Παραπληροφόρηση σχετικά με αιφνίδιους θανάτους και «ξαφνικίτιδες»: Τι δείχνουν τα επίσημα δεδομένα

Τα τελευταία χρόνια της πανδημίας, μετά την κυκλοφορία των εμβολίων κατά της COVID-19, πληθώρα ισχυρισμών σε ιστότοπους, στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, αλλά και σε τηλεοπτικά κανάλια, επιχειρούν να συνδέσουν περιστατικά αιφνίδιων θανάτων με τα εμβόλια. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα αποδίδουν στους αιφνίδιους θανάτους, νέων ή μη, τους όρους «ξαφνικίτιδα» ή «πανδημία των εμβολίων/εμβολιασμένων». Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε τι ισχύει με το φαινόμενο των αιφνίδιων θανάτων στη χώρα μας και στο εξωτερικό, σε τι αυτοί οφείλονται, με ποιους τρόπους μπορούν να προληφθούν, ενώ θα ελέγξουμε εάν παρατηρείται αύξηση της γενικής θνησιμότητας και της θνησιμότητας νέων στην Ελλάδα μετά την κυκλοφορία των εμβολίων.

Παραδείγματα δημοσιευμάτων: choratouaxoritou.gr, tzafnews.gr, el.gr, sportime.gr, makeleio.gr, amazonios.net, anazitiseis.gr, kourdistoportocali.com

Παραδείγματα αναρτήσεων στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης:

Στα κοινωνικά δίκτυα, εκτός από σχόλια και δημοσιεύσεις χρηστών, ισχυρισμοί περί «ξαφνικίτιδας» διαδίδονται επίσης μέσω δύο ομάδων στο Facebook, οι οποίες συνολικά απαριθμούν πάνω από 16 χιλιάδες χρήστες. Κατά τη σύνταξη του παρόντος άρθρου, οι δύο αυτές ομάδες είναι δημόσιες.

Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, τόσο οι προαναφερθείσες ομάδες όσο και χρήστες του Facebook μέσω των προσωπικών τους λογαριασμών, κοινοποιούν μαζικά δημοσιεύματα θανάτων από ειδησεογραφικούς ιστότοπους, αποδίδοντας τους εν λόγω θανάτους έμμεσα ή άμεσα σε «ξαφνικίτιδα»:

Ο ισχυρισμός προβλήθηκε ακόμα στο τηλεοπτικό κανάλι ΑΡΤ, στις 3 Ιανουαρίου 2024, στη μεσημεριανή εκπομπή «Στη Φόρα», με τον δημοσιογράφο και πρόεδρο του ΛΑ.Ο.Σ. Φίλιππο Καμπούρη:

Στο χρονικό σημείο 37:06 του βίντεο της εκπομπής (στο σημείο 03:12 του αποσπάσματος που παραθέτουμε), ο κ. Καμπούρης προβάλλει τον ισχυρισμό πως το πρώτο τρίμηνο του 2022 καταγράφηκαν 29.000 ξαφνικοί θάνατοι. Αυτό θα αντιστοιχούσε σε έναν μέσο όρο 322 ξαφνικών θανάτων την ημέρα πλέον της φυσιολογικής θνησιμότητας, για την περίοδο μεταξύ 1ης Ιανουαρίου και 31ης Μαρτίου 2022, κάτι που όπως θα εξετάσουμε στη συνέχεια, δεν επαληθεύεται από τα στατιστικά στοιχεία.

Επιπροσθέτως είναι σκόπιμο να αναφέρουμε πως στο χρονικό σημείο 40:33 του βίντεο της εκπομπής γίνεται αναφορά σε περιστατικά αιφνίδιων θανάτων, μεταξύ των οποίων μιας 22χρονης αθλήτριας που σπούδαζε στα ΤΕΦΑΑ. Πρόκειται για την περίπτωση του αιφνίδιου θανάτου της 22χρονης Γεωργίας Σολανάκη, η οποία έχασε τη ζωή της τον Ιούνιο του 2020 κατά τη διάρκεια προπόνησής της στο ΤΕΦΑΑ Κομοτηνής. Παρά την έντονη διάδοση που είχε γνωρίσει εκείνη την περίοδο ο ισχυρισμός πως ο θάνατός της προήλθε από «ξαφνικίτιδα» από το εμβόλιο, όπως είχαμε τεκμηριώσει σε δύο παλαιότερα άρθρα μας [άρθρο 1][άρθρο 2] η 22χρονη φοιτήτρια δεν είχε εμβολιαστεί κατά της COVID-19.

Ο ισχυρισμός περί ξαφνικών θανάτων αθλητών έφτασε μέχρι και τα έδρανα της Βουλής των Ελλήνων, κατά την συνεδρίαση της ολομέλειας την Παρασκευή 19 Ιανουαρίου 2024. Όπως αναφέρεται στα πρακτικά της Bουλής (σελ. 69), κατά την ερώτηση του με αριθμό 557/10-1-2024 με θέμα: «Η οικονομική ζημία της Ελλάδας από τα αδιάθετα εμβόλια για τον κορονοϊό» προς τον Υπουργό Υγείας, ο Βουλευτής Β΄ Θεσσαλονίκης της Κ.Ο. “ΝΙΚΗ” κ. Νικόλαος Παπαδόπουλος αναφέρθηκε συνοπτικά σε θάνατο αθλητή:

Νικόλαος Παπαδόπουλος: Κύριε Πρόεδρε, κύριε Υπουργέ, πραγματικά πολύ θα ήθελα να σας χαϊδέψω και εγώ τα αυτιά, όπως η προλαλήσασα, αλλά ένα μόνο θα σας πω από τη διεθνή ειδησεογραφία. «Σοκ στον στίβο, νεκρός στα 29 του ο Σον Μπάρμπερ, παγκόσμιος πρωταθλητής στίβου». Θεωρείτε φυσιολογικό να πεθαίνουν στα 29 τους κάθε μέρα αθλητές; Κλείνω την παρένθεση και έρχομαι στην ερώτηση. […]

Σύμφωνα με ανακοίνωση που εξέδωσε το Τμήμα στίβου του Πανεπιστημίου του Akron στις 18 Ιανουαρίου 2024, o Shawn Barber, στον οποίο αναφέρθηκε στην ερώτησή του ο κ. Παπαδόπουλος, πέθανε στο σπίτι του στο Kingwood του Texas από ιατρικές επιπλοκές την Τετάρτη 17 Ιανουαρίου, ενώ ήταν ήδη άρρωστος και αντιμετώπιζε πρόβλημα υγείας για αρκετό καιρό, χωρίς όμως να προσδιορίζεται η ασθένειά του:

AKRON, Οχάιο – Το Τμήμα Στίβου του Πανεπιστημίου του Akron με θλίψη ανακοινώνει ότι ο Παγκόσμιος Πρωταθλητής, Ολυμπιονίκης και τρεις φορές πρωταθλητής toy NCAA, Shawn Barber πέθανε στο σπίτι του στο Kingwgood του Texas, από ιατρικές επιπλοκές την Τετάρτη, 17 Ιανουαρίου.

Ο Μπάρμπερ είχε αρρωστήσει και είχε κακή υγεία για αρκετό καιρό.

Συμπαθής συμπαίκτης και αντίπαλος, ο Barber απολάμβανε μια διακεκριμένη κολλεγιακή καριέρα που τονίστηκε με την κατάκτηση τριών τίτλων στο επί κοντώ του NCAA ως μέλος του προγράμματος Akron Track and Field από το 2013-15.

Ορισμός και πιθανά αίτια των αιφνίδιων θανάτων

Προκειμένου να εξακριβώσουμε τι ισχύει με το φαινόμενο των αιφνίδιων θανάτων, επικοινωνήσαμε με τον πρόεδρο του ΕΟΔΥ, Καθηγητή Επιδημιολογίας και Υγιεινής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, και μέλος της ομάδας των ειδικών εμπειρογνωμόνων για θέματα του διεθνούς Υγειονομικού Κανονισμού του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, κ. Χρήστο Χατζηχριστοδούλου, ο οποίος μας δήλωσε τα εξής:

«Ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος είναι ένα τραγικό γεγονός που προσελκύει το ενδιαφέρον της κοινωνίας και τα περιστατικά αιφνιδίων θανάτων υπήρξαν ανέκαθεν αντικείμενο μελέτης στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σύμφωνα με την Ελληνική νομοθεσία, σε κάθε περίπτωση αιφνιδίου θανάτου προβλέπεται να διενεργείται ιατροδικαστική εξέταση ώστε να διαπιστωθούν τα αίτια.

Η χρονική σύμπτωση ενός αιφνιδίου θανάτου με τον εμβολιασμό, δεν σημαίνει κατ’ ουδένα τρόπο ότι οι δύο καταστάσεις σχετίζονται αιτιολογικά. Γεγονός είναι ότι κάθε περιστατικό αιφνιδίου θανάτου που συμβαίνει ακόμα και αρκετές ημέρες μετά τον εμβολιασμό πρέπει να δηλώνεται στον ΕΟΦ και να διερευνάται.

Από στοιχεία επιστημονικών μελετών που έχουν δημοσιευθεί στην ιατρική βιβλιογραφία πάντως, δεν έχει φανεί να υπάρχει αύξηση στην συχνότητα των αιφνιδίων θανάτων, συγκρίνοντας την προπανδημική περίοδο με την περίοδο μετά την έναρξη της πανδημίας ή την έναρξη των εμβολιασμών.»

Επιπλέον, σε συνέντευξη που παραχώρησε στα Ελληνικά Hoaxes η Παιδοκαρδιολόγος – Καρδιολόγος Δρ. Ευγενία Μπέη, ειδικευμένη στην καρδιολογία, στην παιδιατρική καρδιολογία και στις συγγενείς παθήσεις ενηλίκων, και Διευθύντρια της Παιδοκαρδιολογικής Κλινικής του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, μας εξήγησε τι ακριβώς καθιστά έναν θάνατο αιφνίδιο, ποια είναι τα αίτια που μπορεί να οδηγήσουν σε αυτόν, καθώς και τους τρόπους διάγνωσης και πρόληψης:

Ελληνικά Hoaxes: Πώς ορίζεται ο αιφνίδιος θάνατος και ποια η συσχέτιση του με το καρδιαγγειακό σύστημα;

Δρ. Eυγενία Μπέη: Αιφνίδιος θάνατος είναι ο θάνατος που εξελίσσεται εντός 1 ώρας εφόσον υπάρχει μάρτυρας ή εντός 24 ωρου από τη τελευταία φορά που το θύμα εθεάθη σε σταθερή κατάσταση όταν δεν υπάρχει μάρτυρας. Συνήθως οφείλεται σε καρδιαγγειακά αίτια σε ποσοστό 73% χωρίς η καρδιά να αποτελεί τη μοναδική αιτία του αιφνιδίου θανάτου. Άλλες αιτίες είναι πχ το άσθμα, η επιληψία, η ενδοκρανιακή αιμορραγία.

EH: Υπάρχει διαφορά στη συχνότητα και στα αίτια των αιφνίδιων καρδιακών θανάτων μεταξύ ηλικιακών ομάδων;

Δρ. Eυγενία Μπέη: Η συχνότητα του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου μεταβάλλεται ανάλογα με την ηλικία. Στον βρεφικό, παιδιατρικό και νέο πληθυσμό <35 ετών το ποσοστό κυμαίνεται από 0.5-1.2/100.000 πληθυσμού ανά έτος και σε άτομα >35 ετών φτάνει μέχρι και 6.6/100.000 πληθυσμού ανά έτος. Ο ανδρικός πληθυσμός καταγράφει μεγαλύτερα ποσοστά σε σχέση με τον γυναικείο 2.6 vs 1.1/100.000 πληθυσμού ανά έτος. Επιπλέον με βάση την ηλικία, οι νεότεροι <35 ετών πεθαίνουν κυρίως από δομικές μυοκαρδιοπάθειες, αρρυθμιογόνα σύνδρομα επί μορφολογικά φυσιολογικής καρδιάς, ανωμαλίες της έκφυσης και της πορείας των στεφανιαίων αγγείων, μυοκαρδίτιδες, αορτοπάθειες, ενώ οι >35 ετών κυρίως από στεφανιαία νόσο.

EH: Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου που μπορεί να προκαλέσουν αιφνίδιο καρδιακό θάνατο σε νέους με αδιάγνωστες δομικές ανωμαλίες ή κληρονομικά νοσήματα της καρδιάς, που κατά τα άλλα φαίνονται υγιείς;

Δρ. Eυγενία Μπέη: Έχει βρεθεί πως τα ποσοστά καρδιακής ανακοπής/αιφνιδίου καρδιακού θανάτου είναι υψηλότερα στους υψηλού ανταγωνιστικού επιπέδου αθλητές σε σχέση με αυτούς που αθλούνται σε πιο χαμηλή ένταση, άρα φαίνεται πως ο ανταγωνιστικός αθλητισμός επιβαρύνει τους αθλητές που φαίνονται υγιείς, ενώ ουσιαστικά έχουν μια αδιάγνωστη καρδιακή πάθηση.

Παρόλα αυτά και ειδικά στις νεαρότερες ηλικίες η άσκηση πυροδοτεί την καρδιακή ανακοπή σε ποσοστά όχι ιδιαίτερα υψηλά, που κυμαίνονται στο 39% <18 ετών, 13% 19-25 ετών και 7% 25-34 ετών. Επιπλέον το ποσοστό των νέων που εμφανίζει προειδοποιητικά σημεία επικείμενης ανακοπής/ θανάτου είναι χαμηλό, μόλις 29% σε αντίθεση με τις ηλικίες >35 ετών, όπου υπάρχουν προειδοποιητικά σημεία σε ποσοστό>50%. [πηγή]

Ειδικότερα σε ηλικίες >35 ετών, όπου ως αιτία καρδιακής ανακοπής/θανάτου προεξάρχει η στεφανιαία νόσος, το στρες κι ο θυμός καθώς κι η σεξουαλική δραστηριότητα αποτελούν παράγοντες που μπορούν να πυροδοτήσουν τον θάνατο. Σε ασθενείς με σύνδρομο Brugada ο υψηλός πυρετός κι η μετα την άσκηση υψηλή βαγοτονική απάντηση μπορούν να οδηγήσουν σε καρδιακή ανακοπή.

EH: Υπάρχει κάποιος μηχανισμός που μπορεί να συνδέει τα εμβόλια κατά της COVID-19 με αιφνιδίους καρδιακούς θανάτους;

Δρ. Eυγενία Μπέη: Στη διεθνή βιβλιογραφία δεν έχει καταγραφεί αύξηση των ποσοστών αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σε νέους και ειδικά συσχέτιση με τον εμβολιασμό, παρότι υπάρχει συμφωνία ανάγκης παρακολούθησης όλων των ασθενών. Ο εμβολιασμός κατά της νόσου COVID, ειδικά με το mRNA εμβόλιο της Μoderna, λόγω πιθανότατα υπερφλεγμονώδους αντίδρασης ή και άλλων μηχανισμών, έχει φανεί πως προκάλεσε αύξηση της νόσησης σε νεαρούς άρρενες ηλικίας 12-29 ετών με μυοκαρδίτιδα ή/και περικαρδίτιδα ειδικά μετά τη 2η δόση κι εντός λίγων 24ωρων. Η πορεία της νόσησης ήταν ήπια ως επί το πλείστον. [πηγή 1][πηγή 2]

EH: Πώς μπορούν να διαγνωστούν τυχόν δομικές ανωμαλίες ή κληρονομικά νοσήματα της καρδιάς σε νέους, και σε γενικές γραμμές πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν;

Δρ. Eυγενία Μπέη: Η διάγνωση παθήσεων της καρδιάς σε νέα άτομα που μπορεί να οδηγήσουν σε αιφνίδιο καρδιακό θάνατο γίνεται με ολοκληρωμένη εκτίμηση με λήψη οικογενειακού ιστορικού, κλινική εξέταση, μέτρηση αρτηριακής πίεσης, ηλεκτροκαρδιογράφημα και υπερηχογράφημα καρδιάς. Όλες αυτές είναι συμπληρωματικές εξετάσεις που μας δίνουν όλες τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε, ώστε να ελαχιστοποιήσουμε την πιθανότητα ένας νέος άνθρωπος που μπορεί να πάσχει από μια σοβαρή πάθηση να μείνει αδιάγνωστος. Αναλόγως των ευρημάτων, θα λάβει οδηγίες για περαιτέρω διερεύνηση αν κριθεί αναγκαία ή την κατάλληλη θεραπεία και παρακολούθηση.

