Μια αμερικανική μελέτη για τις ανεμογεννήτριες παρερμηνεύεται στο διαδίκτυο

Η ανάπτυξη αιολικών πάρκων στην Ελλάδα αποτελεί συχνά αντικείμενο συζήτησης το καλοκαίρι όταν η χώρα αντιμετωπίζει μεγάλες πυρκαγιές, με παραπλανητικούς ή ψευδείς ισχυρισμούς που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο να υποστηρίζουν ότι οι πυρκαγιές προκαλούνται για να ελευθερωθεί χώρος για ανεμογεννήτριες. Στο πλαίσιο αυτό, χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κοινοποίησαν τον Ιούλιο του 2024 μια αμερικανική μελέτη έξι ετών με τον παραπλανητικό ισχυρισμό ότι αυτή αποδεικνύει πως οι ανεμογεννήτριες επιδεινώνουν την υπερθέρμανση του πλανήτη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Ωστόσο, η μελέτη εξέτασε μόνο τις επιπτώσεις των ανεμογεννητριών στη θερμοκρασία στις ΗΠΑ. Σημειώνει ότι ενώ οι ανεμογεννήτριες συμβάλλουν στην τοπική αύξηση της θερμοκρασίας, τα παγκόσμια οφέλη τους από τη μείωση των εκπομπών υπερτερούν των τοπικών επιπτώσεων. Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι οι ανεμογεννήτριες είναι πιο φιλικές προς το περιβάλλον από τα ορυκτά καύσιμα. Ωστόσο, το κατά πόσον τα μακροπρόθεσμα περιβαλλοντικά οφέλη τους υπερτερούν των πιθανών επιπτώσεων στην αύξηση της θερμοκρασίας δεν έχει ακόμη ερευνηθεί, δήλωσε ένας ειδικός στο AFP. 

«Μελέτη του Χάρβαρντ από το 2018 διαπίστωσε ότι οι ανεμογεννήτριες προκαλούν περισσότερη θέρμανση», αναφέρει το κείμενο ενός στιγμιότυπου οθόνης που αναρτήθηκε στο Facebook στις 21 Ιουλίου 2024, το οποίο από τότε έχει κοινοποιηθεί περισσότερες από 1.100 φορές. Το στιγμιότυπο οθόνης έχει επίσης τρεις εικόνες από τη μελέτη, οι οποίες δείχνουν πώς αλλάζει ή αντιδρά η θερμοκρασία ως «απάντηση» στην εφαρμογή ή τη χρήση της αιολικής ενέργειας σε ένα επίπεδο αναφοράς.

Ο τίτλος και οι εικόνες προέρχονται από αυτό το ελληνικό άρθρο που δημοσιεύθηκε στις 14 Ιουλίου 2021 και αναφέρεται σε μελέτη του Χάρβαρντ από το 2018, η οποία, σύμφωνα με το άρθρο, διαπίστωσε ότι οι ανεμογεννήτριες προκαλούν σημαντική τοπική αύξηση της επιφανειακής θερμοκρασίας στις περιοχές όπου βρίσκονται, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.

Παρόμοιοι ισχυρισμοί κοινοποιήθηκαν στο Facebook (εδώ, εδώ και εδώ) και σε ελληνικές ιστοσελίδες (εδώ).

Ωστόσο, ο ισχυρισμός είναι παραπλανητικός. Η μελέτη μοντελοποίησης αναφέρεται συγκεκριμένα στις ΗΠΑ, δεν περιλαμβάνει δεδομένα για την Ελλάδα ή σε παγκόσμιο επίπεδο, και υποδηλώνει ότι οι αποφάσεις σχετικά με την αιολική και την ηλιακή ενέργεια θα πρέπει να καθοδηγούνται από τις εκτιμήσεις των κλιματικών τους επιπτώσεων. Ένας από τους συντάκτες της μελέτης δήλωσε ότι η έρευνα δεν πρέπει να θεωρηθεί ως «θεμελιώδης κριτική της αιολικής ενέργειας».

