Η εικόνα ενός διακοσμημένου κυπέλλου σε δύο διαφορετικά χρώματα παρουσιάζει ένα ρωμαϊκό αντικείμενο που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Ωστόσο, ένα στιγμιότυπο οθόνης μιας ανάρτησης στο Facebook από τον Φεβρουάριο του 2020, στην οποία διατυπώνονται ψευδείς ισχυρισμοί σχετικά με το αρχαίο κύπελλο, κοινοποιήθηκε ευρέως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τον Ιανουάριο του 2023. Οι αναρτήσεις ισχυρίζονται ότι το έκθεμα που απεικονίζεται στην εικόνα είναι «το δισκοπότηρο του Αγησίλαου», ότι προέρχεται από την αρχαία Σπάρτη, εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι και ότι η ιδιότητα που το κάνει να αλλάζει χρώμα δεν έχει εξηγηθεί. Στην πραγματικότητα, το έκθεμα είναι γνωστό ως «Κύπελλο του Λυκούργου» και έχει χρονολογηθεί στον 4ο αιώνα μ.Χ. Το αντικείμενο χρησιμοποιεί μια πρώιμη μορφή νανοτεχνολογίας που του δίνει διαφορετικά χρώματα ανάλογα με την κατεύθυνση του φωτός. Οι ψευδείς ισχυρισμοί εμφανίστηκαν εκ νέου μετά τις πρόσφατες συνομιλίες μεταξύ της Ελλάδας και του Βρετανικού Μουσείου για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα.
Μια ανάρτηση στο Facebook που δημοσιεύτηκε στις 15 Ιανουαρίου δείχνει μια εικόνα με δύο φωτογραφίες του αρχαίου κυπέλλου: στη μία το κύπελλο είναι πράσινο και στην άλλη κόκκινο. Το κείμενο που συνοδεύει την εικόνα γράφει: «ΕΚΤΙΘΕΤΕ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΛΟΥΒΡΟΥ ΟΛΗ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΑΛΑΖΕΙ ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΔΙΣΚΟΠΟΤΥΡΟ ΤΟΥ ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ ..ΑΚΟΜΗ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΑΠΟ ΤΙ ΥΛΙΚΟ ΕΙΝΑΙ ΦΤΙΑΓΜΕΝΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΝΩΣΗ …».
Το AFP διαπίστωσε ότι η εικόνα δείχνει στην πραγματικότητα ένα στιγμιότυπο οθόνης από μια ανάρτηση του 2020 στο Facebook. Η ανάρτηση του Φεβρουαρίου του 2020 είναι γραμμένη με κεφαλαία γράμματα και πολλά ορθογραφικά λάθη, τα οποία ταιριάζουν απόλυτα με το στιγμιότυπο που εμφανίζεται στις πρόσφατες αναρτήσεις, ενώ στο πάνω μέρος του στιγμιότυπου φαίνεται και το κάτω μέρος της ημερομηνίας της ανάρτησης: «27 Φεβ 2020», όπως επισημαίνεται στην παρακάτω σύγκριση εικόνων:
Αρκετά σχόλια κάτω από την ανάρτηση χλευάζουν την κακή ορθογραφία της αρχικής ανάρτησης, αλλά άλλοι πιστεύουν ότι ο ισχυρισμός είναι αληθινός. «Δισκοποτηρα στο Λουβρο, μαρμαρα στη Αγγλια, και σε ποσα αλλα μουσεια(γιατι τα εκλεψαν)», αναφέρει ένα σχόλιο, κάνοντας αναφορά στα γλυπτά του Παρθενώνα που εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, ένα θέμα που οι ελληνικές κυβερνήσεις διαχρονικά έχουν προσπαθήσει να λύσουν, χωρίς αποτέλεσμα μέχρι σήμερα.
Η ανάρτηση του Ιανουαρίου του 2023, η οποία έχει κοινοποιηθεί περισσότερες από 550 φορές, είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα του ίδιου ψευδούς ισχυρισμού. Το ίδιο στιγμιότυπο οθόνης έχει κοινοποιηθεί και στο παρελθόν από πολλούς χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, για παράδειγμα τον Ιανουάριο του 2021 και τον Αύγουστο του 2022.
