Μεγάλη διάδοση γνώρισαν τον Ιανουάριο του 2023 σε μέσα ενημέρωσης, ιστολόγια και μέσα κοινωνικής δικτύωσης βίντεο που υποτίθεται πως παρουσιάζουν την καύση νεκρών σε ανοικτούς χώρους στην Κίνα, εντός κατοικημένων περιοχών. Ο ισχυρισμός ήταν ότι εξαιτίας της αύξησης των θανάτων στην Κίνα από την COVID-19, μετά την άρση των αυστηρών υγειονομικών μέτρων που ακολουθούσε η χώρα από την έναρξη της πανδημίας, τα κέντρα αποτέφρωσης δεν μπορούσαν να εξυπηρετήσουν όλα τα αιτήματα για αποτεφρώσεις, ενώ παράλληλα λόγω της μεγάλης ζήτησης ανέβασαν υπερβολικά τις τιμές τους αναγκάζοντας του συγγενείς των νεκρών να καίνε τους αγαπημένους τους οι ίδιοι. Ωστόσο, ο ισχυρισμός είναι παραπλανητικός και κανένα από τα βίντεο που αναπαράγονται δεν επιβεβαιώνεται ότι δείχνει πράγματι καύση νεκρών.
Ο ισχυρισμός έχει αναπαραχθεί στα δελτία ειδήσεων των μεγαλύτερων τηλεοπτικών σταθμών της χώρας καθώς και σε δεκάδες ενημερωτικές ιστοσελίδες.
Παραδείγματα: alphatv.gr, star.gr, ertnews.gr, protothema.gr, huffingtonpost.gr, tanea.gr, eleftherostypos.gr, .newsit.gr, voria.gr, alfavita.gr, enikos.gr, kontranews.gr, theopinion.gr, city.sigmalive.com, iefimerida.gr, sdna.gr, reader.gr, parapolitika.gr, flash.gr, metrosport.gr, athensvoice.gr, newpost.gr, tribune.gr, notospress.gr, agrinio2day.gr, fimotro.gr, ieidiseis.gr, daynight.gr, pelop.gr, dynatielladanews.com, epirusportal.gr, cretapost.gr, lawandorder.gr, news.makedonias.gr.
Παραδείγματα αναπαραγωγής του ισχυρισμού από τηλεοπτικούς σταθμούς:
ΕΡΤ
MEGA
ΣΚΑΙ
STAR
ALPHA
Τι ισχύει
Στις αρχές Δεκεμβρίου 2022 η Κίνα εγκατέλειψε την πολιτική της “μηδενικής ανοχής” στην Covid-19 (zero covid policy), εν μέσω της μεγαλύτερης έξαρσης κρουσμάτων που η χώρα έχει αντιμετωπίσει από την έναρξη της πανδημίας και έπειτα από μαζικές διαδηλώσεις των πολιτών της. Στο αμέσως επόμενο διάστημα οι επίσημες κρατικές ανακοινώσεις έκαναν λόγο για σημαντική αύξηση του αριθμού των κρουσμάτων Covid-19 στη χώρα, χωρίς όμως αυτή αρχικά να ακολουθείται και από την αντίστοιχη, αναμενόμενη, αύξηση των θανάτων από τη νόσο. Το παράδοξο αυτό θεωρήθηκε αποτέλεσμα της πολιτικής που ακολουθεί η χώρα για την καταγραφή των θανάτων και της προσπάθειας της κυβέρνησης να αποκρύψει των πραγματικό αριθμό, με σκοπό να ωραιοποιήσει την κατάσταση στην Κίνα. Γενικά, τόσο Δυτικά μέσα ενημέρωσης όσο και παγκόσμιοι φορείς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, θεώρησαν ότι η Κίνα αποκρύπτει σημαντικά στοιχεία για την εξέλιξη της πανδημίας στη χώρα και έκαναν λόγο για μια πιο δραματική κατάσταση, αντίστοιχη με εκείνη που παρουσιάζουν προβλέψεις μοντέλων που βασίζονται στο πώς εξελίχθηκε η πανδημία σε άλλες χώρες μετά την άρση αυστηρών υγειονομικών μέτρων, όπως αυτά που ακολουθούσε ως τότε η Κίνα. Για παράδειγμα, ένα τέτοιο μοντέλο που βασίζεται σε δεδομένα από την εξέλιξη της πανδημίας στο Χονγκ Κονγκ και την Ιαπωνία υπολογίζει ότι περί τα τέλη Ιανουαρίου 2023 η χώρα θα πρέπει να καταγράφει περίπου 25.000 θανάτους την ημέρα.