EH: Πόσο σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει η πρόληψη και η ενημέρωση των πολιτών στη μείωση των αιφνιδίων θανάτων;

Δρ. Eυγενία Μπέη: Οι μελέτες έχουν δείξει πως ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος αφορά κυρίως τους μη αθλούμενους σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό, περίπου 3πλάσιο. Άρα οι τακτικοί ελέγχοι που η πολιτεία έχει θεσπίσει, τόσο μέσω του Ατομικού Δελτίου Υγείας στα σχολεία όσο και με την Κάρτα Αθλητή των αθλητικών σωματείων, αλλά κι η δευτερογενής οργάνωση με εκπαίδευση των πολιτών στην ΚΑΡΠΑ καθώς κι η εγκατάσταση απινιδωτών σε δημόσιους χώρους, έχουν κύριο ρόλο στην πρόληψη και την έγκαιρη επέμβαση ώστε να μειωθούν τα ποσοστα αιφνιδίων θανάτων σε νεους ανθρώπους.

EH: Τέλος, ως ιατρός, τι θα λέγατε σε έναν πολίτη που για οποιονδήποτε λόγο ανησυχεί για το φαινόμενο των αιφνιδίων καρδιακών θανάτων;

Δρ. Eυγενία Μπέη: Το φαινόμενο του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου έχει έναν τρόπο προσέγγισης κι αυτός είναι η πρόληψη κι η έγκαιρη διάγνωση. Άρα μετά από ένα πρώτο ενδελεχή πλήρη έλεγχο, ο οποίος με βάση τη διεθνή πρακτική συνιστάται κατά την είσοδο στο δημοτικό σχολείο σε ηλικία 6 ετών κι ανεξαρτήτως άθλησης, θα πρέπει να εκτιμάται σε κάθε αλλαγή εκπαιδευτικής βαθμίδας. Οι αθλούμενοι 12 ετών και μεγαλύτεροι, στην Ευρώπη εξετάζονται και υποβάλλονται σε ΗΚΓ, ενώ στην Ελλάδα προστίθεται και το υπερηχογράφημα καρδιάς. Όσον αφορά τις ιογενείς συνδρομές, η βιβλιογραφία αναφέρει πως μετά από μια ήπια λοίμωξη, βραχείας διάρκειας και με καλή ανάρρωση, η πιθανότητα να υπάρχει κάποια σιωπηλή επιπλοκή είναι πολύ χαμηλή.

Τα ανωτέρω επιβεβαιώνουν καρδιολόγοι και ιατροί σχετικών ειδικοτήτων σε πρόσφατες αλλά και παλαιότερες δηλώσεις τους, καθώς και στοιχεία που προέρχονται τόσο κατά τη διάρκεια όσο και πριν την έναρξη της τρέχουσας πανδημίας. Όπως εξήγησε σε παλαιότερη συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας, Καθηγητής Καρδιολογίας και κοσμήτορας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, κ. Γιώργος Κοχιαδάκης, ως αιφνίδιος θάνατος ορίζεται ο απροσδόκητος, ξαφνικός θάνατος ενός ατόμου που φαίνεται υγιές ή πάσχει από χρόνια ασθένεια, αλλά κατά τη στιγμή του θανάτου του βρίσκεται σε σταθερή ή βελτιωμένη κατάσταση. Όπως εξηγεί ο Καθηγητής, στη πλειονότητα τους ο κίνδυνος αφορά κυρίως άτομα νεαρής ηλικίας:

Σαν αιφνίδιο χαρακτηρίζουμε το θάνατο που συμβαίνει μέσα σε μία ώρα από την εμφάνιση κάποιων ενοχλημάτων. Στους νέους ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα στο χώρο της δημόσιας υγείας. Αφορά άτομα νεαρής ηλικίας στην πλειοψηφία τους σε άριστη φυσική κατάσταση. Δεδομένα από μελέτες στο γενικό πληθυσμό δείχνουν ότι η συχνότητα του αιφνίδιου θανάτου στους νέους κυμαίνεται από 0,8-0,93 περιστατικά ανά 100.000 ετησίως.

Ο κ. Κοχιαδάκης τόνισε ακόμα πως, στη συντριπτική τους πλειονότητα, οι αιφνίδιοι θάνατοι οφείλονται σε αδιάγνωστες καρδιαγγειακές παθήσεις και κληρονομικά καρδιακά νοσήματα:

Οι περισσότεροι από αυτούς τους θανάτους μπορούν να προληφθούν με την έγκαιρη διάγνωση και τον εντοπισμό των ατόμων υψηλού κινδύνου, που δεν είναι άλλοι από αυτούς με οικογενειακό ιστορικό καρδιοπάθειας. Έτσι, η πρόληψη του αιφνιδίου καρδιακού θανάτου μετετράπη σε μια από τις πιο κριτικές προκλήσεις των σύγχρονων συστημάτων δημόσιας υγείας.

Βασική αρχή της πρόληψης είναι η πρώιμη διάγνωση της υποκείμενης καρδιοπάθειας που προκαλεί τον αιφνίδιο θάνατο και η αντιμετώπισή της. Πρέπει να ληφθούν όλα τα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης της καρδιακής νόσου πριν αυτή οδηγήσει σε αιφνίδιο θάνατο.

Σε παλαιότερη συνέντευξή του στο Πρώτο Θέμα, ο επεμβατικός καρδιολόγος κ. Σπύρος Παπαϊωάννου, διευθυντής στη Β’ Καρδιολογική Κλινική του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών, τονίζει πως δίνεται μεγάλη βαρύτητα στους αιφνιδίους θανάτους λόγω του έντονου στρες κατά την περίοδο της πανδημίας. Ο κ. Παπαϊωάννου αναλύει επίσης τα αίτια τους:

Το μεγαλύτερο ποσοστό των αιφνίδιων θανάτων οφείλεται σε καρδιακά αίτια. Ειδικότερα, στα άτομα ηλικίας άνω των 35 χρόνων η πρώτη αιτία θανάτου είναι η στεφανιαία νόσος.

Στους κάτω των 35 χρόνων, η κυριότερη αιτία αιφνίδιου θανάτου είναι τα αρρυθμιολογικά προβλήματα, σε ποσοστό 35%. Ακολουθούν, με μερίδιο 10%, τα συγγενή καρδιακά νοσήματα, όπως η ανώμαλη έκφυση στεφανιαίων αρτηριών. Επίσης, για τους αιφνίδιους θανάτους μπορεί να ευθύνονται γενετικά νοσήματα, όπως η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια ή η διατατική μυοκαρδιοπάθεια. Τέλος, μοιραία και αιφνίδια κατάληξη μπορούν να έχουν οι μυοκαρδίτιδες, η βασική αιτία των οποίων είναι η προσβολή του οργανισμού από κάποιον ιό.

Γι’ αυτό, άλλωστε, παρά τον ευρύ κλινικό ή εργαστηριακό έλεγχο, υπάρχουν και οι περιπτώσεις αιφνίδιου θανάτου που παραμένουν ανεξιχνίαστες, αδιευκρίνιστες, τις οποίες ούτε ο νεκροτομικός έλεγχος μπορεί να φωτίσει. Αυτό είναι μια πρόκληση για την επιστημονική κοινότητα, το να μηδενίσει δηλαδή τις άγνωστες και αδιευκρίνιστες αιτίες που μπορεί να προκαλέσουν αιφνίδιους θανάτους.

Στο ίδιο δημοσίευμα, ο κ. Kώστας Νταλούκας, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων, εξηγεί πως αν και στατιστικά δεν παρουσιάζεται αύξηση αιφνιδίων θανάτων σε σχέση με το 2019, πριν από την πανδημία δηλαδή, ειδικά για το φαινόμενο των αιφνίδιων παιδικών και νεανικών θανάτων, παίζει σημαντικό ρόλο η αυξημένη ανησυχία και η μεγάλη βαρύτητα που δίνεται σε αυτούς, γεγονός που ανέφερε προηγουμένως και ο κ. Παπαϊωάννου:

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, οι θάνατοι βρεφών, παιδιών και εφήβων δεν παρουσιάζουν σημαντικά στατιστική διαφορά στο διάστημα από το 2019 έως σήμερα. Εκ πρώτης όψεως δεν φαίνεται ότι η πανδημία κορωνοϊού είχε αντίκτυπο στους θανάτους στον παιδικό πληθυσμό. Ωστόσο, καταγράφεται αυξημένη επαγρύπνηση όλων αναφορικά με τις απώλειες ανηλίκων. Υπό κανονικές, προ πανδημίας συνθήκες, πιθανόν να μην έρχονταν στο προσκήνιο οι θάνατοι αυτοί. Να περιορίζονταν σε τοπικό επίπεδο, όπως συνέβαινε. Ομως τώρα φαίνεται ότι η ανησυχία είναι αυξημένη, άρα και η απήχηση που έχουν τέτοια μεμονωμένα συμβάντα.

Το δημοσίευμα αναφέρει επίσης ότι παρά το γεγονός πως μια πρόχειρη παρατήρηση των στοιχείων θα μπορούσε να υποδεικνύει αυξητική τάση, αυτό δεν αποτελεί ασφαλές συμπέρασμα:

Ωστόσο, ως προς την ορθή ερμηνεία της στατιστικής εικόνας, θα πρέπει να υπογραμμιστούν δύο σημαντικοί παράγοντες: α) Σε απόλυτους αριθμούς οι μεταβολές είναι πολύ μικρές, της τάξης των 2-3 ατόμων ανά κατηγορία. β) Η ΕΛΣΤΑΤ καταγράφει τους θανάτους γενικώς, χωρίς να διευκρινίζει αν ήταν αιφνίδιοι, αν παραμένουν ανεξήγητοι κ.λπ. Συνεπώς, τα μέχρι στιγμής διαθέσιμα στατιστικά δεδομένα μόνο ως ενδεικτικά των ευρύτερων τάσεων που επικρατούν στον ελληνικό πληθυσμό μπορούν να εκληφθούν.

Από την πλευρά του, ο Δρ. Δημήτρης Μπατάκης, οικονομολόγος Υγείας και διδάκτωρ στο Πολυτεχνείο Κρήτης, εξηγεί πως, ειδικά στους νέους, τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για την περίοδο 2019 έως 2022 δεν δείχνουν οποιαδήποτε σύνδεση των αιφνιδίων θανάτων με τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού:

Σχετικά με τους ξαφνικούς θανάτους, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως αυτοί οφείλονται στα εμβόλια κατά του κορωνοϊού, αφού είναι γνωστό ότι έχει υπάρξει μεγάλη αμφισβήτηση γι’ αυτά. Ωστόσο, ειδικά σε ό,τι αφορά τους νέους, τα στοιχεία δεν δείχνουν κάτι τέτοιο, εφόσον οι θάνατοι εκτός κορωνοϊού ήταν περισσότεροι το 2020, πριν από την κυκλοφορία των εμβολίων, σε σύγκριση με το 2021 και το 2022. Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι, αν οι ξαφνικοί θάνατοι οφείλονταν στα εμβόλια, τότε θα έπρεπε οι θάνατοι από άλλες αιτίες να ήταν περισσότεροι σήμερα, παρά τότε που δεν υπήρχαν ακόμη τα εμβόλια.

Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, οι θάνατοι στην Ελλάδα αυξήθηκαν την περίοδο της πανδημίας. Κάτι τέτοιο όμως δεν φαίνεται να ισχύει και για τη θνησιμότητα στους νέους (έως 39 ετών). Οι θάνατοι νέων που οφείλονταν στον κορωνοϊό αυξήθηκαν στο ίδιο επίπεδο τις πρώτες 22 εβδομάδες των 2021 και 2022 σε σχέση με το ίδιο διάστημα του πρώτου έτους της πανδημίας. Αντιθέτως, οι θάνατοι από άλλες αιτίες μειώθηκαν συγκριτικά με το 2020. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι οι συνολικοί θάνατοι του 2019 (21 εβδομάδες) [σσ: ο καθηγητής αναφέρεται στις εβδομάδες μεταξύ 31 Δεκεμβρίου 2018 έως 26 Μαΐου 2019], του τελευταίου έτους πριν από την πανδημία, ήταν περισσότεροι από τις επόμενες χρονιές.

Τέλος, ο κ. Μπατάκης τονίζει πως ενώ για δεκαετίες παρατηρείται σημαντική αύξηση στα περιστατικά αιφνιδίων θανάτων που οφείλονται σε καρδιαγγειακές παθήσεις, το φαινόμενο αυτό κατέστη σαφές στους Έλληνες πολίτες κατά τη διάρκεια της τρέχουσας πανδημίας:

Σύμφωνα με την Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία, οι ξαφνικοί θάνατοι οφείλονται σε καρδιακές παθήσεις. Ταυτόχρονα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας διαπιστώνει ότι τα περιστατικά -θανατηφόρα και μη- καρδιαγγειακών παθήσεων αυξάνονται διαρκώς τις τελευταίες δεκαετίες, αποτελώντας την πρώτη αιτία θανάτου παγκοσμίως. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σοβαρό πρόβλημα, αφορά τόσο την ελληνική κοινωνία όσο και ολόκληρο τον κόσμο και κατέστη κατεξοχήν έκδηλο εξαιτίας της πανδημίας.

Τα ανωτέρω επικοινώνησε επίσης ο διακεκριμένος καρδιολόγος Δρ. Νίκος Καρπέττας, Επίκουρος Καθηγητής Καρδιολογίας & Παθοφυσιολογίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, μιλώντας στο κανάλι AlphaNews Live της Κύπρου:

Όντως υπερπροβάλλονται ας πούμε οι αιφνίδιοι θάνατοι, διότι συνήθως εντοπίζονται σε νέους και σε άτομα που θεωρούσαμε υγιή. Οπότε υπάρχει μια τραγικότητα και προβάλλονται δυσανάλογα όλοι αυτοί οι θάνατοι, παρόλο που είναι σπάνιοι.

Όμως υπάρχει μια αύξηση συνολικά των θανάτων τα τελευταία χρόνια, εννοώ δεκαπενταετία, αλλά και ειδικά τα τελευταία δυο τρία χρόνια πιθανότατα λόγω της πανδημίας και των συνεπειών, υπάρχει μια επίσημη αύξηση των θανάτων.