Το θέμα των ανεμογεννητριών συζητιέται συχνά στην Ελλάδα, κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν πυρκαγιές πλήττουν τη χώρα, με ορισμένους χρήστες να υποστηρίζουν ότι οι πυρκαγιές αποσκοπούν στην αποψίλωση γης για αιολικά πάρκα (αρχειοθετημένο εδώ). Το AFP έχει επαληθεύσει έναν τέτοιο ισχυρισμό εδώ, εστιάζοντας στην πυρκαγιά στο νησί της Σερίφου τον Ιούλιο του 2024, η οποία παραπλανητικά συνδέθηκε με σχέδιο κατασκευής δεκάδων ανεμογεννητριών στο νησί, και έναν άλλο ισχυρισμό εδώ, όπου μια φωτογραφία ανεμογεννήτριας κοινοποιήθηκε με τον λανθασμένο ισχυρισμό ότι η πυρόπληκτη ζώνη της Εύβοιας χρησιμοποιείται για αιολικά.

Η μελέτη του 2018 επικεντρώνεται στην επικράτεια των ΗΠΑ 

Η μελέτη στην οποία αναφέρονται οι ελληνικές αναρτήσεις δημοσιεύθηκε το 2018 από καθηγητές και επιστήμονες του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Όπως αναφέρεται στην αρχή της μελέτης, αυτή προωθεί την έρευνα σχετικά με τις επιπτώσεις της αιολικής ενέργειας στο κλίμα, καλύπτει κενά από προηγούμενες μελέτες και συγκρίνει τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις της αιολικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης μια σύγκρισης με την ηλιακή ενέργεια.

Στην περίληψη της μελέτης, οι ερευνητές δηλώνουν ξεκάθαρα ότι «οι συνολικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις της αιολικής ενέργειας είναι σίγουρα μικρότερες από τις επιπτώσεις της ορυκτής ενέργειας» και όταν παίρνονται αποφάσεις για την αιολική ή την ηλιακή ενέργεια, θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις τους στο κλίμα.

Η μελέτη εστιάζει ειδικά στην επικράτεια των ΗΠΑ, αναφέροντας με σαφήνεια στα κυριότερα σημεία της ότι «παρατηρήθηκε φαινόμενο αύξησης της θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια της νύχτας σε 28 αιολικά πάρκα που λειτουργούν στις ΗΠΑ», ενώ στην περίληψη (αρχειοθετημένο εδώ) της μελέτης εξηγείται ότι αναλύονται ζητήματα που σχετίζονται με τη θερμοκρασία και τις απαιτήσεις ηλεκτρικής ενέργειας μόνο στις ΗΠΑ.  Το AFP δεν βρήκε καμία αναφορά σε παγκόσμιες επιπτώσεις ή στην Ελλάδα στο 16σέλιδο έγγραφο.

Σε αυτό το βίντεο (αρχειοθετημένο εδώ), ο Λι Μ. Μίλερ, συν-συγγραφέας της μελέτης, εξηγεί ότι όταν οι ανεμογεννήτριες παράγουν ηλεκτρική ενέργεια μεταβάλλουν τη ροή της ατμόσφαιρας, η οποία αναμιγνύει τον αέρα κοντά στην επιφάνεια του εδάφους και αναδιανέμει τη θερμότητα.

«Κατά τη διάρκεια της ημέρας, η επίδραση της θέρμανσης από τις ανεμογεννήτριες είναι μικρή, επειδή υπάρχει ήδη μεγάλη ανάμιξη μεταξύ της επιφάνειας και της ατμόσφαιρας. Αλλά τη νύχτα, η ανταλλαγή επιφάνειας-ατμόσφαιρας είναι συχνά αρκετά αδύναμη και καθώς οι ανεμογεννήτριες παράγουν ηλεκτρισμό αναμιγνύουν επίσης μηχανικά τον θερμότερο αέρα στον ουρανό με τον ψυχρότερο αέρα κοντά στην επιφάνεια, γεγονός που στις προσομοιώσεις μας για την αιολική ενέργεια κάνει τη νυχτερινή θερμοκρασία της επιφάνειας να είναι περίπου 1,5° C θερμότερη».

