Σημαντική διάδοση σε ιστοσελίδες και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης γνωρίζει από τα μέσα Νοεμβρίου 2023 ο ισχυρισμός πως, σύμφωνα με το σύστημα προειδοποίησης Rio Alerta της Βραζιλίας, την Τρίτη 14 Νοεμβρίου το θερμόμετρο έδειξε θερμοκρασία 58,5 βαθμών Κελσίου στην πόλη του Rio de Janeiro. Την «είδηση» είδαμε επίσης το Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων. Ωστόσο, όπως θα εξετάσουμε στη συνέχεια, ο ισχυρισμός αυτός είναι παραπλανητικός.
Παραδέιγματα: amna.gr, protothema.gr, alfavita.gr, in.gr, cnn.gr, skai.gr, newsbreak.gr, iefimerida.gr, efsyn.gr, koutipandoras.gr, news247.gr
Παραδέιγματα αναρτήσεων στο Facebook:
Στα υπό εξέταση δημοσιεύματα διαβάζουμε τα εξής:
H Βραζιλία πήρε «φωτιά» – 58,5 βαθμούς Κελσίου έγραψαν τα θερμόμετρα
Οι θερμοκρασίες είναι κατά τουλάχιστον 5° Κελσίου πάνω από τις φυσιολογικές για την εποχή
Το εθνικό ιστορικό υψηλό θερμοκρασίας καταρρίφθηκε χθες Τρίτη στο Ρίο ντε Τζανέιρο, όπου τα θερμόμετρα έδειξαν ως και 58,5° Κελσίου, ανακοίνωσαν οι αρχές της μεγαλούπολης της Βραζιλίας.
Μεγάλο μέρος της μεγαλύτερης χώρας της Λατινικής Αμερικής δοκιμάζεται από το σαββατοκύριακο εξαιτίας ακραίου καύσωνα. Το εθνικό ινστιτούτο μετεωρολογίας (INMET) έθεσε 15 πολιτείες, στο νοτιοανατολικό, στο κεντροδυτικό και στο βόρειο τμήμα της χώρας, καθώς και την πρωτεύουσα, την Μπραζίλια, σε κατάσταση μέγιστου συναγερμού.
Χθες Τρίτη, το σύστημα Alerta Rio κατέγραψε την υψηλότερη θερμοκρασία αφότου άρχισαν να τηρούνται συστηματικά δεδομένα για αυτήν, το 2014: έφθασε τους 58,5° Κελσίου.
Το προηγούμενο ιστορικό υψηλό, που ήταν οι 58° Κελσίου, είχε καταγραφεί μόλις τον Φεβρουάριο.
Η ονομαστική πρόβλεψη για τη θερμοκρασία χθες Τρίτη ήταν πως θα έφθανε τους 39° Κελσίου.
Τι ισχύει
Προτού εξετάσουμε τον ισχυρισμό, είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως στη μετεωρολογία, εκτός από τη μέτρηση της πραγματική θερμοκρασίας του περιβάλλοντος με τη χρήση θερμόμετρων, συναντάται και η έννοια του Δείκτη Θερμότητας, στα αγγλίκά “Heat Index”, η οποία είναι ανάλογη του δείκτη αισθητής θερμοκρασίας. Η τιμή του δείκτη αυτού συχνά διαφέρει, έως και αρκετούς βαθμούς Κελσίου, από την πραγματική θερμοκρασία που καταγράφεται με συμβατικά μέσα. Αυτό συμβαίνει διότι οι μετεωρολόγοι, προκειμένου να υπολογίσουν τον δείκτη θερμότητας, λαμβάνουν υπόψιν τους επιπλέον μετεωρολογικά στοιχεία.