Τελικά, η Κίνα ανακοίνωσε πρόσφατα ότι από την άρση των περιοριστικών μέτρων μέχρι και τα μέσα Ιανουαρίου 2023 είχαν σημειωθεί στη χώρα περίπου 60.000 θάνατοι, αριθμός που αν και πολύ πιο ρεαλιστικός εξακολουθεί να αμφισβητείται από τη Δύση. Πλέον οι αρχές τις χώρας ισχυρίζονται ότι σημειώνεται σημαντική μείωση στα νέα κρούσματα και τους θανάτους, παρ’ ότι τις τελευταίες εβδομάδες πολλοί κάτοικοι μετακινήθηκαν εντός της Κίνας με αφορμή των εορτασμό της νέας Κινεζικής χρονιάς.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αβεβαιότητας για την κατάσταση στην Κίνα, κυκλοφόρησαν στις αρχές Ιανουαρίου 2023 τα παραπάνω βίντεο, τα οποία υποτίθεται πως παρουσιάζουν την απόγνωση που επικρατεί λόγω της αυξημένης ζήτησης καύσης νεκρών και της επακόλουθης αύξησης τιμών των αποτεφρώσεων, που αναγκάζουν τους συγγενείς των νεκρών από την COVID-19 να αποτεφρώνουν οι ίδιοι τους νεκρούς τους.
Ο ισχυρισμός γνώρισε μεγάλη διάδοση όταν αναπαράχθηκε από τη βρετανική The Daily Mail, η οποία δημοσίευσε τα παραπάνω βίντεο σε σχετικό με την κατάσταση στην Κίνα άρθρο στις 4 Ιανουαρίου του 2023.
Για να εξετάσουμε την είδηση προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε πού αλλού κυκλοφόρησαν τα παραπάνω βίντεο που έχουν χρησιμοποιηθεί από τη βρετανική εφημερίδα στο άρθρο της, πότε και με ποια πλαισίωση.
Πρώτο βίντεο
Το πρώτο βίντεο υποτίθεται πως παρουσιάζει μια αποτέφρωση που έλαβε χώρα σε ένα πάρκινγκ στη Σαγκάη. Χρησιμοποιώντας σχετικές λέξεις-κλειδιά, που τις μεταφράσαμε στα Κινεζικά μέσω των υπηρεσιών Google Translate και DeepL, πραγματοποιήσαμε μια αναζήτηση στην Κινεζική μηχανή αναζήτησης Baidu. Μέσα στα πρώτα αποτελέσματα της αναζήτησης καταφέραμε να εντοπίσουμε διαθέσιμη κατάρριψη του βίντεο από την κινεζική ιστοσελίδα “The Paper – Facts are sacred”, fact-checking πρωτοβουλία της Κινεζικής εφημερίδας “The Paper”, η οποία ανήκει στον κρατική εταιρεία μέσων Shanghai United Media Group. Επίσης, το βίντεο συναντάμε και στο πόρταλ ειδήσεων “腾讯网”.
Σύμφωνα με τη “The paper”, το βίντεο αναρτήθηκε πρώτη φορά στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης Douyin (κινεζική εκδοχή του TikTok) από τον χρήστη @魔都幻影-坂戈尔 στις 2 Ιανουαρίου του 2022. Πράγματι, πηγαίνοντας κανείς στον λογαριασμό του @魔都幻影-坂戈尔 μπορεί να βρει το βίντεο. Επίσης, στον λογαριασμό του συναντάμε κι άλλα βίντεο και εικόνες που απεικονίζουν το ίδιο πάρκινγκ στο οποίο φαίνεται να γίνεται η καύση, πράγμα που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο εν λόγω χρήστης είναι όντως ο πρώτος που ανέβασε το βίντεο στο διαδίκτυο, καθώς όπως φαίνεται το σπίτι του βρίσκεται ακριβώς δίπλα.
Όπως εξηγεί η “The Paper”, αλλά όπως προκύπτει και από δική μας μετάφραση των σχολίων, δεν τεκμηριώνεται από πουθενά ότι στο βίντεο παρουσιάζεται καύση νεκρού. Ο λογαριασμός που ανέβασε το βίντεο δεν αναφέρει τίποτα σχετικό. Αντιθέτως, μάλιστα ο λογαριασμός στα σχόλια εμπλέκεται σε συζήτηση με χρήστη, ο οποίος αναφέρει ότι πρόκειται για την καύση στεφανιών, ρούχων και πραγμάτων νεκρού ατόμου, κάτι που συνηθίζεται στην Κίνα. Ο λογαριασμός που ανέβασε το βίντεο απαντά λέγοντας ότι ο χρήστης που σχολίασε έχει δίκιο και πως το βίντεο του έχει αναπαραχθεί λανθασμένα ως καύση νεκρού από ξένα μέσα ενημέρωσης. Η συζήτηση με τον χρήστη που σχολίασε κλείνει με αυτόν να σχολιάζει ότι ξένα μέσα δεν μπορούν να κατανοήσουν τα τοπικά έθιμα της Κίνας. Σε άλλο σχόλιο ο λογαριασμός που ανέβασε το βίντεο αναφέρει ότι τα μέσα που αναπαράγουν το βίντεό του φέρουν την ευθύνη για τους τίτλους που βάζουν.
Το βίντεο έχει αναπαραχθεί και από Κινεζικά μέσα ενημέρωσης ως καύση προσφορών προς νεκρό.