Ο Μίλερ δήλωσε ότι η επίτευξη μηδενικών εκπομπών στις ΗΠΑ θα μειώσει τη συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα, η οποία με τη σειρά της θα μετριάσει την κλιματική αλλαγή σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με τον ίδιο, τα οφέλη των ανεμογεννητριών αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, όταν συνέκριναν την αποφευχθείσα αύξηση της θερμοκρασίας από τις μειωμένες εκπομπές ηλεκτρικής ενέργειας στις ΗΠΑ με την τοπική αύξηση της θερμοκρασίας που προκαλούν οι ανεμογεννήτριες, είδαν ότι χρειάζεται πάνω από ένας αιώνας για να αντισταθμίσουν τα οφέλη από τον άνθρακα τις επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας από τις ανεμογεννήτριες, ανάλογα με τη θέση εγκατάστασης και την ταχύτητα της απεξάρτησης από τον άνθρακα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το AFP απευθύνθηκε στον Ντέιβιντ Γ. Κιθ, συν-συγγραφέα της μελέτης, για διευκρινίσεις και για να του ζητήσει να απαντήσει σε συγκεκριμένες ερωτήσεις σχετικά με τις ανεμογεννήτριες σε σύγκριση με την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις των ορυκτών καυσίμων. «Η απάντηση δεν είναι απλή. Είναι αλήθεια ότι… οι ανεμογεννήτριες προκαλούν αύξηση της θερμοκρασίας, αλλά η σύγκριση με την κλιματική αλλαγή είναι περίπλοκη», δήλωσε ο Κιθ στο AFP στις 30 Ιουλίου 2024.

Σε μια δήλωση του 2018 (αρχειοθετημένο εδώ), την οποία προώθησε στο AFP μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στις 19 Αυγούστου 2024, ο Κιθ σχολιάζει δύο έγγραφα (εδώ και εδώ) που εξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ανεμογεννητριών και της ατμόσφαιρας επηρεάζουν τις συνολικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις της αιολικής ενέργειας. Η μία από τις δύο εργασίες είναι αυτή που χρησιμοποιήθηκε παραπλανητικά στις ελληνικές δημοσιεύσεις.

Στο άρθρο του, ο Κιθ προτείνει ότι οι επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας από τις ανεμογεννήτριες θα πρέπει να αξιολογούνται σε σύγκριση ή στο πλαίσιο των επιπτώσεων της αύξησης της θερμοκρασίας που προκαλούν τα ορυκτά καύσιμα. Προσθέτει ότι η ιδέα των δύο μελετών ήταν να εξοπλίσουν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής με τις απαραίτητες πληροφορίες ώστε να λάβουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με την υιοθέτηση και τη ρύθμιση της αιολικής ενέργειας.

Σε ένα άρθρο του Χάρβαρντ του 2018 (αρχειοθετημένο εδώ) σχετικά με τις μελέτες, ο Κιθ δήλωσε ότι «η εργασία δεν πρέπει να θεωρηθεί ως θεμελιώδης κριτική της αιολικής ενέργειας», αλλά ως «ένα πρώτο βήμα για να γίνει πιο σοβαρή η αξιολόγηση αυτών των επιπτώσεων για όλες τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας». Τόνισε επίσης ότι «ορισμένες από τις επιπτώσεις της αιολικής ενέργειας στο κλίμα θα είναι ευεργετικές».

Επιπλέον, στο ίδιο άρθρο, παρατήρησε ότι «πρέπει να μεταβούμε γρήγορα μακριά από τα ορυκτά καύσιμα για να σταματήσουμε τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Με τον τρόπο αυτόν, πρέπει να κάνουμε επιλογές μεταξύ διαφόρων τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών άνθρακα, οι οποίες έχουν όλες κάποιες κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις».

Όπως ανέφερε το AFP σε αυτό το άρθρο επαλήθευσης γεγονότων, η μελέτη προκάλεσε διαμάχη μεταξύ των εμπειρογνωμόνων επειδή πρότεινε ότι οι ανεμογεννήτριες θα μπορούσαν να προκαλέσουν τοπικά φαινόμενα αύξησης της θερμοκρασίας, αυξάνοντας δυνητικά τις περιφερειακές θερμοκρασίες.