Τώρα, αιφνίδιος θάνατος, δεν είναι όλοι οι θάνατοι […] δεν είναι όλοι οι θάνατοι αιφνίδιοι. Αιφνίδιος θάνατος είναι ένας θάνατος που επέρχεται σχετικά γρήγορα, θεωρητικά, εντός μιας ώρας, συνήθως είναι ο ορισμός, από την έναρξη των συμπτωμάτων, σε ένα άτομο που δεν θεωρούσαμε ότι έχει κάποια πάθηση που μοιάζει θανατηφόρα.

Στις πιο νεαρές ηλικίες είναι συνήθως κάποια γενετική πάθηση της καρδιάς, είτε αυτή επηρεάζει τον ίδιο τον μυ, κάποιες μυοκαρδιοπάθειες, είτε επηρεάζει τον ηλεκτρισμό, ας πούμε, της καρδιάς και προκαλεί κάποιες αρρυθμίες, τα οποία είναι και γενετικά και κληρονομούνται. Στις μεγάλες ηλικίες συνήθως είναι επίκτητα. Ο πιο συχνός λόγος για αιφνίδιο θάνατο πάντως είναι καρδιολογικός και συνήθως είναι αρρυθμίες. Η αιτία που τις προκαλεί όμως διαφέρει.

Σε ερώτηση της δημοσιογράφου σχετικά με το αν καταγράφεται αύξηση των αιφνιδίων θανάτων, και το αν αυτοί μπορεί να σχετίζονται με τα εμβόλια, στο πλαίσιο της έκτασης που έχουν πάρει ανάλογοι ισχυρισμοί στα κοινωνικά δίκτυα αλλά και στη δημόσια σφαίρα, ο κ. Καρπέττας απάντησε πως:

Ένας ακόμα λόγος που υπερπροβάλλονται τελευταία αυτοί οι θάνατοι είναι ότι υπάρχει αυτό το κίνημα. Λοιπόν, δεν υπάρχει καμία σοβαρή μελέτη που να δείχνει μια τέτοια συσχέτιση και ούτε υπάρχει και σοβαρός μηχανισμός, σοβαρή σκέψη για κάποιο μηχανισμό που να το αιτιολογεί. Δεν σημαίνει ότι όποτε έχουμε μια χρονική σύμπτωση δύο γεγονότων, ότι υπάρχει και αιτιολογική σχέση, δεν μπορούμε να τα συνδέσουμε. Το πιο πειστικό επιχείρημα, θεωρώ εγώ, ότι δεν οφείλεται σε εμβολιασμούς είναι ότι το τελευταίο κύμα αύξησης θανάτων ξεκίνησε το 2020 που δεν είχαμε καν τα εμβόλια, και έκτοτε μάλιστα μειώνεται. Δηλαδή μετά το 2021 που ήρθαν τα εμβόλια μειώνονται αυτοί οι επιπλέον θάνατοι σε σχέση με προηγούμενα χρόνια.

Αιφνίδιοι θάνατοι σε αθλητές και νέους πριν την πανδημία

Όπως έχουμε αναφέρει σε παλαιότερα άρθρα μας [άρθρο 1][άρθρο 2][άρθρο 3], καρδιακά επεισόδια σε αθλητές, αρκετά εκ των οποίων θανατηφόρα, καταγράφονταν συχνά πριν την τρέχουσα πανδημία και πριν την κυκλοφορία των εμβολίων κατά της COVID-19. Ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος είναι η πιο κοινή αιτία θανάτου στους αθλητές, με συχνότητα εμφάνισης περίπου 1 στους 50.000 έως 1 στους 300.000 αθλητές ετησίως (ανάμεσά τους παιδιά και έφηβοι) σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των τελευταίων 10 έως 20 ετών.

Άλλες αιτίες αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σε νεαρά άτομα και παιδιά περιλαμβάνουν μη ανιχνεύσιμες δομικές ανωμαλίες της καρδιάς, εκ γενετής καρδιακές νόσους, φλεγμονές από ιούς και άλλες ασθένειες, ακόμα και χτυπήματα στο στήθος που μπορεί να προκαλέσουν κοιλιακή μαρμαρυγή εάν επηρεάσουν τον ηλεκτρικό κύκλο της καρδιάς, μια πάθηση γνωστή ως Commotio Cordis. Σύμφωνα με τον κ. Ελευθέριο Κολομτσά, ειδικό καρδιολόγο – εντατικολόγο, φαίνεται ότι δομικές καρδιακές παθήσεις και αιτίες, όπως οι παραπάνω, ευθύνονται για το 60% έως 95% των περιπτώσεων αιφνίδιου καρδιακού θανάτου. Ωστόσο, σημαντικό ποσοστό των αιφνίδιων καρδιακών θανάτων σε νέους και παιδιά παραμένει ανεξήγητο, ακόμη και μετά από νεκροψία.

Ο μοναδικός τρόπος αντιμετώπισης του κινδύνου σε νεαρούς αθλητές είναι ο προαθλητικός έλεγχος, ώστε να διαπιστωθούν τυχόν παθήσεις που σχετίζονται με αιφνίδιους θανάτους. Η στρατηγική αυτή στην Ιταλία βοήθησε ώστε να μειωθεί δραστικά το ποσοστό αιφνιδίων θανάτων τις τελευταίες δεκαετίες σε αθλητές, από 3,6 ανά 100.000 άτομα ετησίως την περίοδο 1979-1980 σε μόλις 0,4 ανά 100.000 ετησίως την περίοδο 2003-2004. Ανάλογη μείωση δεν παρατηρήθηκε στον γενικό πληθυσμό.

Όπως επισημαίνει σε άρθρο του, σχετικά με το φαινόμενο, το Heart Rhythm Center, ένα πρότυπο κέντρο για τη διάγνωση και αντιμετώπιση των ασθενών με καρδιακές αρρυθμίες, σε περίπτωση ανίχνευσης κάποιας ύποπτης πάθησης πρέπει ο αθλητής να σταματήσει τον ανταγωνιστικό αθλητισμό ώστε να μειώσει τον κίνδυνο.

Στο ίδιο δημοσίευμα αναφέρεται πως στη χώρα μας ήδη ακολουθείται η ίδια στρατηγική. Σε όλους τους αθλητές σε παιδική ή και μεγαλύτερη ηλικία απαιτείται πλήρη καρδιολογική εξέταση, ηλεκτροκαρδιογράφημα και υπερηχογράφημα καρδιάς προκειμένου να διαπιστωθούν τυχόν παράγοντες κινδύνου. Το Heart Rhythm Center, τονίζει ακόμα τη σημασία ύπαρξης αυτόματων εξωτερικών απινιδωτών (ΑΕD) σε όλους τους αθλητικούς χώρους καθώς και την εκπαίδευση στη χρήσης τους, καθώς μια τέτοια συσκευή μπορεί να σώσει ζωές.

Εκτός των αθλητών, οι αιφνίδιοι θάνατοι επηρεάζουν και τον γενικό πληθυσμό. Όπως αναφέρει το onmed.gr σε σχετικό άρθρο του με ημερομηνία 3 Απριλίου του 2019, οι αιφνίδιοι θάνατοι αποτελούν σοβαρό πρόβλημα για τη χώρα μας, όπως δείχνουν δεδομένα της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας που παρουσιάστηκαν σε ειδική εκδήλωση για το Εθνικό Δίκτυο Ιατρικής Ακριβείας στην Καρδιολογία και στην Πρόληψη του Νεανικού Αιφνίδιου Θανάτου. Σύμφωνα με αυτά, εκτιμάται πως κάθε μήνα στη χώρα μας πεθαίνουν αιφνιδίως 10 με 15 νέοι άνθρωποι, ηλικίας έως 20 ετών. Για την Αττική μόνο ο αριθμός των θανάτων ανέρχεται σε 3 με 4 μηνιαίως.

Στο 65% των περιπτώσεων οι θάνατοι αυτοί οφείλονται σε αδιάγνωστες καρδιαγγειακές παθήσεις, κυρίως κληρονομικά καρδιακά νοσήματα, τα οποία δυστυχώς ανακαλύπτονται μετά το θάνατο του παιδιού. Σε ένα ποσοστό 18% έως 20% η αιτία θανάτου δεν εξακριβώνεται ποτέ, αν και οι επιστήμονες θεωρούν πως και αυτοί οφείλονται σε κληρονομικά νοσήματα τα οποία δεν είχαν εκδηλωθεί.

To ίδιο άρθρο εξηγεί πως μέχρι την ηλικία των 10 ετών ο κίνδυνος αιφνίδιου θανάτου, ακόμη και αν υπάρχει κληρονομικό νόσημα καρδιάς, είναι σχεδόν μηδενικός. Αυξάνεται όμως κατακόρυφα από τα 10 έως τα 20 έτη. Γι’ αυτό το λόγο είναι απαραίτητη η εξέταση μικρών παιδιών από καρδιολόγο, ακόμα και αν δεν αθλούνται, ενώ αν υπάρχει στην οικογένεια ιστορικό καρδιακών παθήσεων είναι απαραίτητος και ο γονιδιακός έλεγχος, ώστε τυχόν κληρονομικά νοσήματα να εντοπιστούν εγκαίρως.

Παράγοντες που συμβάλλουν στην πρόκληση αιφνιδίων καρδιακών ανακοπών σε νέους

Υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ καρδιακής ανακοπής και καρδιακής προσβολής. Η καρδιακή προσβολή (ή έμφραγμα του μυοκαρδίου) συμβαίνει όταν η παροχή αίματος στην καρδιά περιορίζεται ή διακόπτεται λόγω απόφραξης, με αποτέλεσμα την «προσβολή», ή νέκρωση μέρος του καρδιακού μυϊκού ιστού λόγω της απώλειας αιμάτωσης. Αντίθετα, η καρδιακή ανακοπή συμβαίνει όταν η καρδιά σταματά να λειτουργεί και να μεταφέρει αποτελεσματικά αίμα στο σώμα και στα ζωτικά όργανα, λόγω δυσλειτουργίας του καρδιακού ηλεκτρικού συστήματος. Ένας από τους παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε ανακοπή είναι και η καρδιακή προσβολή, αλλά δεν είναι ο μοναδικός.

Συγκεκριμένα, σε άτομα κάτω των 35, κάποιοι παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν ανακοπή είναι οι εξής:

• Η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια, μία νόσος του καρδιακού μυός που κάνει το τοίχωμα της καρδιάς πιο παχύ από το φυσιολογικό.
• Γενικές καρδιομυοπάθειες, προοδευτικές ασθένειες του μυοκαρδίου που δυσκολεύουν τη σωστή λειτουργία της καρδιάς.
• Το Σύνδρομο Μακρού QT, μια γενετικά καθορισμένη νόσος που προκαλεί αυξημένο κίνδυνο σοβαρών και απειλητικών για τη ζωή καρδιακών αρρυθμιών
• Το Σύνδρομο Brugada, μια γενετική νόσος με αυξημένο κίνδυνο για αιφνίδιο καρδιακό θάνατο συνέπεια κακοήθων κοιλιακών ταχυαρρυθμιών.

Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τον κ. Άρη Αναστασάκη, επιστημονικό υπεύθυνο της Μονάδας Κληρονομικών και Σπανίων Παθήσεων στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, τα νοσήματα που πλήττουν τους νέους είναι εντελώς διαφορετικά από αυτά που πλήττουν τους μεγαλύτερους ανθρώπους. Στο νεανικό πληθυσμό ο κίνδυνος έγκειται σε κληρονομικά νοσήματα της καρδιάς με αποτέλεσμα αυτά, αν μείνουν αδιάγνωστα, να ενταθούν ειδικά στους αθλητές και να προκαλέσουν συχνότερα επιπλοκές και καρδιακή ανακοπή λόγω της έντονης σωματικής άσκησης. Ωστόσο, το 40% των αιφνίδιων καρδιακών θανάτων σε νέους και παιδιά παραμένει ανεξήγητο, ακόμη και μετά από νεκροψία.

Δυστυχώς οι περιπτώσεις κατάρρευσης και θανάτου αθλητών δεν αποτελούν νέο φαινόμενο. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα του 28χρονου Marc-Vivien Foé, του 29χρονου Christian Eriksen, του 16χρονου Renan Santos, του 26χρονου Bernardo Ribeiro, του 18χρονου Στέλιου Μαρκούση, και του 16χρονου Χρήστου Πετρίδη. Στην πραγματικότητα, ο κίνδυνος καρδιακής ανακοπής για αθλητές είναι μεν σπάνιος, αλλά υπαρκτός. Όπως έδειξε μελέτη στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία την περίοδο 2010-2012, ο κίνδυνος εμφάνισης ξαφνικού θανάτου από ανακοπή για άτομα κάτω των 35 προσδιορίζεται γενικά σε 1,3 περιπτώσεις ανά 100.000 άτομα ετησίως. Το 72% των περιπτώσεων αφορά αγόρια ή νεαρούς άνδρες.

Τι δείχνουν διεθνείς επιστημονικές μελέτες και αναλύσεις

Παρά το γεγονός πως το φαινόμενο των αιφνιδίων θανάτων σε νέους απασχολεί την κοινή γνώμη τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της πανδημίας, η διεθνής επιστημονική βιβλιογραφία έχει αναγνωρίσει και αξιολογήσει το φαινόμενο εδώ και δεκαετίες, μελετώντας την συχνότητά του, τις αιτίες του, καθώς και τρόπους διάγνωσης αλλά και πρόληψης.

Αρχικά, σε ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο του 2019 στο επιστημονικό περιοδικό Circulation: Arrhythmia and Electrophysiology της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας, οι συγγραφείς αναφέρουν πως ο αιφνίδιος θάνατος σε νέους είναι συχνά απροσδόκητος, ενώ στις ηλικίες κάτω των 35 ετών η πιο κοινή εμφάνισή του είναι της μορφής αιφνιδίου καρδιακού θανάτου, σημαντικό ποσοστό των οποίων προκαλείται από υποκείμενες κληρονομικές καρδιακές παθήσεις, συμπεριλαμβανομένων κληρονομικών μυοκαρδιοπαθειών και συνδρόμων κληρονομικής αρρυθμίας. Περίπου το 40% των περιπτώσεων αιφνιδίου καρδιακού θανάτου σε νέους παραμένει ανεξήγητο ακόμα και μετά από νεκροψία και τοξικολογικές εξετάσεις.