Όπως αναφέρεται και παραπάνω, ο χρήστης έχει ανεβάσει κι άλλα βίντεο που δείχνουν το ίδιο πάρκινγκ. Ένα από αυτά ανέβηκε λίγες ώρες μετά το υπό εξέταση βίντεο και δείχνει το σημείο στο οποίο στο αρχικό βίντεο έκαιγε η φωτιά. Ο διαχειριστής του λογαριασμού έγραψε κάτω από αυτό το βίντεο “Έχει ήδη επιστρέψει το κρύο”, ενώ προφορικά ακούγεται να λέει (σε μετάφραση από μεταφραστή):
“Το μέρος για το οποίο όλοι ανησυχούσαν φαίνεται να διορθωθεί τώρα από άλλους ανθρώπους, όλα είναι καλά τώρα, φαίνεται ότι θα βρέξει. Πουθενά δεν αναφέρεται και πάλι τίποτα περί καύσης νεκρού”.
Συνεπώς, το πρώτο από τα βίντεο που αναπαράγονται και υποτίθεται πως δείχνουν την καύση νεκρών από συγγενείς τους σε ανοικτούς χώρους στην Κίνα, όπως προκύπτει από σχόλιο του ίδιου του χρήστη που το ανέβασε, δείχνει στην πραγματικότητα την καύση στεφανιών και άλλων προσφορών προς νεκρό από τους οικείους του.
Δεύτερο βίντεο
Το δεύτερο βίντεο που αναπαράγεται υποτίθεται πως δείχνει την καύση ενός νεκρού με το φέρετρό του σε επαρχιακή περιοχή της Κίνας. Για να εντοπίσουμε την προέλευση του εν λόγω βίντεο απομονώσαμε ένα στιγμιότυπό του και χρησιμοποιώντας το εργαλείο Google Lens αντιγράψαμε το κείμενο που αποτυπώνεται πάνω στην εικόνα. Σε μετάφραση το κείμενο αποδείχθηκε ότι έγραφε:
“Πατάτες, μπορείς να ψήσεις μέχρι 100 κιλά.”
Χρησιμοποιώντας το κείμενο στην κινεζική εκδοχή του κάναμε μια αναζήτηση στην κινεζική πλατφόρμα δικτύωσης Douyin που αναφέραμε και παραπάνω. Από την αναζήτηση εντοπίσαμε το βίντεο σε έναν λογαριασμό με τον όνομα 永恒的承诺. Ο διαχειριστής του λογαριασμού φαίνεται να ανεβάζει βίντεο που συνήθως δείχνουν σκηνικά από την καλλιέργεια και τη συγκομιδή αγροτικών προϊόντων, ενώ σε μερικά βίντεο τον βλέπουμε να ψήνει και κάποια λαχανικά. Το βίντεο που αναπαράγεται ανέβηκε στο προφίλ του στις 3 Ιανουαρίου 2022. Καθώς σε όλες τις αναπαραγωγές του από άλλα μέσα το βίντεο φέρει επάνω του τη λεζάντα που μεταφράσαμε, εύλογα οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι αυτή ήταν η πρώτη ανάρτηση του βίντεο στο διαδίκτυο.
Ο χρήστης, πέρα από τη λεζάντα που παρατίθεται παραπάνω, δεν δίνει κάποια άλλη πληροφορία σχετικά με το τι παρουσιάζει το βίντεο. Κοιτώντας στα σχόλια και μεταφράζοντάς τα, βλέπουμε πως οι περισσότεροι λογαριασμοί που έχουν σχολιάσει κάτω από το βίντεο ασχολούνται κυρίως με το φέρετρο. Οι περισσότεροι λένε πόσο καλή τύχη είναι να δει κανείς ένα φέρετρο, ενώ άλλοι σχολιάζουν την σπατάλη ξύλου και λένε ότι το ξύλο του φερέτρου θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή επίπλων. Αρκετά σχόλια αναφέρουν ότι μέσα στο φέρετρο δεν υπάρχει νεκρός. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν κάποια σχόλια που εξηγούν γιατί το φέρετρο καίγεται χωρίς νεκρό. Συγκεκριμένα εξηγούν ότι το βίντεο προέρχεται από την περιοχή Yunnan, όπου, σε αντίθεση με το παρελθόν, η ταφή έχει πια απαγορευτεί και στην περιοχή επιτρέπεται μόνο η αποτέφρωση των νεκρών. Όπως εξηγούν, το φέρετρο αυτό είναι φέρετρο ταφής και πιθανότατα αγοράστηκε από τον νεκρό χρόνια πριν από το θάνατό του, όταν ακόμη επιτρέπονταν οι ταφές, κάτι που όπως λένε συνήθιζαν να κάνουν οι ηλικιωμένοι. Τώρα όμως, που οι ταφές έχουν απαγορευτεί, το φέρετρο αυτό δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αποτέφρωση καθώς είναι πολύ μεγάλο, έτσι καθίσταται άχρηστο και για αυτό οι συγγενείς του νεκρού το καίνε. Όπως γράφουν στα σχόλια αυτό έχει γίνει αρκετά συχνό στην περιοχή.