Τι δείχνει πραγματικά η εικόνα;
Διαβάζοντας τα σχόλια κάτω από τις αναρτήσεις με τον ψευδή ισχυρισμό, το AFP βρήκε αυτή την ανάρτηση σε ιστολόγιο, η οποία υποστηρίζει ότι το έκθεμα που απεικονίζεται ονομάζεται στην πραγματικότητα «Κύπελλο του Λυκούργου». Στη συνέχεια αναζητήσαμε στο Google για το «Κύπελλο του Λυκούργου» («Cup of Lycurgus» στα αγγλικά), επιβεβαιώσαμε ότι πρόκειται πράγματι για το ίδιο αντικείμενο και βρήκαμε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτό.
Το Βρετανικό Μουσείο έχει μια σελίδα αφιερωμένη στο κύπελλο στον ιστότοπό του, η οποία αναφέρει ότι επί του παρόντος εκτίθεται στο τμήμα G41/dc11 του μουσείου, στο Λονδίνο.
Το «Κύπελλο του Λυκούργου» πήρε το όνομά του από τον μυθικό βασιλιά της Θράκης, Λυκούργο, ο θάνατος του οποίου απεικονίζεται στο κύπελλο. Το «New Light on Old Glass: Recent Research on Byzantine Mosaics and Glass» («Νέο φως σε παλιό γυαλί: Πρόσφατες έρευνες για τα βυζαντινά ψηφιδωτά και το γυαλί»), ένα βιβλίο που εκδόθηκε από το Βρετανικό Μουσείο το 2013, αναφέρει: «Το θέμα του κυπέλλου είναι ο μύθος του Λυκούργου, ο οποίος καταγράφεται ήδη στην Ιλιάδα του Ομήρου (6.130-40), αλλά σε μια μορφή που φαίνεται να ακολουθεί πιστά την εκδοχή που έγινε γνωστή από τον Νόννο τον Πανοπολίτη, ο οποίος έγραφε περίπου την περίοδο που κατασκευάστηκε το κύπελλο, στα τέλη του 4ου ή στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα».
Σύμφωνα με τον μύθο, ο Λυκούργος είχε μια διαμάχη με τον Διόνυσο, τον θεό του κρασιού, του θεάτρου και του γλεντιού. Κατά την εκδοχή του μύθου του Νόννου τον Πανοπολίτη, ο Λυκούργος πέθανε όταν, κατά τη διάρκεια μιας μάχης με τη νύμφη Αμβροσία, αυτή μεταμορφώθηκε σε αμπέλι και τον τύλιξε. «Το κύπελλο δείχνει τον Λυκούργο περιπλεγμένο, με την Αμβροσία στα δεξιά του στο έδαφος, κάτω από έναν σάτυρο που επιτίθεται στον βασιλιά με μια πέτρα. Στα αριστερά του Λυκούργου είναι ο Πάνας με έναν πάνθηρα και πίσω από τον Πάνα, στην απέναντι πλευρά του κυπέλλου από τον Λυκούργο, είναι ο ίδιος ο Διόνυσος», διαβάζουμε στην έκδοση του Βρετανικού Μουσείου.
Παρά το γεγονός ότι αναφέρεται σε έναν ελληνικό μύθο, οι ερευνητές έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το κύπελλο δεν προέρχεται στην πραγματικότητα από την Ελλάδα. Αυτή η μελέτη για το έκθεμα, που δημοσιεύθηκε το 2007 από τους Ίαν Φρίστοουν, Νάιτζελ Μικς, Μάργκαρετ Σαξ και Κάθριν Χίγκιτ, περιγράφει το κύπελλο ως παράδειγμα γυαλιού ύστερης ρωμαϊκής κοπής. Αν και η ακριβής προέλευσή του παραμένει ασαφής, οι ερευνητές Ντ. Μπ. Χάρντεν και Τζ. Μ. Κ. Τόινμπι θεωρούν ότι το Κύπελλο του Λυκούργου κατασκευάστηκε στην Ιταλία, αλλά εξέτασαν επίσης την πιθανότητα να προέρχεται από την Αλεξάνδρεια.
Το Βρετανικό Μουσείο απέκτησε το Κύπελλο του Λυκούργου από τον Βίκτορ, 3ο Λόρδο Ρόθτσιλντ, το 1958. Όπως αναφέρει το Βρετανικό Μουσείο στην ιστοσελίδα του που είναι αφιερωμένη στο κύπελλο, το αντικείμενο «αποκτήθηκε αρχικά από τον βαρόνο Λάιονελ Νέιθαν των Ρόθτσινντ (1808-1879)».