Η ανασκόπηση αναφέρει πως ένας αιφνίδιος καρδιακός θάνατος μπορεί να πρόκειται για την πρώτη εκδήλωση μιας υποκείμενης νόσου στην οικογένεια, και τονίζει την ανάγκη για κλινική και γενετική εξέταση των συγγενών πρώτου βαθμού, καθώς υπάρχει πιθανότητα 50% να έχουν κληρονομήσει την πάθηση που οδήγησε στο θάνατο λόγω της γενετικής βάσης που αυτές παρουσιάζουν. Όπως δείχνει η παρακάτω εικόνα, σε περιπτώσεις αιφνιδίων θανάτων νέων ηλικίας μικρότερης ή ίσης των 35 ετών (Sudden Death in the Young, SDY), και εφόσον δεν αναγνωριστεί μη-καρδιακή αιτία θανάτου (όπως υπαραχνοειδής αιμορραγία, πνευμονική εμβολή, ή θετικό τοξικολογικό αποτέλεσμα), τότε ο θάνατος αναγνωρίζεται ή αποδίδεται σε αιφνίδιο καρδιακό θάνατο νέων (Sudden Cardiac Death in the Young, SCDY). Σε περίπτωση που κατά την νεκροψία αναγνωριστεί συγκεκριμένη καρδιακή αιτία, εφόσον αυτή είναι κληρονομική, ακολουθεί γενετικός έλεγχος ειδικής νόσου στον θανόντα καθώς και καρδιακή αξιολόγηση ειδικής νόσου σε συγγενείς πρώτου βαθμού:

Επιπροσθέτως, μελέτη, η οποία δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2009 στο επιστημονικό περιοδικό Circulation της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας, εξέτασε τις περιπτώσεις 1866 αθλητών που είτε πέθαναν αιφνίδια είτε παρουσίασαν καρδιακή ανακοπή σε χρονικό διάστημα 27 ετών, μεταξύ του 1980 και του 2006. Η μελέτη διαπίστωσε πως οι αιφνίδιοι θάνατοι οφειλόταν κυρίως σε καρδιαγγειακές παθήσεις (56%) ενώ άλλες αιτίες περιλάμβαναν τραύματα που προκάλεσαν δομική βλάβη (22%), commotio cordis (κοιλιακή μαρμαρυγή από χτύπημα στο στήθος – 3%) και θερμοπληξία (2%). Η μελέτη επίσης ανέφερε πως τα πιο συχνά καρδιαγγειακά αίτια ήταν η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια (36%) και οι συγγενείς ανωμαλίες της στεφανιαίας αρτηρίας (17%), ενώ στο 82% των περιπτώσεων θανάτων που οφειλόταν σε καρδιαγγειακές παθήσεις, ο θάνατος προήλθε κατά τη διάρκεια έντονης σωματικής άσκησης:

Σε προοπτική μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό The New England Journal of Medicine το 2016, οι ερευνητές συνέλεξαν κλινικά και δημογραφικά δεδομένα, καθώς και στοιχεία αυτοψίας, για όλες τις περιπτώσεις αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σε νέους έως 35 ετών στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, από το 2010 έως το 2012. Συνολικά εντοπίστηκαν 490 περιπτώσεις σε αυτή την ηλικιακή ομάδα, με συνολική επίπτωση 1,3 περιπτώσεις ανά 100.000 πληθυσμού ανά έτος. Η υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης αιφνιδίου καρδιακού θανάτου εντοπίστηκε στις ηλικίες 31 έως 35 με 3,2 περιπτώσεις ανά 100.000 πληθυσμού ετησίως, ενώ η υψηλότερη συχνότητα ανεξήγητου αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σημειώθηκε στις ηλικίες 16 έως 20 ετών με 0,8 περιπτώσεις ανά 100.000 πληθυσμού ετησίως:

Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι πιο κοινές τεκμηριωμένες αιτίες των αιφνίδιων καρδιακών θανάτων ήταν η στεφανιαία νόσος στο 24% των περιπτώσεων και οι κληρονομικές μυοκαρδιοπάθειες στο 16% των περιπτώσεων. Ο ανεξήγητος αιφνίδιος καρδιακός θάνατος αποτελούσε το κύριο εύρημα μεταξύ των ηλικιών 1 έως 30, με ποσοστό 40%, εκτός από τις ηλικίες 31 έως 35 όπου συχνότερο εύρημα ήταν η στεφανιαία νόσος:

Σε περιπτώσεις όπου δεν είχαν εντοπιστεί τα αιτία θανάτου μετά από πλήρη αυτοψία με τοξικολογικές και ιστολογικές μελέτες και ο θάνατος κρίθηκε ανεξήγητος, αναλύθηκαν τουλάχιστον 59 καρδιακά γονίδια. Μια κλινικά σχετική γονιδιακή μετάλλαξη εντοπίστηκε στο 27% των περιπτώσεων ανεξήγητου αιφνιδίου καρδιακού θανάτου, ενώ κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης τεκμηριώθηκε κλινική διάγνωση κληρονομικής καρδιαγγειακής νόσου σε συγγενείς του θανόντα στο 13% των περιπτώσεων. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα πως η διεξαγωγή γενετικής εξέτασης παράλληλα με την αυτοψία αύξησε σημαντικά τον εντοπισμό πιθανών αιτιών για περιστατικά αιφνιδίων καρδιακών θανάτων σε παιδιά και νέους ενήλικες.

Σε μια ακόμα προοπτική μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2023 στο επιστημονικό περιοδικό Circulation, οι ερευνητές, προκειμένου να αναγνωρίσουν παράγοντες κινδύνου αιφνίδιου καρδιακού θανάτου στους νέους, αξιολόγησαν δεδομένα δεκατριών ετών (2002-2015) από την μητροπολιτική περιοχή Portland στο Oregon των Ηνωμένων Πολιτειών, σε δείγμα περίπου ενός εκατομμυρίου κατοίκων στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ 5 και 34 ετών. Κατά τη διεξαγωγή της μελέτης καταγράφηκαν 3.775 περιπτώσεις αιφνιδίων καρδιακών ανακοπών.

Συνολικά, οι πιο συχνές παθήσεις που σχετίστηκαν με αιφνίδια καρδιακή ανακοπή ήταν το σύνδρομο αιφνίδιου αρρυθμικού θανάτου (31%), η στεφανιαία νόσος (22%) και η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια (14%) ενώ υπήρξε ένας απροσδόκητα υψηλός συνολικός επιπολασμός παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου (όπως παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, υπερλιπιδαιμία, κάπνισμα) στο 58% των περιπτώσεων.

Στα συμπεράσματά τους, οι ερευνητές ανέφεραν πως η άθληση οδήγησε σε αιφνίδια καρδιακή ανακοπή σε μια μειονότητα των περιπτώσεων και στους περισσότερους ασθενείς προκλήθηκε χωρίς προειδοποιητικά συμπτώματα. Το γεγονός πως η επίπτωση των αιφνιδίων καρδιακών θανάτων βρέθηκε μικρότερη σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό, έρχεται σε συμφωνία με το γεγονός πως οι αιφνίδιοι καρδιακοί θάνατοι δεν επηρεάζουν αποκλειστικά τους αθλητές, όπως αναφέραμε προηγουμένως. Οι ερευνητές ανέφεραν ακόμα πως τυπικοί παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου βρέθηκαν σε περισσότερους από τους μισούς ασθενείς, υποδηλώνοντας τον πιθανό ρόλο των προσεγγίσεων δημόσιας υγείας που εξετάζουν τους παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου σε μικρότερες ηλικίες.

Τέλος, στα ίδια συμπεράσματα κατέληξε και πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2023 στο επιστημονικό περιοδικό Circulation, η οποία διεξήχθη με σκοπό να κατανοήσει την επίπτωση, τα αίτια και τις τάσεις του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου (ΑΚΘ) σε νεαρούς αθλητές σε χρονικό διάστημα 20 ετών, μεταξύ του 2002 και του 2022. Η εν λόγω μελέτη ερεύνησε συνολικά 143 περιπτώσεις αιφνιδίου θανάτου νέων αθλητών από τους συνολικά 1.102 θανάτους που καταγράφηκαν από την National Collegiate Athletic Association (NCAA) στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής της.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν πως, στην πλειονότητα τους, τα αίτιά των θανάτων δεν μπορούσαν να διευκρινιστούν από τα ευρήματα της αυτοψίας (19.5%) ενώ οι επικρατέστερες αιτίες θανάτου που εξακριβώθηκαν ήταν ιδιοπαθή υπερτροφία της αριστερής κοιλίας ή πιθανή μυοκαρδιοπάθεια (16.9%), και υπετροφική μυοκαρδιοπάθεια (12.7%). Υπήρξαν ακόμα 8 περιπτώσεις αιφνιδίου θανάτου όπου αποδόθηκε σε μυοκαρδίτιδα, ωστόσο μόνο μία εξ αυτών συνέβη κατά την περίοδο της πανδημίας. Στο 50% των περιπτώσεων ο θάνατος προήλθε κατά τη διάρκεια άσκησης, με τη συχνότητα να είναι υψηλότερη σε όσους έπασχαν από ανωμαλίες της στεφανιαίας αρτηρίας (100%) και αρρυθμιογόνο μυοκαρδιοπάθεια (83%).

Στα Ellinika Hoaxes έχουμε εξετάσει επανειλημμένα ψευδείς ισχυρισμούς για αύξηση της θνησιμότητας και για θανάτους νέων και αθλητών στο πλαίσιο του εμβολιασμού κατά της COVID-19 οι οποίοι, όπως έχουμε δείξει, επρόκειτο για περιστατικά άσχετης αιτιολογίας ή βασίζονταν σε ελλιπή, παραπλανητικά ή ψευδή δεδομένα. [άρθρο 1][άρθρο 2][άρθρο 3][άρθρο 4][άρθρο 5][άρθρο 6][άρθρο 7][άρθρο 8][άρθρο 9].

Πρόσφατες μελέτες ΔΕΝ επιβεβαιώνουν συσχέτιση του εμβολίου με τους αιφνίδιους θανάτους σε νέους

Εκτός από τα διαθέσιμα στοιχεία που έχουν καταγραφεί στην επιστημονική βιβλιογραφία εδώ και δεκαετίες σχετικά με τους αιφνιδίους θανάτους σε νέους, επιστημονικές μελέτες που διεξήχθησαν με σκοπό να ερευνήσουν τυχόν συσχέτιση τους με τα εμβόλια κατά της COVID-19 κατέληξαν πως μια τέτοια συσχέτιση δεν υφίσταται.

Εκτενής μελέτη με τίτλο “No Association Between Out-of-Hospital Cardiac Arrest and COVID-19 Vaccination“, που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2023 στο επιστημονικό περιοδικό Circulation της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας, διαπίστωσε πως δεν τεκμηριώνεται οποιαδήποτε συσχέτιση των αιφνιδίων καρδιακών θανάτων με τα εμβόλια κατά της COVID-19.

Η μελέτη ανέλυσε δεδομένα περιστατικών εξωνοσοκομειακής καρδιακής ανακοπής (Out-of-Hospital Cardiac Arrest ή OHCA) από τον Απρίλιο του 2019 έως το τέλος Μαρτίου του 2022, σε πληθυσμό 4.166.442 ατόμων ηλικίας 5 έως 50 ετών, στην Αυστραλία. Η συγκεκριμένη χώρα επιλέχθηκε δεδομένου πως το υψηλό ποσοστό εμβολιασμού (το 98,1% των πολιτών είχε λάβει τουλάχιστον μια δόση), τα δύο παρατεταμένα lockdown και η σχετικά χαμηλή μετάδοση του ιού στην κοινότητα, δημιουργούσε τις ιδανικές συνθήκες για να αξιολογηθεί η επίπτωση των εξωνοσοκομειακών καρδιακών ανακοπών πριν και μετά τον εμβολιασμό.

Όπως φαίνεται στο παραπάνω γράφημα, ο αριθμός ανεξακρίβωτων αιφνιδίων καρδιακών ανακοπών (με πορτοκαλί) καθώς και γενικώς ο αριθμός των καρδιακών ανακοπών (με μπλε) δεν παρουσιάζει στατιστική αύξηση μετά την κυκλοφορία των εμβολίων στη χώρα.

Αν και δεν φαίνεται ξεκάθαρα χωρίς τη μεγέθυνση του, το γράφημα δείχνει ακόμα πως περιστατικά μυοκαρδίτιδας (με κίτρινο), τα οποία όπως αναφέρουν οι ερευνητές έχουν συσχετιστεί με τον εμβολιασμό σε σπάνια συχνότητα και σε ήπια μορφή, καταγράφονται στη χώρα από τον Φεβρουάριο του 2020, πριν την έναρξη των εμβολιασμών. Επιπροσθέτως, φαίνεται πως δεν καταγράφεται περαιτέρω αύξηση των περιστατικών μυοκαρδίτιδας στη χώρα μετά την έναρξη του εμβολιαστικού προγράμματος:

Στα συμπεράσματα της μελέτης, οι ερευνητές ανέφεραν πως η συχνότητα εμφάνισης καρδιακών ανακοπών σε νέους μετά την έναρξη του εμβολιαστικού προγράμματος ήταν ανάλογη με τη συχνότητα εμφάνισής τους πριν από την πανδημία:

Η ανάλυσή μας σε όλη την επικράτεια για OHCA (περιστατικά εξωνοσοκομειακής καρδιακής ανακοπής) σε νέους δεν έδειξε αυξημένα ποσοστά συνολικής OHCA, μυοκαρδίτιδας που προκαλεί OHCA ή μη εξακριβωμένης OHCA κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 ή μετά την εισαγωγή του υποχρεωτικού εμβολιασμού κατά της COVID-19.

Οι αιτίες θανάτου σε νέους που εμφάνισαν θανατηφόρο OHCA εντός 30 ημερών από τον εμβολιασμό τους για τον COVID-19 ήταν σύμφωνες με τα προπανδημικά αιτιολογικά προφίλ.

Αν και ο εμβολιασμός για τη COVID-19 (όπως και η ίδια η COVID-19) έχουν συσχετιστεί με καρδιακές επιπλοκές όπως η μυοκαρδίτιδα και η περικαρδίτιδα, τα περισσότερα από αυτά τα επεισόδια έχουν αναφερθεί ότι είναι ήπια στην οξεία φάση. Είναι καθησυχαστικό να βλέπουμε στα δεδομένα μας ότι τα ποσοστά μυοκαρδίτιδας που προκαλεί OHCA ή τα συνολικά ποσοστά OHCA σε νέους, δεν έδειξαν κανένα σήμα για οποιαδήποτε σχέση με την εισαγωγή του εκτεταμένου εμβολιασμού για την COVID-19 ή τα ποσοστά μόλυνσης από την COVID-19 στην κοινότητα.

Επιπροσθέτως, μελέτη με τίτλο “Rate and Cause of Sudden Cardiac Death in the Young During the COVID-19 Pandemic and Vaccination“, που δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 2023 στο επιστημονικό περιοδικό Circulation, δεν εντόπισε αύξηση στα ποσοστά αιφνίδιου καρδιακού θανάτου και μυοκαρδίτιδας σε νέους μετά την έναρξη των εμβολιασμών, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.

Όπως αναφέρει το κείμενο της μελέτης, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν δεδομένα θνησιμότητας των κατοίκων ηλικίας 1 έως 40 ετών της περιοχής Βένετο στη βορειοανατολική Ιταλία, μεταξύ του Ιανουαρίου του 2018 και του Δεκεμβρίου του 2022. Η χρονική περίοδος επιλέχθηκε ώστε να καλύψει τρεις βασικές χρονικές περιόδους: πριν από την πανδημία, κατά την έναρξη της πανδημίας πριν από τη διάθεση των εμβολίων, και κατά τη διάρκεια της πανδημίας μετά την έναρξη των εμβολιασμών. Στη συνέχεια, η ετήσια θνησιμότητα για τα έτη 2020, 2021, και 2022 συγκρίθηκε με την ετήσια θνησιμότητα για τα έτη 2018 και 2019, συνολικά αλλά και κατά αιτία θανάτου.

Τα δεδομένα στον πίνακα Α, όπως παρουσιάζονται από τους ερευνητές, δεν δείχνουν καμία αλλαγή στη γενική θνησιμότητα ακόμα και αν συμπεριληφθούν σε αυτά θάνατοι από παθήσεις του κυκλοφορικού και οι αιφνίδιοι θάνατοι. Κατά τη διεξαγωγή της μελέτης πραγματοποιήθηκε ανάλυση ευαισθησίας που περιελάμβανε όλους τους θανάτους από κυκλοφορικές παθήσεις, συγγενείς δυσπλασίες του κυκλοφορικού συστήματος, ακαθόριστες αιτίες, επιληψία, πνευμονικό οίδημα/απροσδιόριστη αναπνευστική ανεπάρκεια και ανοξική εγκεφαλική βλάβη. Ωστόσο, μεταξύ των 366 θανάτων που επιλέχθηκαν με βάση τα ανωτέρω κριτήρια (75% άντρες, μέση ηλικία 29 έτη), δεν παρατηρήθηκε διακύμανση μεταξύ των ετών της μελέτης. Το 2020 παρατηρήθηκε μάλιστα μείωση της συνολικής θνησιμότητας, η οποία εξηγείται κυρίως από τη μείωση των τραυματικών/εξωτερικών αιτιών θανάτου με το πρώτο εθνικό lockdown στις 9 Μαρτίου 2020.