Σε μερικές από τις αναπαραγωγές του βίντεο βλέπουμε ότι αναγράφεται ένας λογαριασμός Twitter (@jenniferzeng97). Αναζητήσαμε αυτόν τον λογαριασμό στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης και βρήκαμε ότι ονομάζεται “Inconvenient Truths by Jennifer Zeng” (Άβολες Αλήθειες με την Τζέννιφερ Ζινγκ) και ότι ανεβάζει κυρίως περιεχόμενο κατά της Κίνας. Ο λογαριασμός πράγματι μοιράστηκε το παραπάνω βίντεο στις 3 Ιανουαρίου 2022 λέγοντας πως απεικονίζει καύση νεκρού, όμως χρήστες με γνώση της Κινεζικής γλώσσας επισήμαναν στα σχόλια όσα αναφέραμε κι εμείς παραπάνω παραθέτοντας μάλιστα και screenshots από τα σχόλια κάτω από το αρχικό βίντεο που ανέβηκε στο Douyin.
Για να επιβεβαιώσουμε με κάποιον τρόπο την εγκυρότητα των παραπάνω σχολίων αναζητήσαμε τη νομοθεσία γύρω από τη διαχείριση των νεκρών στην περιοχή Yunnan της Κίνας και πράγματι βρήκαμε ότι από το 2003 η αποτέφρωση των νεκρών έχει γίνει υποχρεωτική με εξαίρεση τις περιπτώσεις εθνικών μειονοτήτων που για δικούς τους λόγους μπορεί να επιθυμούν την ταφή (Άρθρο 9 του διατάγματος).
Πέρα από το άρθρο 9 αναφορά αξίζει να γίνει και σε κάποια ακόμη άρθρα του διατάγματος, όπως το Άρθρο 12 που μιλά για την ιδιαίτερη διαχείριση των σορών ατόμων που έφυγαν από τη ζωή εξαιτίας μολυσματικών ασθενειών, καθώς και στα Άρθρα 22 και 23 που απαγορεύουν την τέλεση πράξεων κηδειών σε δημόσιους χώρους και την κατασκευή και πώληση φερέτρων, αντίστοιχα (κάτι που ενδεχομένως εξηγεί γιατί όσοι έχουν ήδη στην κατοχή τους φέρετρα προβαίνουν στην καύση τους).
Επομένως, ούτε το δεύτερο βίντεο αποδεικνύεται από κάπου ότι απεικονίζει την καύση νεκρού από συγγενείς του σε επαρχιακή περιοχή της Κίνας. Αντιθέτως, σύμφωνα με σχόλια κάτω από τη φαινομενικά πρώτη ανάρτηση του βίντεο, αυτό που πραγματικά βλέπουμε είναι η καύση ενός άδειου φερέτρου ταφής, που εξαιτίας της επιβολής της αποτέφρωσης των νεκρών μέσω νομοθεσίας στην εν λόγω κινεζική περιφέρεια, έχει καταστεί άχρηστο.
Τρίτο βίντεο
Θέλοντας να μάθουμε περισσότερα σχετικά με το τρίτο βίντεο που αναπαράγεται και υποτίθεται πως απεικονίζει την καύση νεκρού στην Κίνα, απομονώσαμε μερικά στιγμιότυπά του και πραγματοποιήσαμε μια αντίστροφη αναζήτηση εικόνας στη σχετική υπηρεσία της κινεζικής μηχανής αναζήτησης Baidu.
Μέσα από την αναζήτηση αυτή καταφέραμε να εντοπίσουμε μερικές ακόμη πρόσφατες αναπαραγωγές του βίντεο με διαφορετική όμως πλαισίωση από αυτή που αναπαράγεται.
Συγκεκριμένα, στα αποτελέσματα συναντάμε μια αναπαραγωγή από ιστοσελίδα της Ταΐβάν που υποστηρίζει τον ισχυρισμό κάνοντας λόγο για “φήμες” που αφορούν την καύση νεκρών στους δρόμους της Σαγκάης και αρκετές αναπαραγωγές του βίντεο που αποτελούν καταρρίψεις του ισχυρισμού.
Οι περισσότερες αναπαραγωγές αναφέρουν ότι σύμφωνα με την ιστοσελίδα 上海辟谣平台 (Shanghai Rumor Refuting Platform), η οποία ασχολείται με την κατάρριψη ειδήσεων και εξέτασε τον ισχυρισμό, το βίντεο δείχνει την καύση των ρούχων και αντικειμένων ενός νεκρού, κάτι που σύμφωνα με τις αναπαραγωγές αποτελεί έθιμο στην περιοχή. Μάλιστα οι αναπαραγωγές αυτές συνοδεύονται και από στιγμιότυπο οθόνης που δείχνει εικόνα που προέρχεται από το άρθρο κατάρριψης της σελίδας 上海辟谣平台. Επιχειρήσαμε να βρούμε την κατάρριψη της σελίδας 上海辟谣平台 στο site της, παρ’ όλα αυτά δεν καταφέραμε να την εντοπίσουμε. Καθώς δεν μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε κινεζικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο η κατάρριψη να ανέβηκε ως δημοσίευση σε κάποια από αυτά. Έχουμε επιχειρήσει να έρθουμε σε επαφή με τους διαχειριστές της σελίδας και θα ενημερώσουμε το άρθρο μας εάν υπάρξουν περισσότερα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με το πώς ερεύνησαν το θέμα και πού ανήρτησαν την κατάρριψή τους.