Όπως αναφέρει σχετικό δημοσίευμα του meteo.gr, ο δείκτης θερμότητας υπολογίζεται λαμβάνοντας υπόψιν τη θερμοκρασία του αέρα και τα ποσοστά σχετικής υγρασίας, και αποσκοπεί στον υπολογισμό των επιπτώσεων των μετεωρολογικών δεδομένων στον γενικό πληθυσμό. Ωστόσο, τονίζεται πως οι τιμές που εκφράζουν τις εν λόγω επιπτώσεις αποτελούν θεωρητικές τιμές, καθώς εξαρτώνται επίσης από παράγοντες όπως την ηλικία, το φύλο, και την υγεία του κάθε ατόμου:
Ο δείκτης θερμότητας (heat index) αποτελεί ένα μέτρο του κατά πόσο η θερμοκρασία του αέρα σε συνδυασμό με τα ποσοστά σχετικής υγρασίας επηρεάζουν στην αίσθηση άνεσης ή δυσφορίας του πληθυσμού, καθώς και τις συνέπειες που μπορεί να υποστεί ο ανθρώπινος οργανισμός. Το καλοκαίρι και γενικά σε οποιαδήποτε θερμή περίοδο ο ανθρώπινος οργανισμός με τη διαδικασία της εφίδρωσης διατηρεί τη θερμοκρασία του εντός των φυσιολογικών ορίων. Ο ιδρώτας, που κατά κύριο λόγο αποτελείται από νερό, εξατμίζεται απομακρύνοντας θερμότητα από το σώμα με αποτέλεσμα να δροσίζεται το δέρμα. Ωστόσο αν η σχετική υγρασία του αέρα κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα, τότε η παραπάνω διαδικασία ελαττώνεται με αποτέλεσμα τον περιορισμό της εξάτμισης. Έτσι το σώμα αδυνατεί να αποβάλλει το πλεόνασμα θερμότητας, αισθανόμενο πλέον υψηλότερη θερμοκρασία από την πραγματική. Αυξανόμενου του δείκτη θερμότητας, περιορίζεται το αίσθημα άνεσης και σταδιακά προκύπτει αίσθημα δυσφορίας. Πέρα από κάποια όρια του δείκτη οι επιπτώσεις στην υγεία είναι αρκετά σοβαρές.
Στον πίνακα παρουσιάζεται ο δείκτης θερμότητας ως συνάρτηση της θερμοκρασίας σε βαθμούς Κελσίου και της σχετικής υγρασίας εκφρασμένης ως ποσοστό επί τοις εκατώ, ενώ παρατίθενται και οι επιπτώσεις στον πληθυσμό. Σημειώνεται ότι τόσο οι επιπτώσεις αυτές, όσο και το αίσθημα δυσφορίας, αποτελούν θεωρητικές μέσες τιμές σχετικά με τον πληθυσμό. Στην πραγματικότητα εξαρτώνται και από άλλες παραμέτρους, όπως το φύλο, η ηλικία, η ένδυση, η φυσική κατάσταση και εν γένει η υγεία του κάθε ατόμου.
Στον ανωτέρω πίνακα βλέπουμε, για παράδειγμα, πως με θερμοκρασία 30 βαθμών και σχετική υγρασία 60% ο δείκτης θερμότητας βρίσκεται στους 39 βαθμούς Κελσίου, εννέα βαθμούς πάνω από την πραγματική θερμοκρασία:
Ανάλογοι πίνακες, όπως αυτός της Εθνικής Υπηρεσίας Ωκεανών και Ατμόσφαιρας (NOAA) των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και εργαλεία υπολογισμού, μπορεί να εμφανίζουν διαφορετικές τιμές στον δείκτη θερμότητας, γεγονός που υποδηλώνει διαφορές στον τρόπο μέτρησης του. Η Εθνικής Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των Η.Π.Α. για παράδειγμα, αναφέρει πως, τουλάχιστον για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο τρόπος υπολογισμού του δείκτη θερμότητας διαμορφώνεται ανάλογα με τις τιμές της υγρασίας και της θερμοκρασίας:
Ανάλογος δείκτης, ο Δείκτης Ψυχρότητας, στα αγγλικά “wind chill”, υπολογίζεται με βάση τη θερμοκρασία και την ταχύτητα του ανέμου για τον υπολογισμό των επιπτώσεων μετεωρολογικών δεδομένων στο γενικό πληθυσμό κατά τους χειμερινούς μήνες. Δεδομένου του ότι στη χώρα μας κατά τη σύνταξη του παρόντος άρθρου διανύουμε τον τελευταίο μήνα του φθινοπώρου, μπορούμε να φέρουμε ως παράδειγμα τον δείκτη ψυχρότητας σε δύο μετεωρολογικούς σταθμούς της Αττικής.
Όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα, στον μετεωρολογικό σταθμό της Πάρνηθας, στις 18 Νοεμβρίου 2023 και ώρα 01:10, καταγράφηκε πραγματική θερμοκρασία 10.4 βαθμών Κελσίου. Λόγω της ταχύτητας του ανέμου όμως, στα 27.4 χιλιόμετρα ανά ώρα, η αίσθηση ψύχους, δηλαδή ο δείκτης ψυχρότητας καταγράφεται τέσσερις βαθμούς χαμηλότερα, στους 6.4 βαθμούς Κελσίου:
Ωστόσο, την ίδια στιγμή στο κέντρο της Αθήνας, λόγω της άπνοιας που επικρατεί, η αίσθηση ψύχους παραμένει στα ίδια επίπεδα με την πραγματική θερμοκρασία, στους 16.7°C:
Πηγή εικόνας: meteo.gr, μετεωρολογικός σταθμός Αθηνών – Γκάζι, 18/11/2023, 01:20
Στην ανωτέρω εικόνα, με πράσινη υπογράμμιση, βλέπουμε επίσης πως παρά το γεγονός πως βρισκόμαστε στο φθινόπωρο, η αυξημένη σχετική υγρασία (80%) επηρεάζει έστω και ελάχιστα τον δείκτη θερμότητας, αυξάνοντας τον κατά 0.1 βαθμό Κελσίου (16.8°C) από την πραγματική θερμοκρασία (16.7°C).
Πως σχετίζονται οι δείκτες θερμότητας και ψύχους με τον δείκτη αισθητή θερμοκρασίας
Ένας ακόμα δείκτης που συναντάμε στη μετεωρολογία είναι αυτός της «αισθητής θερμοκρασίας». Ο δείκτης αυτός χρησιμοποιείται ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών (κρύου ή ζέστης). Συνεπώς, προκύπτει από τον υπολογισμό του συνόλου των δεικτών που χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό των δεικτών θερμότητας και ψύχους: δηλαδή της θερμοκρασίας, της σχετικής υγρασίας, και της ταχύτητας του ανέμου. Όπως εξηγεί ο μετεωρολόγος Θεόδωρος Κολυδάς:
Η αισθητή θερμοκρασία είναι ένας δείκτης που λαμβάνει υπόψη τη ψυχολογική αίσθηση της ζέστης ή του ψύχους από το ανθρώπινο σώμα, σύμφωνα με κάποιους παράγοντες όπως τη θερμοκρασία, τη σχετική υγρασία και τη ταχύτητα του ανέμου. Υπολογίζεται με τη βοήθεια μαθηματικών εμπειρικών μοντέλων που συγκρίνουν τις αναφερόμενες μετεωρολογικές συνθήκες με τη θερμοκρασία που θα έπρεπε να αισθανθεί το ανθρώπινο σώμα σε συνθήκες κανονικής υγρασίας και ανέμου ηρεμίας. Η έννοια αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όλα τα έμβια όντα που πρέπει να διατηρήσουν μια βέλτιστη θερμοκρασία σώματος αλλά όχι και στα άψυχα αντικείμενα.
Σημειώνουμε ότι η χρήση του δείκτη αίσθησης της θερμοκρασίας και των άλλων εμπειρικών δεικτών, όπως του δείκτη ψυχρότητας, του δείκτη υγρασίας (humidex) και δείκτη θερμότητας (heat index), μπορεί να βοηθήσουν στη προστασία των πληθυσμών που κατοικούν σε ψυχρές ή θερμές χώρες. Για παράδειγμα στον Καναδά, όπου ο χειμώνας είναι παγερός, ο δείκτης αίσθησης της θερμοκρασίας μπορεί να βοηθήσει στη πρόληψη της αποφυγής τραυματισμών που προκαλούνται από το ψύχος, όπως τα κρυοπαγήματα και η υποθερμία, ενώ μπορεί να βοηθήσει στην εφαρμογή πολιτικών για τη προστασία των αστέγων και των υπολοίπων ευπαθών ομάδων του πληθυσμού. Σε ζεστές χώρες, όπως στην Ελλάδα όπου τα κύματα καύσωνα το καλοκαίρι είναι συχνά, ο δείκτης μπορεί να βοηθήσει αντίστοιχα στη πρόληψη και στη προστασία του πληθυσμού από την υπερβολική ζέστη.