Στα συμπεράσματά τους οι ερευνητές αναφέρουν πως τα ευρήματα τους δεν δείχνουν διαφοροποίηση των αιφνιδίων καρδιακών θανάτων αλλά και των περιστατικών μυοκαρδίτιδας κατά τη διάρκεια της πανδημίας σε σχέση με τα προηγούμενα έτη:

Συμπερασματικά, η ανάλυσή μας δεν έδειξε αυξημένα ποσοστά αιφνιδίων καρδιακών θανάτων στους νέους τόσο κατά τη διάρκεια της πανδημίας όσο και μετά την εισαγωγή του εμβολιασμού κατά του COVID-19. Τα αίτια του αιφνιδίου καρδιακού θανάτου σε νέους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εμφάνισαν αιφνίδιο καρδιακό θάνατο εντός 30 ημερών από τον εμβολιασμό τους για τον COVID-19, ήταν σύμφωνα με τα προπανδημικά αίτια όπως διαπιστώθηκαν από αυστηρή αυτοψία, και δεν παρατηρήθηκε αύξηση στον επιπολασμό της μυοκαρδίτιδας.

Τέλος, τον Ιούλιο του 2024 δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Communications μια εκ των εκτενέστερων σχετικών επιστημονικών μελετών, με τίτλο “Cohort study of cardiovascular safety of different COVID-19 vaccination doses among 46 million adults in England“. Όπως αναφέρει δελτίο τύπου από την Health Data Research UK, το οποίο παραθέτει σε ανακοίνωσή του το Πανεπιστήμιο του Cambridge, η έρευνα διεξήχθη με επικεφαλής τα Πανεπιστήμια του Cambridge, του Bristol, και του Εδιμβούργου και οργανώθηκε από το Κέντρο Επιστημών Δεδομένων του Βρετανικού Ιδρύματος Καρδιάς (British Heart Foundation) του Health Data Research UK.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μη ταυτοποιήσιμα αρχεία υγείας από 45,7 εκατομμύρια ενήλικες στην Αγγλία, μεταξύ του Δεκεμβρίου του 2020 και του Ιανουαρίου 2022. Βάσει αυτών, συνέκριναν τη συχνότητα θρομβωτικών και καρδιαγγειακών επιπλοκών έως και 26 εβδομάδες μετά την πρώτη, δεύτερη, και τρίτη (αναμνηστική) δόση εμβολίων κατά της COVID-19 με τη συχνότητα εμφάνισης τόσο πριν τον εμβολιασμό όσο και σε ανεμβολίαστα άτομα.

Όπως αναφέρουν οι συγγραφείς στο κείμενο της μελέτης:

Αυτή η μελέτη χρησιμοποίησε διαχρονικά αρχεία υγείας ολόκληρου του πληθυσμού από περισσότερους από 45,7 εκατομμύρια ενήλικες στην Αγγλία για να ποσοτικοποιήσει τις συσχετίσεις πρώτης, δεύτερης και αναμνηστικής δόσης εμπορικών σημάτων εμβολίων COVID-19 που χρησιμοποιήθηκαν κατά τα δύο πρώτα χρόνια της κυκλοφορίας του εμβολίου στο Ηνωμένο Βασίλειο με τη συχνότητα εμφάνισης αρτηριακών και φλεβικών θρομβώσεων, θρομβοπενίας και μυοκαρδίτιδας. Οι εκτιμώμενοι λόγοι κινδύνου προσαρμόστηκαν για ένα ευρύ φάσμα πιθανών παραγόντων σύγχυσης. Η συχνότητα εμφάνισης θρομβωτικών και καρδιαγγειακών επιπλοκών ήταν γενικά χαμηλότερη μετά από κάθε δόση κάθε μάρκας εμβολίου. Εξαιρέσεις, σύμφωνα με προηγούμενα ευρήματα που έχουν αναγνωριστεί από τους ρυθμιστές φαρμάκων, περιελάμβαναν σπάνιες επιπλοκές του εμβολίου ChAdOx1 (ICVT και θρομβοπενία, λόγω ανοσοθρομβοπενίας και θρόμβωσης που προκαλείται από το εμβόλιο) και των εμβολίων mRNA (μυοκαρδίτιδα και περικαρδίτιδα). Υπήρχαν λίγες διαφορές μεταξύ των υποομάδων που ορίζονται από δημογραφικά και κλινικά χαρακτηριστικά. Αυτά τα ευρήματα, σε συνδυασμό με τον μακροπρόθεσμο υψηλότερο κίνδυνο σοβαρών καρδιαγγειακών και άλλων επιπλοκών που σχετίζονται με τον COVID-19, προσφέρουν πειστικά στοιχεία που υποστηρίζουν το καθαρό καρδιαγγειακό όφελος του εμβολιασμού κατά της COVID-19.

Πηγή εικόνων: Cohort study of cardiovascular safety of different COVID-19 vaccination doses among 46 million adults in England
Σημείωση: Οι κάθετες γραμμές απεικονίζουν το διάστημα εμπιστοσύνης 95% (CI). αυτές δεν είναι ορατές όταν είναι πολύ στενό. Ο αριθμός των ατόμων που ήταν επιλέξιμοι για αναλύσεις πρώτης, δεύτερης, και αναμνηστικής δόσης ήταν 45.673.965, 37.249.850, και 35.853.120, αντίστοιχα. Ο αριθμός των ατόμων που έλαβαν μια πρώτη δόση ChAdOx1, BNT-162b2, και mRNA-1273 ήταν 19.317.985, 16.846.995, και 1.084.865, αντίστοιχα. [Ο αριθμός όσων έλαβαν] μια δεύτερη δόση των ChAdOx1, BNT-162b2, και mRNA-1273 ήταν 18.920.225, 15.961.330, και 971.565, αντίστοιχα. [Ο αριθμός όσων έλαβαν] μια αναμνηστική δόση BNT-162b2 και mRNA-1273 μετά από εμβολιασμό με ChAdOx1 ήταν 11.964.635 και 4.153.760 αντίστοιχα. [Ο αριθμός όσων έλαβαν] μια αναμνηστική δόση BNT-162b2 και mRNA-1273 μετά από εμβολιασμό με BNT-162b2 ήταν 9.821.835 και 1.914.925 αντίστοιχα.

Όπως δήλωσε η Dr. Samantha Ip, Επιστημονική Συνεργάτης στο Τμήμα Δημόσιας Υγείας και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας του Πανεπιστημίου του Cambridge και μια εκ των συγγραφέων της μελέτης, τα αποτελέσματα της υποστηρίζουν την ασφάλεια του εμβολιασμού κατά της COVID-19:

«Μελετήσαμε τα εμβόλια για τον COVID-19 και τις καρδιαγγειακές παθήσεις σε σχεδόν 46 εκατομμύρια ενήλικες στην Αγγλία και βρήκαμε παρόμοια ή χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης κοινών καρδιαγγειακών παθήσεων, όπως καρδιακές προσβολές και εγκεφαλικά, μετά από κάθε εμβολιασμό σε σχέση με πριν (σσ: τον εμβολιασμό) ή χωρίς εμβολιασμό. Αυτή η έρευνα υποστηρίζει περαιτέρω τον μεγάλο όγκο στοιχείων σχετικά με την ασφάλεια του προγράμματος εμβολιασμού κατά του COVID-19, το οποίο έχει αποδειχθεί ότι παρέχει προστασία έναντι του σοβαρού COVID-19 και έσωσε εκατομμύρια ζωές παγκοσμίως».

Το δημοσίευμα του Πανεπιστημίου του Cambridge αναφέρει επίσης πως αυτή η διαφορά στη συχνότητα των υπό έρευνα παθήσεων εξηγείται από τη συχνότητα εμφάνισης τους ως επιπλοκές της νόσησης από COVID-19:

Η συχνότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων είναι υψηλότερη μετά την COVID-19, ειδικά σε σοβαρές περιπτώσεις. Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί η συχνότητα εμφράγματος και εγκεφαλικού είναι χαμηλότερη σε εμβολιασμένα άτομα σε σύγκριση με μη εμβολιασμένα άτομα, αλλά περαιτέρω εξηγήσεις είναι πέρα ​​από το πεδίο αυτής της μελέτης.

Τι δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία για τη γενική θνησιμότητα στην Ελλάδα

Στο πλαίσιο της εξέτασης ισχυρισμών σχετικά με την αύξηση των αιφνίδιων θανάτων, είναι σκόπιμο να ρίξουμε μια ματιά στο δείκτη θνησιμότητας στη χώρα μας, προκειμένου να διαπιστώσουμε εάν προκύπτει αύξηση της γενικής θνησιμότητας κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πριν και μετά τη διάθεση των εμβολίων, αλλά και να εξετάσουμε τους παράγοντες που συντελούν στη διακύμανσή της.

O όρος θνησιμότητα εκφράζει τον αριθμό θανάτων στο σύνολο ενός πληθυσμού, ασχέτως συγκεκριμένης αιτίας ή νόσου.
Αντιθέτως, η θνητότητα εκφράζει τον αριθμό θανάτων από κάποια νόσο σε σχέση με τον συνολικό αριθμό ανθρώπων που έχουν διαγνωστεί με την νόσο, όχι σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού.

Προτού παρουσιάσουμε τα διαθέσιμα δεδομένα θα πρέπει να τονίσουμε πως, στις επιδημιολογικές εκθέσεις της, η Ελληνική Στατιστική Αρχή χρησιμοποιεί το διεθνές πρότυπο ημερομηνιών ISO8601, το οποίο χωρίζει κάθε έτος σε εβδομάδες, από Δευτέρα έως Κυριακή. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η πρώτη και η τελευταία εβδομάδα κάθε έτους να περιλαμβάνει, πιθανώς, ημερολογιακές ημέρες από το προηγούμενο και το επόμενο έτος αντίστοιχα. Αντιθέτως, τα στατιστικά γενικής θνησιμότητα ανά έτος, όπως για παράδειγμα το Δελτίο Φυσικής Κίνησης Πληθυσμού, αφορούν το ημερολογιακό έτος, από την 1η Ιανουαρίου έως την 31η Δεκεμβρίου κάθε έτους. Συνεπώς οι απόλυτοι αριθμοί μεταξύ των δύο προτύπων ενδέχεται να διαφέρουν, έστω και σε μικρό βαθμό, γεγονός που καθιστά άτοπη την άμεση σύγκριση μεταξύ τους.

Τα επίσημα στοιχεία εβδομαδιαίων θανάτων της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής για το 2023, όπως δημοσιεύτηκαν στις 12 Φεβρουαρίου του 2024, δείχνουν πως το 2023 παρατηρήθηκε μείωση της γενικής θνησιμότητας στον πληθυσμό κατά -9.1% σε σχέση με το 2022:

Όπως διευκρινίζει η εν λόγω έκθεση, τα στοιχεία των εβδομαδιαίων καθώς και των πλέον πρόσφατων ετήσιων εκθέσεων (2023) θεωρούνται προσωρινά, καθώς αναθεωρούνται μετά την ενσωμάτωση νεότερων στοιχείων ή την επικαιροποίηση προηγούμενων στοιχείων που διαβιβάζονται, κάθε φορά, από τα Ληξιαρχεία, ως εκ τούτου, μπορεί να παρουσιάζουν μικρές διαφορές από τα αντίστοιχα που ανακοινώθηκαν σε προηγούμενες δημοσιεύσεις:

Ξεκινώντας από τα διαθέσιμα δεδομένα που προηγούνται της πανδημίας, βλέπουμε πως το 2018 υπήρξε μείωση της γενικής θνησιμότητας στον πληθυσμό κατά -3.3% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Το 2019 παρατηρήθηκε αύξησή της, κατά 3.8% ενώ το 2020, το πρώτο έτος της πανδημίας, υπήρξε εκ νέου αύξηση κατά 4.6%. Το 2021, δεύτερο έτος της πανδημίας, η γενική θνησιμότητα κορυφώθηκε με αύξηση κατά 10.3% και το 2022 παρατηρήθηκε ελαφρά μείωση της, κατά -2.3%. Το 2023, η γενική θνησιμότητα παρουσίασε μείωση συγκρίσιμη με την αύξηση που παρουσίασε το δεύτερο έτος της πανδημίας, κατά -9.1%, με αποτέλεσμα να επανέλθει κοντά στα επίπεδα προ πανδημίας.

Στη σύγκριση με τα προηγούμενα έτη, βλέπουμε πως η ετήσια μεταβολή της γενικής θνησιμότητας ανά έτος (πάντα σε σχέση με το προηγούμενο) είναι η ακόλουθη:

Δηλαδή τα έτη μετά την εμφάνιση της COVID-19 και την έξαρση της πανδημίας, και αφότου είχε προηγηθεί ο μαζικός εμβολιασμός του γενικού πληθυσμού, παρατηρείται σημαντική μείωση της γενικής θνησιμότητας και όχι αύξηση, κάτι που δε συνάδει με τους ισχυρισμούς περί ξαφνικίτιδας και ραγδαίας αύξησης θανάτων. Συγκεκριμένα, συγκρίνοντας τη γενική θνησιμότητα του 2023 με αυτή του 2019 βλέπουμε μια μικρή θετική μεταβολή της τάξης του +2.10%, όχι σημαντικά διαφορετική από αντίστοιχες μεταβολές που έχουν σημειωθεί από έτη σε έτη προ πανδημίας, όπως για παράδειγμα η μεταβολή κατά 6.6% μεταξύ 2014 και 2015 και η μεταβολή 5,04% μεταξύ 2016 και 2017.

Σε πρόσφατη έκθεση της, με ημερομηνίας 9 Αυγούστου 2024, η ΕΛΣΤΑΤ παρουσίασε τα εβδομαδιαία στοιχεία θανάτων του 2024, έως την 26η εβδομάδα του έτους:

Αν και τα δεδομένα αυτά αφορούν τις πρώτες 26 εβδομάδες του 2024 με βάση το διεθνές πρότυπο ημερομηνιών ISO8601, δηλαδή από 25 Δεκεμβρίου 2023 έως 30 Ιουνίου 2024, σε αυτά παρατηρείται περαιτέρω μείωση της θνησιμότητας με μεταβολή -4.3% σε σχέση με τις αντίστοιχες εβδομάδες του 2023. Παράλληλα, φαίνεται πως τουλάχιστον για την περίοδο των δεδομένων, η θνησιμότητα το 2022 και 2023 παρουσιάζει στατιστικά σημαντική μείωση σε σχέση με τα προσωρινά δεδομένα του 2023, καθώς όμως η πρόσφατη αναφορά της ΕΛΣΤΑΤ αφορά συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και όχι ολόκληρο το έτος, μια άμεση σύγκριση θα ήταν άτοπη.