Σύμφωνα με την κατάρριψη που αναπαράγεται, το βίντεο έχει ληφθεί στην κοινότητα Pudong της Σαγκάης στις 20 Δεκεμβρίου του 2022 και δείχνει την τελετή καύσης ρούχων, παπλωμάτων και αντικειμένων που έκαναν οι συγγενείς ενός ηλικιωμένου άνδρα που πέθανε πρόσφατα. Όπως εξηγούν, η τελετή κράτησε περίπου 10 λεπτά και δεν προκλήθηκαν ζημιές στο χώρο. Επίσης, όπως επισημαίνουν, τέτοιου είδους τελετές αποτελούν έθιμα που συναντώνται σε διάφορες περιοχές της Κίνας.
Σχόλια που αναφέρουν ότι σύμφωνα με κινεζικό έθιμο στο βίντεο καίγονται ρούχα, χαρτιά και σκεπάσματα και όχι η σορός ενός ανθρώπου συναντάμε και στο πεδίο των σχολίων κάτω από μια αναπαραγωγή του βίντεο στο Twitter. Μάλιστα σύμφωνα με κάποιους χρήστες στα σχόλια, το έθιμο της καύσης των ρούχων του νεκρού προστάζει αυτά να τοποθετούνται με τέτοιο τρόπο που να θυμίζουν άνθρωπο, στις θέσεις δηλαδή που θα ήταν εάν τα φορούσε κάποιος.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στην αναπαραγωγή αυτή στο Twitter το βίντεο δεν έχει θολωμένο το σημείο της καύσης και συνεπώς μπορούμε να δούμε πιο καθαρά την εικόνα. Όπως βλέπουμε, το “αντικείμενο” που ετοιμάζονται να κάψουν οι παρευρισκόμενοι στην τελετή, αν και φαίνεται να έχει ανθρώπινο σχήμα, δεν είναι ξεκάθαρο πως είναι άνθρωπος, καθώς δεν μπορούμε να δούμε ας πούμε το κεφάλι του. Αντιθέτως, μοιάζει περισσότερο με ρούχα τοποθετημένα με τέτοιο τρόπο που να μοιάζουν με άνθρωπο.
Τέταρτο βίντεο
Την ίδια διαδικασία που ακολουθήσαμε για το τρίτο βίντεο ακολουθήσαμε και για το τέταρτο. Απομονώσαμε δηλαδή μερικά στιγμιότυπα και προβήκαμε σε αντίστροφη αναζήτηση εικόνας. Από τα σχετικά αποτελέσματα της αναζήτησης (αυτά δηλαδή που πράγματι εντοπίζουν την εικόνα που χρησιμοποιήσαμε) τα περισσότερα έχουν μια διαφορετική πλαισίωση. Συγκεκριμένα, τα περισσότερα από τα αποτελέσματα αποτελούν είδηση περί παραπόνων κατοίκων της Σαγκάης για τη συγκέντρωση και διενέργεια εθιμοτυπικών τελετών που περιλαμβάνουν καύση αντικειμένων, ρούχων και χαρτιών προς τιμήν των νεκρών. Οι αναπαραγωγές αυτές αναφέρουν ότι η διενέργεια τέτοιου είδους τελετών έχει γίνει αρκετά συχνή πρόσφατα με αποτέλεσμα πολλοί κάτοικοι να ενοχληθούν από τη φασαρία και τον καπνό, αλλά και να ανησυχήσουν για τον κίνδυνο πρόκλησης πυρκαγιάς. Σε ένα από τα αποτελέσματά της αναζήτησης συναντάμε το βίντεο σε ένα άρθρο που μέσω του τίτλου του αναπαράγει τον ισχυρισμό ότι ένας άνδρας στη Σαγκάη αποτέφρωσε μόνος του το σώμα του πατέρα του. Παρ’ όλα αυτά εντός του άρθρου διαβάζουμε ότι παρ’ ότι αρχικά δημιουργήθηκε ένα ζήτημα γύρω από τη διαχείριση της σορού ενός άνδρα, καθώς το κρεματόριο δεν μπορούσε να αναλάβει την αποτέφρωση του, αυτό τελικά επιλύθηκε με παρέμβαση των αρχών. Εν τέλει ο άνδρας έκαψε απλώς κάποια αντικείμενα του πατέρα του σύμφωνα με το έθιμο που αναφέρθηκε και παραπάνω. Εντός του άρθρου αυτού συναντάμε στιγμιότυπο από το υπό εξέταση βίντεο, χωρίς όμως να είναι σαφές εάν αυτό απλώς χρησιμοποιείται από το συντάκτη ως εικόνα αρχείου ή εάν όντως προέρχεται από την τελετή που έκανε προς τιμήν του πατέρα του ο άνδρας της είδησης. Τέλος, μερικές άλλες αναπαραγωγές του υπό εξέταση βίντεο αποτελούν κατάρριψη του ισχυρισμού ότι αυτό απεικονίζει καύση νεκρού και αναφέρουν και πάλι ως πηγή το Shanghai Internet Rumors.
Όπως και για το προηγούμενο βίντεο, έτσι και για αυτό καταφέραμε και εντοπίσαμε αναπαραγωγές του χωρίς το σημείο της καύσης να είναι θολωμένο. Όπως φαίνεται και από την εικόνα, δεν είναι σαφές τι ακριβώς είναι το αντικείμενο που καίγεται.