Κατέληξε στο ότι η παραγωγή των σημερινών αναγκών ηλεκτρικής ενέργειας στις ΗΠΑ με αιολική ενέργεια θα αύξανε την επιφανειακή θερμοκρασία στις ηπειρωτικές ΗΠΑ κατά 0,24 βαθμούς Κελσίου, ένα συμπέρασμα που σύμφωνα με τον Μαρκ Ζ. Τζέικομπσον, διευθυντή του Προγράμματος Ατμόσφαιρας και Ενέργειας στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, είναι «100% λάθος» (αρχειοθετημένο εδώ).

«Ο κύριος λόγος για το σφάλμα των Μίλερ και Κιθ είναι ότι το μοντέλο τους δεν έλαβε και δεν μπορεί να λάβει υπόψη του τον σημαντικότερο αντίκτυπο των ανεμογεννητριών στις θερμοκρασίες, δηλαδή τον αντίκτυπο των ανεμογεννητριών στη μείωση των υδρατμών, ενός αερίου του θερμοκηπίου, σε παγκόσμιο επίπεδο», έγραψε ο Τζέικομπσον ως ανταπάντηση.

Τα δεδομένα δείχνουν ότι οι ανεμογεννήτριες συμβάλλουν μόνο στην τοπική αύξηση της θερμοκρασίας

Ο Ντάνιελ Κιρκ-Νταβίντοφ, Επίκουρος Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ατμοσφαιρικών και Ωκεάνιων Επιστημών του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ, δήλωσε στο AFP μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στις 26 Ιουλίου 2024, ότι πολλές μελέτες έχουν εξετάσει το ζήτημα της συμβολής των ανεμογεννητριών στην τοπική ή παγκόσμια υπερθέρμανση «χρησιμοποιώντας δορυφορικές παρατηρήσεις της θερμοκρασίας της επιφάνειας της γης κοντά σε αιολικά πάρκα».

Πρόσθεσε ότι μελέτες όπως αυτή ή αυτή έδειξαν ότι «υπάρχει ένα φαινόμενο αύξησης της θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια της νύχτας περίπου κατά 1°C απευθείας κάτω από τις ανεμογεννήτριες. Εάν δεν βρίσκεστε σε οπτική επαφή με τις ανεμογεννήτριες, δεν παρατηρείται καμία επίδραση (όπως μπορείτε να δείτε από τα στοιχεία σε αυτές τις εργασίες)».

Για παράδειγμα, το ακόλουθο στιγμιότυπο οθόνης με ένα γράφημα από αυτή τη μελέτη δείχνει ότι κατά τα έτη μετά την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών, οι θερμοκρασίες στην επιφάνεια της γης δείχνουν ότι μόνο οι περιοχές όπου βρίσκονται οι ανεμογεννήτριες παρουσίασαν αύξηση της θερμοκρασίας, σε αντίθεση με άλλες περιοχές (αρχειοθετημένο εδώ).

Αλλά «σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν έχει παρατηρηθεί καμία επίδραση», τόνισε ο Κιρκ-Νταβίντοφ, επαναλαμβάνοντας το συμπέρασμα της μελέτης του 2018 που παρερμηνεύτηκε σε ελληνικές αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Πρόσθεσε ότι οι επιπτώσεις των ανεμογεννητριών στο κλίμα είναι «τοπικές και πεπερασμένες (δεν ξεπερνούν ποτέ τον 1°C τη νύχτα)», ενώ η θέρμανση από τα αέρια του θερμοκηπίου είναι παγκόσμια και συνεχίζει να αυξάνεται επ’ αόριστον καθώς οι συγκεντρώσεις αυξάνονται.

«Από την άλλη πλευρά, η θέρμανση λόγω των ανεμογεννητριών συμβαίνει μόλις κατασκευαστούν οι ανεμογεννήτριες, ενώ η παγκόσμια θέρμανση προχωρά σταδιακά, προσθέτοντας μερικά δέκατα του βαθμού ανά δεκαετία στις περισσότερες περιοχές του κόσμου».