Το Κύπελλο του Λυκούργου ανήκει σε μια κατηγορία ρωμαϊκών δοχείων που είναι γνωστά ως κύπελλα κλωβού ή διάτρητα, όπως διαβάζουμε στη μελέτη του 2007 για το έκθεμα. Η κατηγοριοποίηση αυτή οφείλεται στη διακόσμησή του, η οποία ξεχωρίζει από το σώμα του δοχείου. Το Κύπελλο του Λυκούργου θεωρείται το πιο περίτεχνο και καλά διατηρημένο κύπελλο κλωβού της εποχής. «Τα κύπελλα κλωβού χρονολογούνται γενικά στον τέταρτο αιώνα μ.Χ. και έχουν βρεθεί σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αλλά ο αριθμός των ανακτηθέντων είναι μικρός και πιθανώς μόνο 50-100 παραδείγματα είναι γνωστά», διευκρινίζει η μελέτη.
«Τα μόνα γνωστά γυαλιά από τον αρχαίο κόσμο με παράλληλες τεχνολογίες και χρωματικά εφέ είναι τα ρωμαϊκά. Συμπερασματικά, το Κύπελλο του Λυκούργου είναι από τον 4ο αιώνα μ.Χ., πιθανότατα από τη Ρώμη», δήλωσε ο Ίαν Φρίστοουν, καθηγητής Αρχαιολογικών Υλικών και Τεχνολογίας στο Πανεπιστημιακό Κολέγιο του Λονδίνου (UCL), σε μέιλ προς το AFP στις 25 Ιανουαρίου.
Οι ψευδείς αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ισχυρίζονται εσφαλμένα ότι το έκθεμα ονομάζεται «δισκοπότηρο του Αγησιλάου» και ότι ανήκε στον Σπαρτιάτη βασιλιά Αγησίλαο Β’, ο οποίος βασίλευσε από το 399 έως το 360 π.Χ., αρκετούς αιώνες πριν από τη δημιουργία του Κύπελλου του Λυκούργου. Το AFP έψαξε στο διαδίκτυο για αρχαιολογικά αντικείμενα που σχετίζονται με τον Αγησίλαο ΙΙ, αλλά δεν βρήκε καμία σχετική αναφορά.
Η νανοτεχνολογία πίσω από την ιδιότητα αλλαγής χρωμάτων
Το Κύπελλο του Λυκούργου είναι γνωστό για την ιδιότητά του να αλλάζει χρώμα. Το κύπελλο φαίνεται να έχει χρώμα πράσινο του νεφρίτη όταν φωτίζεται από μπροστά, αλλά αλλάζει σε κόκκινο ρουμπινί όταν το φως έρχεται από πίσω, όπως διαβάζουμε σε αυτό το άρθρο για το έκθεμα που δημοσιεύτηκε από το περιοδικό Smithsonian το 2013.
«Μόνο λίγα άλλα αρχαία γυαλιά, όλα ρωμαϊκά, αλλάζουν χρώμα με αυτόν τον τρόπο», διαβάζουμε στη μελέτη του 2007. Όπως εξηγεί η μελέτη, το Κύπελλο του Λυκούργου είναι κατασκευασμένο από γυαλί που περιέχει νανοσωματίδια ενός κράματος αργύρου-χρυσού, το οποίο του προσδίδει ιδιότητες αλλαγής χρώματος. «Η ανάλυση με ακτίνες Χ έδειξε ότι αυτά τα νανοσωματίδια είναι ένα κράμα αργύρου-χρυσού, με αναλογία αργύρου προς χρυσό περίπου 7:3, ενώ περιέχει επιπλέον περίπου 10% χαλκό», αναφέρεται.
«Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το κόκκινο χρώμα οφείλεται στην παρουσία νανοσωματιδίων ενός κράματος αργύρου-χρυσού στο γυαλί, τα οποία έχουν αποδειχθεί με ηλεκτρονική μικροσκοπία. Τα χρωματικά εφέ έχουν αναπαραχθεί σε πολλά εργαστήρια πειραματικά», επιβεβαίωσε ο Ίαν Φρίστοουν στο AFP.
Το ίδιο επιβεβαίωσε και ο Τζας Έλσνερ, ανώτερος ερευνητής στο Κολέγιο Κόρπους Κρίστι του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. «Έχει αποδειχθεί από την πρόσφατη επιστημονική έρευνα ότι είναι όντως το γυαλί με νανοσωματίδια χρυσού, αργύρου και μαγγανίου που δημιουργεί αυτά τα εφέ», ανέφερε σε μέιλ στο AFP στις 25 Ιανουαρίου.