Από τα παραπάνω λοιπόν δεν προκύπτει από πουθενά με σιγουριά ότι το τέταρτο βίντεο που αναπαράγεται παρουσιάζει καύση νεκρού. Παρ’ ότι δεν καταφέραμε να βρούμε την αρχική πηγή του βίντεο, στιγμιότυπα αυτού εντοπίζουμε σε άρθρα σχετικά με την καύση αντικειμένων νεκρών ανθρώπων σύμφωνα με κινεζικό έθιμο.
Τέλος, μαζί με τα βίντεο αναπαράγεται και η παρακάτω εικόνα:
Στάθηκε αδύνατο να εντοπίσουμε τόσο την αρχική της πηγή όσο και οποιαδήποτε άλλη αναπαραγωγή της με διαφορετικό πλαίσιο πέρα από αυτό του ισχυρισμού. Η εικόνα φαίνεται να εμφανίστηκε στο διαδίκτυο στις αρχές Ιανουαρίου 2022 και έκτοτε αναπαράγεται μόνο μέσα σε αυτό το πλαίσιο. Για παράδειγμα, την εικόνα συναντάμε και στο άρθρο ιστοσελίδας από την Ταΐβάν που αναφέραμε παραπάνω ότι αναπαράγει τον ισχυρισμό.
Κινεζικά έθιμα γύρω από τον θάνατο
Συμπληρωματικά, στα παραπάνω που αφορούν την εξέταση του περιεχομένου των βίντεο και κυρίως τη σύνδεση των εικόνων που βλέπουμε σε αυτά με κινεζικό έθιμο που αφορά την καύση αντικειμένων, αξίζει να αναφερθεί ότι η ύπαρξη του εν λόγω εθίμου επιβεβαιώνεται και από Έλληνες που κατοικούν στην Κίνα. Συγκεκριμένα, στις 07/01/2022 στην εκπομπή της ΕΡΤ1 “Σαββατοκύριακο από τις 6” μίλησαν τρεις Έλληνες που κατοικούν στην πόλη Σεντζέν της Κίνας, οι κύριοι Κωνσταντίνος Λιάκος, Σπύρος Αποστόλου και Γιάννης Βλαχόπουλος. Απαντώντας σε ερωτήσεις των παρουσιαστών της εκπομπής σχετικά με τις συνθήκες στην Κίνα ο κύριος Λιάκος είπε ότι η κατάσταση με την πανδημία στη χώρα είναι καλύτερη σε σχέση με μερικές εβδομάδες πριν. Τότε (περίπου στο 01:20 στο παρακάτω βίντεο) η παρουσιάστρια της εκπομπής Νίνα Κασιμάτη απηύθυνε ερώτηση στον κύριο Λιάκο λέγοντας:
Αυτό που βλέπουμε όμως και οι εικόνες που έρχονται από τα διεθνή πρακτορεία, οι εικόνες είναι για καύσεις νεκρών, ότι υπάρχει τέτοιος συνωστισμός που καίνε τους νεκρούς μπροστά από τα σπίτια και βεβαίως και για μεγάλη πίεση στα νοσοκομεία. Υφίστανται όλα αυτά;
Αμέσως ο κύριος Λιάκος της απάντησε:
Δεν καίνε τους νεκρούς μπροστά από τα σπίτια. Υπάρχει ένα έθιμο εδώ που καίνε μερικά χαρτιά, ας το πούμε, όταν έχουνε ένα πένθος κλπ. Υπάρχει μια ειδική γιορτή για τους νεκρούς στην οποία κάθε χρόνο καίνε ορισμένα χαρτιά μπροστά από τα σπίτια. Σίγουρα υπήρχε ο συνωστισμός μπροστά από τα κρεματόρια, τώρα πιστεύω ότι τα πράγματα είναι καλύτερα, όπως τα ζούμε εμείς όχι όπως τα βλέπουμε στα διεθνή μέσα.
Ακολουθεί το σχετικό απόσπασμα από την εκπομπή:
Χρησιμοποιώντας λέξεις κλειδιά στα κινεζικά αναζητήσαμε πληροφορίες σχετικά με έθιμα που αφορούν την καύση χαρτιών, ρούχων και αντικειμένων νεκρών ανθρώπων. Από την αναζήτηση αυτή εντοπίσαμε διάφορα άρθρα που αναφέρονται σε έθιμα που αφορούν τις διαδικασίες που παραδοσιακά ακολουθούν τον θάνατο ενός ανθρώπου στην Κίνα. Σε αυτά διαβάζουμε ότι παραδοσιακά στη χώρα μετά το θάνατο ενός ατόμου οι συγγενείς του καίνε τα ρούχα του, τα σκεπάσματα του, τα προσωπικά του αντικείμενα, χρήματα, ακόμη και χάρτινα ομοιώματα αντικειμένων όπως αυτοκινήτων, σπιτιών, ηλεκτρικών συσκευών κλπ. Στο YouTube εντοπίζουμε βίντεο στο οποίο ο δημιουργός του παρουσιάζει το έθιμο που αφορά την καύση των ρούχων νεκρών ατόμων, ενώ επίσης συναντάμε και βίντεο που αναφέρονται στην παράδοση της καύσης ειδικών χαρτονομισμάτων και χάρτινων ομοιωμάτων αντικειμένων και εξηγούν πώς αυτά κατασκευάζονται. Όπως αναφέρεται στα άρθρα και στα βίντεο, οι τελετές αυτές βασίζονται στην πεποίθηση ότι ο νεκρός εξακολουθεί να ζει σε έναν άλλον κόσμο, όπου συνεχίζει να έχει ανάγκες και να επιθυμεί αγαθά. Μέσα από την καύση όλων των παραπάνω αντικειμένων οι δικοί του άνθρωποι εξασφαλίζουν ότι ο νεκρός τους θα έχει όλα όσα χρειάζεται στον διαφορετικό αυτόν κόσμο, στον οποίο έχει πια μεταβεί.