Οι φυσιολογικές διακυμάνσεις της γενικής θνησιμότητας ανά τα χρόνια

Με αφορμή τις εν λόγω μεταβολές, είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως η γενική θνησιμότητα ανά έτος παρουσιάζει φυσιολογικές διακυμάνσεις οι οποίες δεν κρίνονται ανησυχητικές. Αυτή η αυξομείωση παρατηρείται επίσης σε Δελτίο Φυσικής Κίνησης πληθυσμού που εξέδωσε η Ελληνική Στατιστική Αρχή, και αφορά τους απόλυτους αριθμούς θανάτων καθώς και την αναλογία θανάτων ανά 1.000 πληθυσμού, από τα έτη 1932 έως 2022.

Αρχικά, εξετάζοντας την περίοδο 20 ετών από το 2000 έως το 2019 (σημειώνεται με πράσινη γραμμή), βλέπουμε πως το ποσοστό θανάτων ανά 1.000 κατοίκους κυμαινόταν από 9.37 έως 11.65. Κατά την τελευταία πενταετία της συγκεκριμένης περιόδου, από το 2015 έως το 2019 (σημειώνεται με μπλε γραμμή), το ποσοστό αυτό αυξήθηκε, από 11.02 έως 11.65. Τα έτη 2020 και 2021, μετά την έναρξη της πανδημίας (σημειώνεται με κόκκινη γραμμή), υπήρξε αύξηση η οποία αντιστοιχούσε σε περίπου 1 και 2 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους αντίστοιχα, σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη περίοδο, 2015 έως 2019:

Εξετάζοντας τη γενική θνησιμότητα για την τελευταία δεκαετία, όπως προκύπτει από τα δεδομένα της ΕΛΣΤΑΤ και όπως αποτυπώνεται έντονα και στο παρακάτω γράφημα, παρατηρούμε επίσης πως η γενική θνησιμότητα στην Ελλάδα από το 2013 και έπειτα έχει ακολουθήσει ανοδική πορεία:

Χρησιμοποιώντας δεδομένα για τους εβδομαδιαίους θανάτους από την ΕΛΣΤΑΤ και δεδομένα για τους θανάτους από την COVID-19 από τον ΕΟΔΥ πραγματοποιήσαμε την παρακάτω σύγκριση για τα έτη 2022 και 2021. Για το έτος 2022 στην Ελλάδα, καταγράφηκαν συνολικά 140.292 γενικοί θάνατοι, εκ των οποίων 13.414 ήταν θάνατοι από COVID-19 (οι οποίο υπολογίστηκαν βάσει των ημερήσιων ενημερώσεων του ΕΟΔΥ). Αυτό σημαίνει ότι οι θάνατοι από COVID-19 αντιπροσωπεύουν περίπου το 9.56% του συνολικού αριθμού θανάτων για εκείνο το έτος. Όπως είναι εμφανές και από τα παρακάτω γραφήματα, οι εβδομάδες αύξησης της γενικής θνησιμότητας και των θανάτων από COVID-19 για το έτος 2022 συμπίπτουν, υποδεικνύοντας μια υψηλή θετική συσχέτιση, η οποία υπολογίζεται σε 0.76.

Κατά το έτος 2021 καταγράφηκαν συνολικά 143.586 θάνατοι εκ των οποίων οι 15.708 οφείλονταν σε COVID-19. Αυτό σημαίνει ότι για το έτος 2021 οι θάνατοι από COVID-19 αντιπροσωπεύουν περίπου το 10,94% του συνόλου των θανάτων για εκείνο το έτος, ποσοστό υψηλότερο από ό,τι το 2022. Όπως αποτυπώνεται και στο παρακάτω γράφημα, η θετική συσχέτιση μεταξύ των θανάτων COVID-19 και της συνολικής θνησιμότητας για το 2021 είναι πιο αδύναμη από εκείνη του 2022 και εντοπίζεται στο 0,44.

Ο λόγος για την αδύναμη, σχετικά με το 2021 συσχέτιση, είναι μια φαινομενικά αυθαίρετη αύξηση της θνησιμότητας που παρατηρείται μεταξύ της 29ης και 33ης εβδομάδας του 2021. Όπως θα εξηγήσουμε στη συνέχεια όμως, βάσει των δεδομένων του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Θνησιμότητας, η εν λόγω αύξηση προέρχεται κυρίως από τις ηλικιακές ομάδες 45 έως 85+ ετών και δε σχετίζεται με αύξηση της θνησιμότητας σε ηλικιακές ομάδες κάτω των 44 ετών.

Από τον πίνακα της ΕΛΣΤΑΤ φαίνεται ακόμα πως ο ισχυρισμός για 29.000 ξαφνικούς θανάτους το πρώτο τρίμηνο του 2022, τον οποίο εξέφρασε στο τηλεοπτικό κανάλι ΑΡΤ ο δημοσιογράφος Φίλιππος Καμπούρης, δεν επαληθεύεται. Σύμφωνα με το διεθνές πρότυπο ημερομηνιών ISO8601 το πρώτο τρίμηνο του 2022 περιλαμβάνει τις εβδομάδες 1 έως 13. Σε αυτή την περίοδο καταγράφηκαν συνολικά 41.096 θάνατοι, αριθμός κατά 5.341 αυξημένος από το μέσο όρο των τελευταίων έξι ετών. Ωστόσο, σύμφωνα με τα δεδομένα του ΕΟΔΥ, 6.586 εξ αυτών οφείλονται στην COVID-19:

Συνεπώς, οι 29.000 θάνατοι που επικαλέστηκε ο κ. Καμπούρης στην εκπομπή του δεν επιβεβαιώνονται, καθώς ο αριθμός των θανάτων από COVID-19 επικαλύπτει την αύξηση (σε αριθμούς) των θανάτων σε σχέση με το μέσο όρο.

Συνοπτικά, όσον αφορά τα έτη της πανδημίας, το 2020 παρατηρήθηκε μικρή αύξηση της γενικής θνησιμότητας στη χώρα μας η οποία ξεκίνησε τον Νοέμβριο του έτους, πριν την κυκλοφορία των εμβολίων, και κορυφώθηκε το 2021. Τα έτη 2022 και 2023 η γενική θνησιμότητα σημείωσε μικρή και σημαντική πτώση αντίστοιχα.

Επιπλέον παράγοντες που επηρεάζουν το δείκτη θνησιμότητας

Πρέπει να επισημανθεί πως κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πέρα από τους θανάτους λόγω COVID-19, πολλοί ακόμα παράγοντες συνέβαλαν στην αυξομείωση του δείκτη θνησιμότητας, όχι μόνο στη χώρα αλλά παγκοσμίως.

Όπως αναφέρει μια εκ των μελετών που εξετάσαμε προηγουμένως, στην περιφέρεια Veneto της βορειοανατολικής Ιταλίας ερευνητές διαπίστωσαν μείωση της θνησιμότητας από κάθε αίτιο το 2020, παρά το γεγονός πως επρόκειτο για πρώτο έτος της πανδημίας. Όπως εξηγούν, η μείωση αυτή οφείλεται κυρίως στη μείωση των τραυματικών και εξωτερικών αιτιών θανάτου, όπως για παράδειγμα τα τροχαία δυστυχήματα, κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown:

Η μείωση της συνολικής θνησιμότητας το 2020 εξηγείται κυρίως από τη μείωση των τραυματικών/εξωτερικών αιτιών θανάτου (V01–Y98) με το πρώτο εθνικό lockdown στις 9 Μαρτίου 2020.

Επιπροσθέτως, η έλευση της πανδημίας, πέρα από την επίδραση που είχε στα συστήματα υγείας κάθε χώρας, προκάλεσε επιπλέον αύξηση της γενικής θνησιμότητας, μέσω αύξηση της θνητότητας άλλων ασθενειών πέραν της COVID-19, όπως καρκίνων και καρδιακών παθήσεων, λόγω της ελλιπούς ή καθυστερημένης διάγνωσης τους. Αν και η αύξηση αυτή δεν είναι πρακτικά δυνατό να ποσοτικοποιηθεί, μπορεί να εκτιμηθεί με βάση τα στατιστικά νέων διαγνώσεων για μη μεταδοτικές ασθένειες κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Ήδη από τον Δεκέμβριο του 2020, ογκολόγοι δήλωναν ανήσυχοι σχετικά με τα χαμηλά ποσοστά νέων διαγνώσεων που παρατηρήθηκαν κατά το πρώτο έτος της πανδημίας. Όπως αναφέρει σχετικό δημοσίευμα του CBC News, με ημερομηνία δημοσίευσης 17 Δεκεμβρίου 2020, ειδικοί εκδήλωναν ανησυχία για τη σημαντική πτώση του αριθμού των προσυμπτωματικών εξετάσεων, των παραπομπών, και των διαγνώσεων καρκίνου στον Καναδά, από την έναρξη της πανδημίας τον Μάρτιο του ίδιου έτους. Όπως αναφέρει το δημοσίευμα, από τις 15 Μαρτίου έως τις 31 Μαΐου του 2020 υπήρξε σημαντική μείωση στον προσυμπτωματικό έλεγχο για τρεις σημαντικούς καρκίνους στην πολιτεία του Ontario σε σύγκριση με την ίδια περίοδο το 2019:

• Μείωση 97% στον προσυμπτωματικό έλεγχο για μαστογραφίες μέσω του Προγράμματος Προσυμπτωματικού Ελέγχου Μαστού του Οντάριο.
• Μείωση 88% σε τεστ Παπανικολάου μέσω του Προγράμματος Προσυμπτωματικού Ελέγχου Τραχήλου του Οντάριο.
• Μείωση 73% σε τεστ κοπράνων μέσω του ColonCancerCheck.

Το γεγονός αυτό δε σημαίνει πως τα ποσοστά εμφάνισης καρκίνων μειώθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Μειώθηκαν όμως σημαντικά οι έγκαιρες διαγνώσεις. Όπως δήλωσε ο Stuart Edmonds, εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Canadian Cancer Society, η παράλειψη έγκαιρης διάγνωσης οδηγεί στην παρουσίαση καρκίνου σε προχωρημένο στάδιο, καθιστώντας την ασθένεια πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί με επιτυχία:

Οι επιλογές για θεραπεία είναι λιγότερες και τα αποτελέσματα τείνουν να είναι χειρότερα.

Όπως επίσης ανέφερε, η πανδημία δεν επηρέασε μόνο αδιάγνωστους ασθενείς, αλλά και καρκινοπαθείς οι οποίοι δεν μπορούσαν να χειρουργηθούν:

Τις πρώτες ημέρες της πανδημίας, όταν όλα μπήκαν σε lockdown, σταματήσαμε να χειρουργούμε σε μη επείγοντα περιστατικά και δώσαμε σε ορισμένους ασθενείς χημειοθεραπεία αντί για χειρουργική επέμβαση.

Ένα μήνα νωρίτερα, τον Νοέμβριο του 2020, δημοσίευμα στην ιστοσελίδα thebmjopinion, την οποία διατηρεί το επιστημονικό περιοδικό British Medical Journal, επικαλούμενο συστηματική ανασκόπηση σχετικά με την καθυστέρηση διαγνώσεων καρκίνου, ανέφερε πως σε βάθος χρόνου καθυστερήσεις τόσο σε νέες διαγνώσεις καρκίνων αλλά και στην αντιμετώπισή τους θα κοστίσουν χιλιάδες ζωές:

Μια πρόσφατη μελέτη από το Ηνωμένο Βασίλειο, προέβλεψε ότι για τέσσερις κοινούς τύπους καρκίνου (καρκίνος του μαστού, του εντέρου, του πνεύμονα, και του οισοφάγου), οι καθυστερήσεις στη διάγνωση λόγω της πανδημίας της COVID-19 θα οδηγήσουν σε περίπου 3500 θανάτους από καρκίνο που θα μπορούσαν να αποφευχθούν, που ισοδυναμούν με 60.000 χρόνια απώλειας ζωής, αντικατοπτρίζοντας το προφίλ νεότερης ηλικίας πολλών καρκινοπαθών.

Σε χειρουργικές επεμβάσεις καρκίνου, ακτινοθεραπεία και συστηματικές θεραπείες και για τους επτά καρκίνους που εξετάσαμε (ουροδόχου κύστης, μαστού, παχέος εντέρου, ορθού, πνεύμονα, τραχήλου και κεφαλής και τραχήλου), καθυστερήσεις μόνο 4 εβδομάδων συσχετίστηκαν με μεγαλύτερο αντίκτυπο στη θνησιμότητα. Μόνο για το Ηνωμένο Βασίλειο, μια καθυστέρηση χειρουργικής επέμβασης 12 εβδομάδων μέσα σε ένα έτος lockdown και καθυστερημένη ανάρρωση μόνο για τον καρκίνο του μαστού θα μπορούσε να μεταφραστεί σε περισσότερους από 1400 επιπλέον θανάτους, χωρίς να υπολογίζονται οι επιδράσεις καθυστέρησης οποιασδήποτε συστηματικής θεραπείας ή ακτινοθεραπείας που οδηγεί σε περαιτέρω θνησιμότητα ή υποτροπές ασθενειών, και άλλες επιπτώσεις της καθυστέρησης στην κοινωνία και την υγεία.

Τον Δεκέμβριο του 2021, σχετικό δημοσίευμα της ιστοσελίδας του Διεθνούς Ογκολογικού Δικτύου με τίτλο “Why are we not Talking About Cancer Deaths due to COVID-19?” τόνισε πως ανθρώπινες ζωές χάθηκαν και θα χαθούν τα επόμενα χρόνια από άλλες ασθένειες που δεν αντιμετωπίστηκαν ή δεν διαγνώστηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας:

Μεταξύ της 1ης Μαρτίου 2020 και της 18ης Απριλίου 2020, οι ΗΠΑ κατέγραψαν εκτιμώμενη μείωση κατά 46,4% του μέσου όρου του αριθμού των πρόσφατα διαγνωσμένων περιπτώσεων έξι από τους πιο κοινούς τύπους καρκίνου (μαστού, παχέος εντέρου, οισοφάγου, γαστρικού, πνεύμονα και παγκρέατος).

Άλλες χώρες έχουν επηρεαστεί παρόμοια, για να αναφερθούμε σε κάποιες: το Ηνωμένο Βασίλειο παρουσίασε μείωση στον αριθμό των παραπομπών για ύποπτο καρκίνο σε ποσοστό άνω του 80% ενώ ίσχυαν περιορισμοί (σσ: κατά της διασποράς της COVID-19)· κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας, η Ινδία κατέγραψε πτώση 38% στις διαγνώσεις παθολογικών, πτώση 54% στον αριθμό των νέων ασθενών που καταγράφηκαν με καρκίνο, 46% μείωση στον αριθμό των ασθενών παρακολούθησης και 36% πτώση στις εισαγωγές στα νοσοκομεία για καρκίνο· και στη Νέα Ζηλανδία, σημειώθηκε μείωση 40% στις καταχωρήσεις καρκίνου σε σύγκριση με το 2018–2019 κατά τη διάρκεια του εθνικού lockown τον Μάρτιο-Απρίλιο 2020.

Αυτό δεν οφείλεται στο ότι λιγότεροι άνθρωποι έχουν καρκίνο, αλλά επειδή λιγότεροι άνθρωποι έρχονται για να κάνουν εξετάσεις. Στην κορύφωση της πανδημίας τον Απρίλιο του 2020, οι προληπτικοί έλεγχοι στις ΗΠΑ για καρκίνους του μαστού, του παχέος εντέρου, του προστάτη και του πνεύμονα ήταν χαμηλότεροι αντίστοιχα κατά 85%, 75%, 74% και 56% σε σύγκριση με το 2019. Συνολικά, εκτιμάται ότι έχουν χαθεί περίπου 10 εκατομμύρια προληπτικοί έλεγχοι καρκίνου στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της πανδημίας και δεν γνωρίζουμε πόσες έχουν επαναπρογραμματιστεί εγκαίρως.