Επομένως, ο ισχυρισμός ότι τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Κυπέλλου του Λυκούργου παραμένουν άγνωστα, αποδεικνύεται ψευδής. Οι επιστήμονες έχουν αποδείξει επαρκώς ότι το Κύπελλο του Λυκούργου είναι κατασκευασμένο από γυαλί και ασήμι και ότι η ιδιότητα αλλαγής χρώματος προέρχεται από τα νανοσωματίδια που περιέχονται στο γυαλί.
Τάση ψευδών ισχυρισμών σχετικών με την αρχαία Ελλάδα
Οι πρόσφατες αναρτήσεις με τον ψευδή ισχυρισμό εμφανίστηκαν σε μια περίοδο που η συζήτηση για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα αναζωπυρώθηκε, μετά από δημοσιεύματα που υποστήριζαν ότι η Ελλάδα και το Βρετανικό Μουσείο ήταν κοντά σε συμφωνία για την επιστροφή τους στην Ελλάδα μέσω δανεισμού. Ορισμένα σχόλια κάτω από τις αναρτήσεις αναφέρονται συγκεκριμένα στα γλυπτά του Παρθενώνα, τα οποία η Ελλάδα διεκδικεί εδώ και καιρό, αφού αυτά αφαιρέθηκαν από τον Παρθενώνα από τον λόρδο Έλγιν το 1801 και προσφέρθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης εμφανίστηκε πρόσφατα αισιόδοξος σχετικά με την επιστροφή των γλυπτών στην Ελλάδα και δήλωσε ότι «Εφόσον ο λαός θα μας εμπιστευτεί ξανά, πιστεύω ότι αυτόν τον στόχο [της επιστροφής των γλυπτών] θα μπορέσουμε να τον πετύχουμε», αναφερόμενος στις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές, που αναμένεται να διεξαχθούν την άνοιξη του 2023.
Η επιστημονική και πολιτιστική ανάπτυξη της αρχαίας Ελλάδας χρησιμοποιείται συχνά ως βάση για ανυπόστατους ισχυρισμούς σχετικά με ορισμένες τεχνολογικές εξελίξεις, όπως για παράδειγμα ότι οι φορητοί υπολογιστές (λάπτοπ), προέρχονται από την αρχαία Ελλάδα. Κυκλοφορούν επίσης ισχυρισμοί για «απόκοσμη» παρουσία στην αρχαία Ελλάδα, όπως για παράδειγμα αυτή η ανάρτηση που υποστηρίζει ότι υπήρχαν UFO.
Η αρχαία Σπάρτη, η οποία αναφέρεται ως τόπος προέλευσης του κυπέλλου στους ψευδείς ισχυρισμούς, χαρακτηρίζεται συχνά ως μιλιταριστική και πολεμοχαρής και έχει γίνει αντικείμενο θαυμασμού κυρίως από την πολιτική ακροδεξιά στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως εξηγούν σε συνεντεύξεις τους στην «Καθημερινή» ο Στίβεν Χόντικινσον, ειδικός στην αρχαία Σπάρτη και καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ, και ο Κέρτις Ντόζιερ, επίκουρος καθηγητής ελληνικών και ρωμαϊκών σπουδών στο Κολέγιο Βάσαρ της Νέας Υόρκης. Η αρχαία πόλη-κράτος έχει επίσης γίνει δημοφιλής σε μεγάλο βαθμό από το graphic novel «300» και την ομώνυμη ταινία με πρωταγωνιστή τον Τζεράρντ Μπάτλερ στον ρόλο του Λεωνίδα, βασιλιά της Σπάρτης.
Το AFP έχει καταρρίψει στο παρελθόν ψευδείς ισχυρισμούς σχετικά με αρχαιολογικά ευρήματα από την αρχαία Ελλάδα εδώ.
AFP
© AGENCE FRANCE-PRESSE | 2024 | Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. Οποιαδήποτε χρήση του περιεχομένου του AFP σε αυτόν τον ιστότοπο υπόκειται στους όρους χρήσης που διατίθενται στη διεύθυνση CGU. Με την πρόσβαση και/ή τη χρήση οποιουδήποτε περιεχομένου του AFP που διατίθεται σε αυτόν τον ιστότοπο, συμφωνείτε να δεσμεύεστε από τους προαναφερθέντες όρους χρήσης. Οποιαδήποτε χρήση του περιεχομένου του AFP γίνεται με δική σας αποκλειστική και πλήρη ευθύνη.
Αρχικά δημοσιεύτηκε εδώ.