Θα μπορούσαν τα παραπάνω βίντεο να δείχνουν αποτεφρώσεις;
Στο σημείο αυτό αξίζει να δούμε μερικά πράγματα γύρω από την αποτέφρωση που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα γιατί τα παραπάνω βίντεο δεν θα μπορούσαν να παρουσιάζουν την καύση ανθρώπινων σορών.
Αρχικά, ως αποτέφρωση ορίζεται η πράξη μετατροπής του ανθρώπινου σώματος σε “στάχτη” χάρη στη χρήση φωτιάς. Πρόκειται στην πραγματικότητα για τη διαδικασία οξείδωσης και αφυδάτωσης των οργανικών συστατικών του σώματος. Για να γίνει σωστά η καύση χρειάζεται οξυγόνο, υψηλή θερμοκρασία και ο απαραίτητος χρόνος. Συγκεκριμένα, για την αποτέφρωση μιας ανθρώπινης σορού χρειάζεται μια θερμοκρασία μεταξύ των 700 και 800 βαθμών Κελσίου και περίπου 90 λεπτά (σε σύγχρονα κρεματόρια). Η διαδικασία δεν περιορίζεται απλώς στην καύση του σώματος αλλά και στην κονιορτοποίηση των οστών που υπολείπονται της καύσης. Απαραίτητο για την όλη διαδικασία είναι επίσης κάποιου είδους καύσιμο, με το δημοφιλέστερο στα σύγχρονα κρεματόρια να είναι το αέριο.
Εύλογα λοιπόν δημιουργείται το ερώτημα πώς μπορεί η διαδικασία της αποτέφρωσης να πραγματοποιηθεί εκτός κρεματορίου και εάν κάτι τέτοιο είναι δυνατό, όπως υποτίθεται ότι αποτυπώνεται στο βίντεο. Η υπαίθρια αποτέφρωση (open-air cremation), όπως ονομάζεται αυτή η διαδικασία, γινόταν για χιλιετίες και υπήρξε εξαιρετικά διαδεδομένη στις περισσότερες περιοχές του πλανήτη, πρόκειται όμως για μια όχι και τόσο απλή διαδικασία. Για να γίνει σωστά η αποτέφρωση σε ανοικτό αέρα χρειάζεται πρωτίστως καύσιμο και μάλιστα σε μεγάλη ποσότητα, καθώς λόγω του ότι η διαδικασία πραγματοποιείται σε ανοικτό χώρο υπάρχει μεγάλη απώλεια θερμότητας. Το καύσιμο που χρησιμοποιείται εδώ και χιλιετίες για την αποτέφρωση σε ανοικτό χώρο είναι το ξύλο. Εξαιρετικά μετριοπαθείς υπολογισμοί εκτιμούν ότι για να πραγματοποιηθεί σωστά μια αποτέφρωση σε ανοικτό χώρο χρειάζονται περίπου 146 κιλά ξύλου. Το επαρκές καύσιμο από μόνο του όμως δεν είναι αρκετό. Απαραίτητο για την καύση της ανθρώπινης σορού και τη διατήρηση της φωτιάς είναι και το οξυγόνο. Αυτός είναι ο λόγος που κατά την καύση σε ανοικτό χώρο παραδοσιακά δημιουργείται ειδική κατασκευή με τα ξύλα που χρησιμοποιούνται ως καύσιμο πάνω στην οποία τοποθετείται η σορός με σκοπό να βρίσκεται σε σημείο που να προσλαμβάνει άφθονο οξυγόνο. Την ίδια στιγμή η κατασκευή αυτή επιτρέπει στο οξυγόνο να κυκλοφορεί και ανάμεσα στα ξύλα που χρησιμοποιούνται έτσι ώστε να μπορούν να καούν σωστά. Συγκεκριμένα, η κατασκευή αυτή προβλέπει την τοποθέτηση των ξύλων σε διαδοχικές στρώσεις με τρόπο που να θυμίζουν πλέγμα, ενώ δεν αποκλείεται και η τοποθέτηση διαφόρων εύφλεκτων υλικών ανάμεσα στις στρώσεις. Καθώς η κατασκευή και η σορός καίγονται και τα ξύλα σπάνε, η σορός που βρίσκεται στην κορυφή της πυράς πέφτει προς τα μέσα, όπου έχουν ήδη αναπτυχθεί υψηλότερες θερμοκρασίες, πράγμα που επιταχύνει την καύση της. Όταν η αποτέφρωση γίνεται σε ανοικτό χώρο χρειάζονται από 3-8 ώρες για να ολοκληρωθεί η διαδικασία.
