Αυτή η διαδικασία διασπά την τροφή με την πάροδο του χρόνου και παράγει μεθάνιο το οποίο αποβάλλουν μέσω μετεωρισμού ή ρεψίματος. Η κύρια πηγή μεθανίου από την κτηνοτροφική παραγωγή είναι ακριβώς αυτή η εντερική ζύμωση στα μηρυκαστικά.

Ενώ οι χορτοφαγικές επιλογές κερδίζουν όλο και μεγαλύτερη δημοτικότητα, ορισμένες εταιρείες εξετάζουν την προσαρμογή της ζωοτροφής των βοοειδών αντικαθιστώντας την (εν μέρει), για παράδειγμα με έναν τύπο κόκκινων φυκιών ή εξετάζοντας την προσθήκη πρόσθετων αναστολέων μεθανίου, όπως το Bovaer.

Στην Ελλάδα το 2020, το 47,1% των εκπομπών μεθανίου προερχόταν από τον τομέα της ύδρευσης, της επεξεργασίας λυμάτων, της διάθεσης αποβλήτων και των δραστηριοτήτων υγειονομικής ταφής και το 45,4% από τον τομέα της γεωργίας, της δασοκομίας και της αλιείας, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, που δημοσιεύθηκαν το 2023 (αρχειοθετημένο εδώ).

Το 2021, κατά τη διάρκεια της διάσκεψης COP στη Γλασκώβη, η Ελλάδα υπέγραψε την Παγκόσμια Δέσμευση για το μεθάνιο, υποσχόμενη να μειώσει έως το 2030 τις εκπομπές μεθανίου κατά 30% σε σύγκριση με το 2020.