Ο Κλέμενς Γιάουχ, καθηγητής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας Αιολικής Ενέργειας του Πανεπιστημίου Εφαρμοσμένων Επιστημών του Φλένσμπουργκ, εξήγησε στο AFP τον Απρίλιο του 2024 ότι οι ανεμογεννήτριες μπορούν να μεταβάλλουν το μικροκλίμα, ιδίως τη νύχτα, λόγω των αλλαγών στα μοτίβα του ανέμου και της κατανομής της θερμοκρασίας στην κατώτερη ατμόσφαιρα. Ωστόσο, υπογράμμισε ότι οι αλλαγές αυτές είναι μικρές σε σύγκριση με τη σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας που προκαλείται από το αυξημένο φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Ο Κιρκ-Νταβίντοφ εξήγησε ότι τα πλεονεκτήματα των ανεμογεννητριών δεν περιορίζονται στα κλιματικά οφέλη από τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων, αλλά συμβάλλουν επίσης στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Όσον αφορά τις αρνητικές επιπτώσεις τους, είπε ότι οι ανεμογεννήτριες δεν προκαλούν μόνο τοπική θέρμανση και ψύξη γύρω από τις ανεμογεννήτριες, αλλά έχουν και άλλες επιπτώσεις, όπως η πρόκληση θανάτων πτηνών και νυχτερίδων λόγω σύγκρουσης με τα πτερύγια των ανεμογεννητριών.

Ωστόσο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα μεγάλο θέμα και ότι απαιτείται περαιτέρω έρευνα προκειμένου να βρεθούν ποσοτικές εκτιμήσεις για όλες τις βλάβες και τα οφέλη. 

Όπως έδειξε εδώ το AFP, η παραγωγή ανεμογεννητριών έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου από τη χρήση ορυκτών καυσίμων και συμβάλλει στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής που προκαλείται από τον άνθρωπο.

Μια μελέτη από τον Οκτώβριο του 2023 (αρχειοθετημένη εδώ) διαπίστωσε ότι το 2021 η αιολική ενέργεια σε 31 χώρες απέτρεψε περίπου 1.311 εκατομμύρια τόνους CO2, όπως αναφέρει το AFP σε αυτό το άρθρο. Εάν η αιολική ενέργεια αυξηθεί σε πάνω από το 30% της παγκόσμιας ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι τα μέσα του αιώνα, θα μπορούσε να μειώσει τις εκπομπές CO2 έως και 32.864 εκατομμύρια τόνους μέχρι το 2100 και να μειώσει την υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 0,64 βαθμούς Κελσίου, όπως έδειξε η μελέτη.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη ορίζεται ως «η σταδιακή αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας που προκαλείται από αέρια όπως το διοξείδιο του άνθρακα που συγκεντρώνονται στον αέρα γύρω από τη γη και εμποδίζουν τη διαφυγή της θερμότητας στο διάστημα». Υπάρχει ευρεία επιστημονική συναίνεση ότι η κλιματική αλλαγή προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα που δημιουργεί υψηλά επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα (αρχειοθετημένο εδώ).

Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) των Ηνωμένων Εθνών αναφέρει ότι το κλίμα της Γης έχει θερμανθεί κατά περισσότερο από 1°C από τα τέλη του 19ου αιώνα και ότι αυτό έχει ήδη συνέπειες, όπως η συχνότερη εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων. Σύμφωνα με την έκθεση της IPCC (αρχειοθετημένη εδώ), κύρια αιτία γι’ αυτό είναι το CO2.

Το 2015, οι παγκόσμιοι ηγέτες δεσμεύτηκαν να μειώσουν τα επίπεδα εκπομπών CO2 για να περιορίσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη. Ο στόχος τώρα είναι να περιοριστεί η άνοδος της θερμοκρασίας στους 1,5 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα.

Στο παρελθόν το AFP έχει επαληθεύσει παραπλανητικούς ή ψευδείς ισχυρισμούς σχετικά με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, για παράδειγμα εδώ και εδώ. Μπορείτε να διαβάσετε εδώ όλα τα άρθρα επαλήθευσης παραπληροφόρησης σχετικά με την κλιματική αλλαγή.