Φυσικά, μια πυρά για αποτέφρωση μπορεί να διαφέρει σε μερικά σημεία από τις παραπάνω παραδοσιακές απεικονίσεις, αλλά δεν μπορεί να μην πληροί τις βασικές προϋποθέσεις που αναφέραμε παραπάνω και κυρίως την παρουσία άφθονης καύσιμης ύλης.
Η ανάγκη που υπάρχει για συγκεκριμένες προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται για να πραγματοποιηθεί σωστά μια αποτέφρωση σε ανοικτό χώρο και κυρίως η παρουσία άφθονης καύσιμης ύλης γίνονται ακόμη πιο εμφανείς βλέποντας πραγματικές αποτεφρώσεις νεκρών σε ανοικτό χώρο που πραγματοποιήθηκαν στην Ινδία το 2021, όταν η χώρα αντιμετώπισε ραγδαία αύξηση κρουσμάτων και θανάτων από τη COVID-19. Στην Ινδία αποτεφρώσεις σε ανοικτό χώρο εξακολουθούν να πραγματοποιούνται ακόμη και στις ημέρες μας, όμως η ραγδαία αύξηση των θανάτων από τη COVID-19 το 2021, οδήγησε στην ανάγκη μετατροπής ανοικτών χώρων όπως πάρκων και parking σε κέντρα αποτέφρωσης.
Στο παρακάτω βίντεο που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο τον Απρίλιο του 2021 από τη βρετανική εφημερίδα The Telegraph βλέπουμε την πραγματοποίηση αποτεφρώσεων σε ανοικτούς χώρους. Όπως είναι εμφανές, για κάθε αποτέφρωση χρειάζεται πολύ μεγάλη ποσότητα ξύλου.
Παρόμοιες εικόνες πυρών βλέπουμε και σε σχετικά φωτορεπορτάζ του Reuters και της Washington Post.
Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι τα βίντεο που αναπαράγονται δεν θα μπορούσαν να παρουσιάζουν την καύση νεκρών. Σε όλα τα εξεταζόμενα βίντεο βλέπουμε σχετικά μικρές φωτιές, οι οποίες καίνε χωρίς επαρκή καύσιμη ύλη (ξύλο), συνεπώς δεν μπορούν ούτε να φτάσουν τη θερμοκρασία που χρειάζεται για να καεί πλήρως η σορός ούτε να καίνε για αρκετές ώρες. Οι κουβέρτες, τα στεφάνια ή ακόμη και το ξύλινο φέρετρο δεν επαρκούν για να γίνει η καύση ή έστω να φτάσουν το σώμα σε τέτοια θερμοκρασία που θα μπορούσε να συνεχίσει να καίγεται μόνο του. Ακόμη, σε δύο από αυτά (βίντεο 1 και 2) η υποτιθέμενη σορός δε βρίσκεται στην κορυφή της φωτιάς και όσα την καλύπτουν δε φαίνεται να επιτρέπουν τη διέλευση αέρα, συνεπώς δε λαμβάνει και το απαραίτητο οξυγόνο για να πραγματοποιηθεί η καύση. Σε όλες τις περιπτώσεις εάν στα βίντεο που βλέπουμε οι οικείοι των υποτιθέμενων νεκρών πραγματοποιούσαν πράγματι καύση ανθρώπινων σορών λόγω αδυναμίας διαχείρισής τους εξαιτίας της πληρότητας των κρεματορίων, η διαδικασία της αποτέφρωσης δεν θα ολοκληρωνόταν.
Συμπέρασμα
Όπως προκύπτει από τα παραπάνω δεν αποδεικνύεται από πουθενά ότι βίντεο που αναπαράγονται τις τελευταίες εβδομάδες δείχνουν πράγματι καύση νεκρών στους δρόμους της Κίνας. Αντιθέτως, για τα περισσότερα βίντεο υπάρχουν αποδείξεις ή αναπαραγωγές αυτών σε κινεζικά μέσα που δείχνουν ότι αυτά παρουσιάζουν την καύση αντικειμένων νεκρών ανθρώπων προς τιμήν τους σύμφωνα με κινεζικό έθιμο, ενώ το βίντεο στο οποίο φαίνεται εμφανώς να καίγεται ένα φέρετρο, όπως προκύπτει από σχόλια σε αναπαραγωγές του αλλά όπως επιβεβαιώνεται και από τη σχετική νομοθεσία της περιοχής όπου φαίνεται να έγινε η λήψη, δείχνει την καύση ενός άχρηστου φερέτρου ταφής. Εικόνα που αναπαράγεται και συνοδεύει τα βίντεο δεν κατέστη δυνατό να εντοπιστεί. Συμπληρωματικά στην κατάρριψη του υπό εξέταση ισχυρισμού λειτουργεί και το γεγονός ότι η καύση μιας ανθρώπινης σορού σε ανοικτό χώρο αποτελεί μια δύσκολη διαδικασία και απαιτεί κάποιες βασικές προϋποθέσεις που δεν φαίνεται να πληρούνται στα περιστατικά που αναπαράγουν τα βίντεο.