Το δημοσίευμα αναφέρει πως το National Cancer Institute εκτιμούσε πως, λόγω καθυστερήσεων στη διάγνωση, μέσα στην επόμενη δεκαετία θα υπάρξουν σχεδόν 10.000 επιπλέον θάνατοι μόνο από περιπτώσεις καρκίνου του παχέος εντέρου και του μαστού, και μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Επιπλέον, παραθέτει εκτίμηση του British Medical Journal για αυξήσεις θανάτων που σχετίζονται με καρκίνο κατά 20% λόγω της πανδημίας, ενώ τονίζει πως η κατάσταση αυτή δεν περιορίζεται στους καρκίνους, αφού ανάλογες καθυστερήσεις επηρεάζουν και άτομα με καρδιακές παθήσεις και λοιπές μη μεταδοτικές ασθένειες.

Tέλος, όπως αναφέρει ο ιστότοπος της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας, εκτός από το ρίσκο νόσησης από COVID-19, τρεις κύριοι παράγοντες που δεν σχετίζονται με τον ιό SARS-CoV-2 αλλά σχετίζονται άμεσα με τη πανδημία, αύξησαν τον κίνδυνο καρδιακών και καρδιαγγειακών παθήσεων. Συγκεκριμένα:

• Συμπεριφορές ανθυγιεινού τρόπου ζωής: Κατά τη διάρκεια παρατεταμένων περιόδων καραντίνας, πολλοί άνθρωποι ανέπτυξαν ή επέστρεψαν σε συμπεριφορές που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων, όπως: κακές διατροφικές συνήθειες και δίαιτες χαμηλότερης ποιότητας, αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, αλλαγές στις συνήθειες εργασίας/ύπνου και έλλειψη τακτικής άσκησης. Επιπλέον, το ψυχικό στρες της κοινωνικής απομόνωσης και ο υπερβολικός καθιστικός χρόνος στις οθόνες θα μπορούσαν επίσης να συμβάλουν στον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων και εγκεφαλικού.
• Χάθηκαν ιατρικές επισκέψεις: Πολλοί ασθενείς ανέβαλαν τις τακτικές επισκέψεις σε γιατρό για τη διαχείριση των χρόνιων καταστάσεων τους όπως η υπέρταση, η στεφανιαία νόσος, ο διαβήτης και η υψηλή χοληστερόλη, με αποτέλεσμα μια επιδημία ανεπαρκώς ελεγχόμενων καταστάσεων που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής ή εγκεφαλικού, ο οποίος θα μπορούσε να επιμείνει για τα επόμενα χρόνια εάν δεν επανέλθει υπό έλεγχο.
• Φόβος για τα νοσοκομεία: Στοιχεία από την Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία δείχνουν ότι πολλά άτομα υπέστησαν έμφραγμα ή εγκεφαλικό κατά τη διάρκεια της πανδημίας και δεν αναζήτησαν επείγουσα φροντίδα από φόβο μήπως προσβληθούν από την COVID-19 σε νοσοκομειακό περιβάλλον. Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι μπορεί να έχουν υποστεί καρδιακή ή εγκεφαλική βλάβη με μόνιμες συνέπειες ή ακόμα και θάνατο, που πιθανότατα θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί με την έγκαιρη θεραπεία.

Τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Παρατηρητήριου Θνησιμότητας

Όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενο άρθρο μας, ένας τρόπος για να εκτιμήσουμε αν έχουμε μεγαλύτερο αριθμό θανάτων από τον συνηθισμένο, εντός μιας χρονικής περιόδου, είναι το z-score. Πρόκειται για ένα μαθηματικό τύπο που υπολογίζει τον βαθμό απόκλισης μιας παρατήρησης από τον μέσο όρο. Στο πλαίσιο της θνησιμότητας, το z-score χρησιμοποιείται για να υπολογίσει το βαθμό στον οποίο οι επιπλέον θάνατοι που καταγράφονται ξεπερνούν τη φυσιολογική απόκλιση (καθώς ένα μικρό ποσοστό αυξομείωσης θανάτων για πληθώρα τυχαίων αιτιών θεωρείται φυσιολογικό). Η καταγραφή του z-score γίνεται μεταξύ άλλων από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Θνησιμότητας (EuroMOMO) το οποίο παραθέτει δεδομένα σε εβδομαδιαία βάση.

Εξετάζοντας ολόκληρη τη χρονική περίοδο από την αρχή της πανδημίας έως το τέλος του 2023, για όλες τις ηλικίες, βλέπουμε πως όντως υπήρξαν περίοδοι όπου η θνησιμότητα στη χώρα μας παρουσίασε αύξηση, η οποία κατά περιόδους ξεπέρασε το όριο που θέτει το z-score (με κόκκινη διακεκομμένη γραμμή) ώστε να θεωρηθεί σημαντική:

Όπως δείξαμε προηγουμένως, η αύξηση αυτή σχετίζεται με την τρέχουσα πανδημία, και όπως φαίνεται και στο γράφημα η πρώτη μεγάλη αύξηση της θνησιμότητας κατά την περίοδο αυτή (σημειώνεται στον παρακάτω πίνακα με κόκκινο πλαίσιο) παρατηρήθηκε μεταξύ της 46ης και 49ης εβδομάδας του 2020. Αυτές αντιστοιχούν στην περίοδο μεταξύ 9 Νοεμβρίου 2020 και 9 Δεκεμβρίου 2020, όταν δεν υπήρχαν ακόμα διαθέσιμα εμβόλια κατά της COVID-19:

Μέσα σε αυτή την περίοδο, συγκεκριμένα την 47η εβδομάδα του 2020, στις 21 Νοεμβρίου, οι ημερήσιοι θάνατοι που καταγράφηκαν ξεπέρασαν τους 100 για πρώτη φορά από την αρχή της πανδημίας.

Επιπροσθέτως, μέσω των δεδομένων που μας προσφέρει το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Θνησιμότητας, μας δίνεται η δυνατότητα να εξετάσουμε την αύξηση της θνησιμότητας ανά ηλικιακή ομάδα. Αρχικά θα επικεντρωθούμε στις δύο πρώτες ηλικιακές ομάδες, 0 έως 14 και 14 έως 44, καθώς ο ισχυρισμός περί σύνδεσης των εμβολίων με τους αιφνίδιους θανάτους αφορά κυρίως νεαρές ηλικίες.

Συγκεκριμένα, για την ηλικιακή ομάδα 0 έως 14, τα δεδομένα δείχνουν πως δεν υπήρξε καμία αύξηση στην θνησιμότητα, με αυτή να βρίσκεται εντός του αναμενόμενου εύρους:

Για την ηλικιακή ομάδα 15 έως 44 ετών, η θνησιμότητα σε γενικές γραμμές διατηρείται εντός των αναμενόμενων ορίων, με εξαίρεση μικρές περιόδους αύξησης της, την 31η εβδομάδα του 2021 και την 9η και 24η εβδομάδα του 2023, οι οποίες αντιστοιχούν στις εβδομάδες 2 έως 8 Αυγούστου 2021, 27 Φεβρουαρίου έως 5 Μαρτίου 2023, και 12 έως 18 Ιουνίου του 2023. Ωστόσο οι αυξήσεις αυτές ήταν αρκετά σύντομες σε σχέση με άλλες ηλικιακές ομάδες και, όπως θα εξετάσουμε στη συνέχεια, ανάλογες αυξήσεις συναντώνται και στο παρελθόν, προ πανδημίας:

Για τις ηλικιακές ομάδες από 45 έως 85+ ετών, τα πράγματα αλλάζουν. Όπως φαίνεται στα αντίστοιχα γραφήματα, παρουσιάστηκε γενική αύξηση στη θνησιμότητα των ηλικιών αυτών από την αρχή της πανδημίας, κατά περιόδους σημαντική (με κόκκινη γραμμή) και παρατεταμένη. Η εντονότερη αύξηση παρατηρήθηκε την 31η εβδομάδα του 2021. Ωστόσο και σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες η πρώτη αύξηση (πλαισιώνεται με κόκκινο) παρατηρείται το φθινόπωρο και τον χειμώνα του 2020 όταν τα εμβόλια για την COVID-19 δεν είχαν ακόμα κυκλοφορήσει:

Βάσει των ανωτέρω στοιχείων, καθίσταται σαφές πως η γενική θνησιμότητα από την αρχή της πανδημίας δεν παρουσίασε καμία ουσιαστική αύξηση στους νέους. Στις ηλικιακές ομάδες 0 έως 14 και 15 έως 44 ετών η θνησιμότητα διατηρείται εντός του αναμενόμενου εύρους. Αντιθέτως, παρουσιάστηκε σημαντική και κατά περιόδους παρατεταμένη αύξησή της θνησιμότητας στις ηλικιακές ομάδες άνω των 45 ετών, ιδιαίτερα στις ηλικιακές ομάδες 75 ετών και άνω.

Όπως αναφέραμε προηγουμένως, η γενική θνησιμότητα παρουσιάζει φυσιολογικές διακυμάνσεις οι οποίες δεν κρίνονται πάντα ανησυχητικές. Τυχόν αύξηση της θνησιμότητας, ειδικά όταν πρόκειται για σύντομη περίοδο δεν σχετίζεται απαραίτητα με μια πανδημία, όπως συμβαίνει τώρα. Το 2018 και το 2019 καταγράφηκαν επίσης αυξήσεις στη γενική θνησιμότητα στη χώρα μας, οι οποίες επηρέασαν σε μέτριο βαθμό την ηλικιακή ομάδα 45 έως 64 ετών, και σε σημαντικό βαθμό την ηλικιακή ομάδα 65 έως 85+ ετών:

Επιπροσθέτως, σε σχετικό γράφημα του Our World in Data, το οποίο αντλεί στοιχεία από το The Economist καθώς και από το COVID-19 Dashboard του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, είναι εμφανές πως η υπερβάλλουσα θνησιμότητα που παρατηρείται στη χώρα μας κατά τη διάρκεια της τρέχουσας πανδημίας συνάδει στατιστικά με τον αριθμό θανάτων από COVID-19:

Εκτιμώμενοι επιπλέον θάνατοι (ανά 100.000 άτομα) κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, Ελλάδα
Με κόκκινο χρώμα παρουσιάζεται η εκτιμώμενη υπερβάλλουσα θνησιμότητα
Με μαύρο χρώμα παρουσιάζεται ο αριθμός των θανάτων από COVID-19
Πηγή δεδομένων: ourworldindata.org

Εκτιμώμενοι ημερήσιοι υπερβάλλοντες θάνατοι κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, Ελλάδα
Με κόκκινο χρώμα παρουσιάζονται οι εκτιμώμενοι ημερήσιοι υπερβάλλοντες θάνατοι
Με μαύρο χρώμα παρουσιάζεται ο αριθμός των επιβεβαιωμένων θανάτων από COVID-19
Πηγή δεδομένων: ourworldindata.org

Στον ανωτέρω πίνακα είναι επίσης εμφανές πως η πρώτη μεγάλη άνοδος της γενικής θνησιμότητας ξεκίνησε από τον Νοέμβριο του 2020, πριν τη διάθεση των εμβολίων στο κοινό.

Δεδομένα του Our World in Data σχετικά με θανάτους από όλες τις αιτίες κατά την περίοδο 2020 έως 2023 στη χώρα μας, σε σύγκριση με τον μέσο όρο των προηγούμενων ετών, επιβεβαιώνουν τα προαναφερόμενα δεδομένα του EuroMOMO, δείχνοντας πως η πανδημία προκάλεσε αυξημένη θνησιμότητα για παρατεταμένες περιόδους κυρίως σε μεγαλύτερες ηλικίες:

Υπερβολική θνησιμότητα: Θάνατοι από όλες τις αιτίες σε σύγκριση με τον μέσο όρο προηγούμενων ετών, ανά ηλικία, Ελλάδα
Πηγή δεδομένων: ourworldindata.org

Στο παραπάνω γράφημα, παρατηρούμε επίσης πως η γενική θνησιμότητα για τις ηλικιακές ομάδες 15 έως 64, 65 έως 74, και 75 έως 84 επανέρχεται στα αναμενόμενα επίπεδα εντός του 2022 (ενδεικτικά τον Μάιο, τον Νοέμβριο, και τον Ιανουάριο αντίστοιχα) ενώ για την ηλικιακή ομάδα 85+ παραμένει υψηλή έως τους πρώτους μήνες του 2024. Όσον αφορά τη γενική θνησιμότητα σε όλες τις ηλικίες, αυτή επανέρχεται στα αναμενόμενα επίπεδα τον Μάρτιο του 2023, ωστόσο τα στατιστικά για όλες τις ηλικίες λαμβάνουν υπόψιν τους και την υψηλή θνησιμότητα της ομάδας 85+. Στο ίδιο γράφημα φαίνεται πως, για όλες τις ηλικίες, η γενική θνησιμότητα αρχίζει να σημειώνει πτώση από τον Αύγουστο του 2022:

Τέλος, δεδομένου πως η πλειονότητα των αιφνιδίων θανάτων οφείλεται σε καρδιαγγειακά αίτια, είναι σκόπιμο να εξετάσουμε την επίπτωση των θανάτων ανά αιτία, στην προκειμένη περίπτωση των θανάτων που σχετίζονται με καρδιαγγειακές παθήσεις, όπως καταγράφονται από την ΕΛΣΤΑΤ για τα έτη 2016 έως 2021:

Στο τελευταίο δελτίο τύπου της Αρχής (αρχειοθετημένο εδώ), το οποίο αφορά το έτος 2021 καθώς πάντα υπάρχει σημαντική χρονική καθυστέρηση για την έγκυρη παρουσίαση των ετήσιων δεδομένων, βλέπουμε πως οι θάνατοι από νοσήματα του κυκλοφορικού συστήματος, ανάμεσα τους καρδιακά νοσήματα, παρουσιάζουν μικρή σχετικά αύξηση τα πρώτα έτη της πανδημίας, 2020 και 2021, με 45.741 και 46.607 θανάτους αντίστοιχα. Την ίδια στιγμή, το 2021 οι θάνατοι από COVID-19 τριπλασιάστηκαν, καθώς σημειώθηκαν 16.343 θάνατοι σε σχέση με 5.028 το 2020:

Ωστόσο η αύξηση που παρατηρείται το 2021 στα νοσήματα του κυκλοφορικού είναι της τάξης του 2,66% σε σχέση με το μέσο όρο θανάτων των έξι τελευταίων ετών, τον οποίο βάσει των δεδομένων της ΕΛΣΤΑΤ υπολογίσαμε 45.379. Είναι επίσης σκόπιμο να τονίσουμε πως το έτος 2017 υπήρξε επίσης ξαφνική αύξηση σε θανάτους από τα εν λόγω νοσήματα, ακόμα μεγαλύτερη από αυτή του 2021, με 46.942 θανάτους το 2017 έναντι 44.164 θανάτων το 2016.

Σειρά έγκριτων και εκτενέστατων μελετών ανά τον κόσμο έχει δείξει ότι δεν παρατηρείται καμιά αύξηση σε καρδιακής ή άλλης αιτιολογίας θανάτων έπειτα από την χορήγηση mRNA εμβολίων. [πηγή 1][πηγή 2][πηγή 3][πηγή 4][πηγή 5][πηγή 6].

Στον αντίποδα, σε πρόσφατη προδημοσίευση στο British Medical Journal, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει πως τα εμβόλια κατά της COVID-19 έχουν μειώσει τους θανάτους στην Ευρώπη κατά τουλάχιστον 57% και έχουν σώσει τουλάχιστον 1,4 εκατομμύρια ζωές. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν δεδομένα θνητότητας από COVID-19 και ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης που αναφέρθηκαν από 34 χώρες, καθώς και δεδομένα αποτελεσματικότητας των εμβολίων από την επιστημονική βιβλιογραφία, για να υπολογίσουν την ποσοστιαία μείωση των αναμενόμενων και των αναφερόμενων θανάτων.

Υπολόγισαν ότι, από τον Δεκέμβριο του 2020 έως τον Μάρτιο του 2023, τα εμβόλια μείωσαν τους θανάτους κατά 57% στην ηλικιακή ομάδα 70-79 ετών, κατά 54% στην ηλικιακή ομάδα 60-69 ετών και κατά 52% στην ηλικιακή ομάδα 50-59 ετών. Η ηλικιακή ομάδα που ωφελήθηκε περισσότερο από τον εμβολιασμό ήταν οι άνω των 80 ετών, των οποίων η αναμενόμενη θνητότητα από την COVID μειώθηκε συνολικά κατά 62%. Βάσει των δεδομένων της μελέτης, πάνω από το 90% των ζωών που σώθηκαν αφορούν άτομα άνω των 60 ετών. Ενώ ο αριθμός θανάτων από COVID-19 στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ ανέρχεται σε 2,5 εκατομμύρια, χωρίς τα εμβόλια αυτός ο αριθμός θα μπορούσε να φτάσει τα 4 εκατομμύρια.

Σε πραγματικές συνθήκες, το προφίλ ασφαλείας των εμβολίων κατά της COVID-19 έχει εδραιωθεί μετά την χορήγηση περισσότερων από 2 δισεκατομμυρίων δόσεων σε ΗΠΑ και Ευρώπη και περισσότερων από 13,7 δισεκατομμυρίων δόσεων παγκοσμίως, υπό την πιο αυστηρή και σύγχρονη φαρμακοεπαγρύπνηση. Tα CDC αλλά και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων έχουν αξιολογήσει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων κατά της COVID-19, ενώ η COVID-19 παρουσιάζει σαφώς πολλαπλάσιους κινδύνους σε όσους νοσήσουν.

Η ίδια η μόλυνση από COVID-19 μπορεί να προκαλέσει συχνότερες, εκτενέστερες και σοβαρότερες επιπλοκές, όπως θρομβώσεις, μυοκαρδίτιδες, νευρολογικές και καρδιακές επιπλοκές, καθώς και γενικότερες συστημικές επιπλοκές ποικίλης σοβαρότητας (long COVID).

Όπως αναφέρει σε πρόσφατο δημοσίευμα ο ιστότοπος των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας (NIS) του Ηνωμένου Βασιλείου, μελέτη με τίτλο “COVID-19 Is a Coronary Artery Disease Risk Equivalent and Exhibits a Genetic Interaction With ABO Blood Type“, δημοσιεύτηκε στις 9 Οκτωβρίου 2024 στο επιστημονικό περιοδικό Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology (ATVB) της Αμερικάνικης Καρδιολογικής Εταιρείας, έδειξε πως η νόσηση από COVID-19 για μη-εμβολιασμένα άτομα στις αρχές της πανδημίας ήταν ισοδύναμη με αυξημένο ρίσκο καρδιαγγειακών παθήσεων για τα επόμενα χρόνια. Η μελέτη επιχείρησε να αξιολογήσει το ρίσκο εμφάνισης σοβαρών καρδιαγγειακών παθήσεων (major adverse cardiac events – MACE) όπως εμφράγματα, εγκεφαλικά επεισόδια, και τη γενική θνησιμότητα μετά από νόσηση από COVID-19, καθώς και πιθανή σύνδεση του εν λόγω ρίσκου με γενετικά χαρακτηριστικά όπως η ομάδα αίματος. Όπως αναφέρεται στο σχετικό δημοσίευμα:

Οι ερευνητές μελέτησαν δεδομένα από 10.000 άτομα που ήταν εγγεγραμμένα στη UK Biobank, μια μεγάλη βιοϊατρική βάση δεδομένων ευρωπαίων ασθενών. Οι ασθενείς ήταν ηλικίας 40 έως 69 ετών κατά τη στιγμή της εγγραφής και περιλάμβαναν 8.000 που είχαν βρεθεί θετικοί στον ιό COVID-19 και 2.000 που νοσηλεύτηκαν με σοβαρό COVID-19 μεταξύ 1 Φεβρουαρίου 2020 και 31 Δεκεμβρίου 2020. Κανένας από τους ασθενείς δεν είχε εμβολιαστεί, καθώς δεν υπήρχαν εμβόλια κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

Οι ερευνητές συνέκριναν τις δύο υποομάδες COVID-19 με μια ομάδα σχεδόν 218.000 ατόμων […]. Στη συνέχεια παρακολούθησαν τους ασθενείς από τη στιγμή της διάγνωσής τους με COVID-19 μέχρι την ανάπτυξη καρδιακής προσβολής, εγκεφαλικού επεισοδίου, ή θανάτου, έως και σχεδόν τρία χρόνια.

Όπως εξηγεί ο ιστότοπος των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου, τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν πως σε σύγκριση με άτομα χωρίς ιστορικό νόσησης από COVID-19, όσοι ανέπτυξαν COVID-19 νωρίς στην πανδημία είχαν διπλάσιο κίνδυνο ανάπτυξης καρδιαγγειακών παθήσεων, ενώ όσοι νόσησαν βαριά είχαν σχεδόν τετραπλάσιο κίνδυνο ανάπτυξης καρδιαγγειακών παθήσεων. Εκτός αυτού, ο κίνδυνος παρέμενε υψηλός έως και τρία χρόνια αργότερα:

Λαμβάνοντας υπόψη τους ασθενείς που είχαν προϋπάρχουσα καρδιακή νόσο – περίπου 11% και στις δύο ομάδες – οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ο κίνδυνος καρδιακής προσβολής, εγκεφαλικού και θανάτου ήταν διπλάσιος μεταξύ όλων των ασθενών με COVID-19 και τέσσερις φορές υψηλότερος μεταξύ αυτών που είχαν σοβαρά περιστατικά που απαιτούσαν νοσηλεία, σε σύγκριση με αυτούς που δεν είχαν ποτέ μολυνθεί. Τα δεδομένα δείχνουν περαιτέρω ότι, σε καθένα από τα τρία χρόνια παρακολούθησης, ο κίνδυνος εμφάνισης ενός μείζονος καρδιαγγειακού επεισοδίου εξακολουθούσε να είναι σημαντικά αυξημένος σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου – σε ορισμένες περιπτώσεις, είπαν οι ερευνητές, σχεδόν τόσο υψηλός ή ακόμη και υψηλότερος από γνωστός παράγοντας καρδιαγγειακού κινδύνου, όπως ο διαβήτης τύπου 2.

Συνοψίζοντας, το δημοσίευμα τονίζει πως τα ευρήματα της μελέτης, μεταξύ ατόμων με ή χωρίς καρδιακή νόσο, επιβεβαιώνουν προηγούμενες ανάλογες έρευνες, αλλά είναι η πρώτη που υποδηλώνει ότι ο αυξημένος κίνδυνος καρδιαγγειακών επιπλοκών μετά τη νόσηση μπορεί να διαρκέσει έως και τρία χρόνια μετά την αρχική μόλυνση, τουλάχιστον μεταξύ ατόμων που μολύνθηκαν στο πρώτο κύμα της πανδημίας.

Όπως δήλωσε ο επικεφαλής της μελέτης, καθηγητής πληθυσμού και επιστημών δημόσιας υγείας στο Keck School of Medicine του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας, Hooman Allayee:

Το ερώτημα τώρα είναι εάν ο σοβαρός COVID-19 πρέπει να θεωρείται ή όχι ένας άλλος παράγοντας κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο, όπως ο διαβήτης τύπου 2 ή η περιφερική αρτηριακή νόσος, όπου η θεραπεία που επικεντρώνεται στην πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων μπορεί να είναι πολύτιμη.

Ο Allayee τόνισε επίσης πως τα ευρήματα της εν λόγω μελέτης ισχύουν κυρίως για άτομα που μολύνθηκαν στα αρχικά στάδια της πανδημίας και δεν είναι σαφές εάν ο κίνδυνος καρδιαγγειακής νόσου παραμένει αυξημένος για άτομα που νόσησαν με COVID-19 πιο πρόσφατα.

Συμπέρασμα

Ο υπό εξέταση ισχυρισμός δεν έχει καμία επιστημονική ή στατιστική βάση. Στη διεθνή βιβλιογραφία δεν έχει καταγραφεί αύξηση των αιφνιδίων θανάτων, ούτε και κάποια μελέτη ή κάποιος μηχανισμός που να δείχνει συσχέτιση τους με τον εμβολιασμό. Επιπροσθέτως, εξειδικευμένες μελέτες, που διεξήχθησαν για να ερευνήσουν τυχόν συσχέτιση των αιφνιδίων καρδιακών θανάτων με τα εμβόλια κατά της COVID-19, συμπέραναν πως μια τέτοια συσχέτιση δεν υφίσταται και πως η συχνότητα εμφάνισης καρδιακών ανακοπών και παθήσεων σε νέους, μετά την έναρξη του εμβολιαστικού προγράμματος, ήταν ανάλογη ή και χαμηλότερη από τη συχνότητα εμφάνισής τους πριν από την πανδημία και πριν τον εμβολιασμό. Τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν ότι η γενική θνησιμότητα της χώρας μας αυξήθηκε κατά την έναρξη της πανδημίας, ωστόσο παρουσίασε πτώση ανάλογη της αρχικής αύξησης τα έτη 2022 και 2023 και εξακολουθεί πτωτική πορεία μέσα στο 2024. Τέλος, δεδομένα από διεθνείς μελέτες έδειξαν πως οι θάνατοι από καρδιαγγειακά αίτια δεν παρουσίασαν στατιστικά σημαντική αύξηση μετά την κυκλοφορία των εμβολίων.

---

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν

1. https://gozips.com/news/2024/1/18/akron-track-field-announces-the-passing-of-shawn-barber
2. https://evgeniampei.gr/
3. https://www.med.uth.gr/DepDetails.aspx?id=100&url=0&isOm=0
4. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCULATIONAHA.117.031262
5. https://news.yale.edu/2023/05/05/yale-study-reveals-insights-post-vaccine-heart-inflammation-cases
6. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCRESAHA.122.321881
7. https://www.protothema.gr/greece/article/1272204/mustirio-me-tous-xafnikous-kai-anexigitous-thanatous-neon-kai-paidion/
8. https://www.alphanews.live/cyprus/yparhei-xafnikitida-o-dr-karpettas-apanta-gia-toys-polloys-thanatoys-nearon
9. https://www.soccerladuma.co.za/news/articles/international/categories/international/15-footballers-who-suffered-heart-problems/654179
10. https://www.bangkokhearthospital.com/en/content/sudden-cardiac-death-scd-in-sports-the-most-common-medical-cause-of-death-in-athletes
11. https://www.phillyvoice.com/most-youth-who-suddenly-die-playing-sports-are-middle-schoolers/
12. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sudden-cardiac-arrest/in-depth/sudden-death/art-20047571
13. https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/circep.111.962712
14. https://cardiometabolism.gr/2018/06/02/efnidios-kardiakos-thanatos-sto-gipedo-podosferou/
15. https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/nejmoa1510687
16. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17018804/
17. https://www.eponline.gr/aifnidios-xafnikos-thanatos/
18. https://www.eponline.gr/ipertrofiki-miokardiopatheia/
19. https://www.eponline.gr/long-qt-syndrome/
20. https://www.eponline.gr/sindromo-brugada/
21. https://www.onmed.gr/ygeia-eidhseis/story/374862/7-aifnidioi-thanatoi-kathe-mera-stin-attiki
22. https://www.moh.gov.gr/articles/ministry/grafeio-typoy/press-releases/6140-hmerida-ethniko-diktyo-iatrikhs-akribeias-sthn-kardiologia-kai-sthn-prolhpsh-toy-neanikoy-aifnidioy-thanatoy
23. https://intergenetics.eu/units-104/
24. https://www.healthyliving.gr/2018/11/11/aifnidioi-thanatoi-kardia-neoi-ellada-8/
25. https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/nejmoa1510687
26. https://theconversation.com/cardiac-arrests-in-young-people-what-causes-them-and-can-they-be-prevented-or-treated-a-heart-expert-explains-163276
27. https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/nejmoa1510687
28. https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/CIRCEP.119.007453
29. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/circulationaha.108.804617
30. https://heartcenter.gr/ypertrofiki-myokardiopatheia/
31. https://www.hcs.gr/hellenicjcardiol/arthro-anaskopisis-vol62-ektakto/syngeneis-anomalies-stefaniaion-artirion/
32. https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMoa1510687
33. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCULATIONAHA.117.031262
34. https://www.ahajournals.org/doi/abs/10.1161/CIRCULATIONAHA.123.065908
35. https://www.humanitas.net/el/diseases/η-υπερτροφία-της-αριστερής-κοιλίας/
36. https://heartcenter.gr/ypertrofiki-myokardiopatheia/
37. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCULATIONAHA.122.063753
38. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCULATIONAHA.123.066270
39. https://www.nature.com/articles/s41467-024-49634-x
40. https://www.cam.ac.uk/research/news/incidence-of-heart-attacks-and-strokes-was-lower-after-covid-19-vaccination
41. https://www.statistics.gr/el/statistics
42. https://www.nature.com/articles/s41598-020-79228-8
43. https://www.cbc.ca/news/health/cancer-tsunami-screening-delays-covid-1.5844708
44. https://blogs.bmj.com/bmj/2020/11/05/counting-the-invisible-costs-of-covid-19-the-cancer-pandemic/
45. https://www.bmj.com/content/371/bmj.m4087
46. https://www.oncozine.com/why-are-we-not-talking-about-cancer-deaths-due-to-covid-19/
47. https://www.bmj.com/content/369/bmj.m1735
48. https://newsroom.heart.org/news/heart-disease-likely-to-remain
49. https://www.euromomo.eu/how-it-works/what-is-a-z-score
50. https://www.euromomo.eu/graphs-and-maps#z-scores-by-country
51. https://eody.gov.gr/wp-content/uploads/2020/11/covid-gr-daily-report-20201121.pdf
52. https://data.who.int/dashboards/covid19/cases
53. https://ourworldindata.org/explorers/covid
54. https://ourworldindata.org/covid-deaths
55. https://ourworldindata.org/grapher/excess-mortality-p-scores-average-baseline-by-age?country=~GRC
56. https://www.statistics.gr/el/statistics/-/publication/SPO13/2021
57. https://www.bmj.com/content/384/bmj.q125
58. https://ourworldindata.org/grapher/cumulative-covid-vaccinations?country=Europe~USA
59. https://ourworldindata.org/covid-vaccinations
60. https://www.ema.europa.eu/en/human-regulatory-overview/public-health-threats/coronavirus-disease-covid-19/covid-19-medicines/safety-covid-19-vaccines
61. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/safety/safety-of-vaccines.html
62. https://www.bmj.com/content/374/bmj.n1931
63. https://www.nature.com/articles/s41591-021-01556-7
64. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCRESAHA.121.317997
65. https://www.bmj.com/content/374/bmj.n1648
66. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/ATVBAHA.124.321001