Το θερμόμετρο στο Ρίο έδειξε 39 και όχι 58,5 βαθμούς Κελσίου
Σε ανάρτηση του συστήματος Rio Alerta της Βραζιλίας στο Χ (πρώην Twitter) το βράδυ της Τρίτης 14 Νοεμβρίου 2023, αναφέρθηκε πως στην περιοχή Guaratiba στα δυτικά της πόλης του Rio de Janeiro και ώρα 09:10 το πρωί, σημειώθηκε ρεκόρ αισθητής θερμοκρασίας 58,5 βαθμών Κελσίου:
To σύστημα Rio Alerta σε προγενέστερη ανάρτηση του το μεσημέρι της Τρίτης 14 Νοεμβρίου 2023, έδινε μέγιστη θερμοκρασία στην πόλη του Rio de Janeiro 39 βαθμούς Κελσίου:
Επιπροσθέτως, το Associated Press σε σχετικό δημοσίευμα αναφέρει πως την Τρίτη 14 Νοεμβρίου 2023 στο Rio de Janeiro ο δείκτης θερμότητας (heat index) έφτασε τους 58.5 βαθμούς. Αν και το σύστημα προειδοποίησης Rio Alerta αναφέρθηκε σε αισθητή θερμοκρασία, αυτό δεν αποκλείει ο δείκτης θερμότητας να κυμάνθηκε στα ίδια επίπεδα, έστω και προσωρινά. Όπως αναφέραμε προηγουμένως, η αισθητή θερμοκρασία υπολογίζεται με βάση τους ίδιους παράγοντες που υπολογίζεται ο δείκτης θερμότητας, συν την ταχύτητα του ανέμου. Σε περίπτωση που στην περιοχή υπήρχε άπνοια ή έπνεαν ασθενείς άνεμοι, οι δύο δείκτες θα έδειχναν την ίδια τιμή.
Είναι προφανές λοιπόν πως η θερμοκρασία των 58,5 βαθμών Κελσίου που παρουσιάζουν τα υπό εξέταση δημοσιεύματα δεν αφορά τη θερμοκρασία περιβάλλοντος όπως καταγράφεται σε θερμόμετρα, αλλά τον δείκτη αισθητής θερμοκρασίας.
Αυτό ξεκαθάρισε και ο μετεωρολόγος Σάκης Αρναούτογλου, με ανάρτηση του στη σελίδα του στο Facebook στις 15 Νοεμβρίου 2023:
Προσοχή! FAKE NEWS τα περι θερμοκρασίας 58,5 βαθμών Κελσίου χθες Τρίτη στο Ριο Ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας!!!
Τα θερμόμετρα έδειχναν 39 βαθμούς Κελσίου (102 βαθμούς Φαρενάιτ), αλλά αυτό δεν απέδιδε την πραγματική αίσθηση της ζέστης, δήλωσαν οι αρχές σύμφωνα με το σύστημα προειδοποίησης Rio Alerta..
Στο Ρίο, η ΑΙΣΘΗΤΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ σύμφωνα με το σύστημα προειδοποίησης Rio Alerta, ήταν 58,5 βαθμοί Κελσίου (137,3 βαθμοί Φαρενάιτ), η θερμοκρασία δηλαδή που αισθάνεται κάποιος, ανάλογα με την υγρασία, τη θερμοκρασία και την ταχύτητα του ανέμου που επικρατούν!!!
Η χθεσινή λοιπόν ΑΙΣΘΗΤΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ξεπέρασε αυτή του περασμένου Φεβρουαρίου των 58 βαθμών C, σύμφωνα με το σύστημα Rio Alerta.
Με εκτίμηση
Σάκης Αρναούτογλου
Είναι σκόπιμο να αναφέρουμε πως δεν είναι η πρώτη φορά που οι δείκτες θερμότητας, ψυχρότητας, και αισθητής θερμοκρασίας παρερμηνεύονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Σε παλαιότερο άρθρο του, τον Φεβρουάριο του 2023 στην ιστοσελίδα news247.gr ο μετεωρολόγος Θεόδωρος Κολυδάς, αφού ανέλυσε το δείκτη της αισθητής θερμοκρασίας, ανέφερε πως διεθνή αλλά και εγχώρια Μέσα είχαν τότε παρεμηνεύσει τον δείκτη αυτό με την πραγματική θερμοκρασία:
Τις τελευταίες ημέρες (σσ: Τον φεβρουάριο του 2023) από τα Διεθνή, αλλά και από τα Ελληνικά μέσα ενημέρωσης παρερμηνεύτηκαν οι αρχικές πληροφορίες και διαδόθηκε ευρέως ότι οι θερμοκρασίες αυτές αφορούσαν πραγματικές και όχι αισθητές θερμοκρασίες. Χωρίς να γνωρίζουμε το σκεπτικό διάδοσης της είδησης με αυτόν τον τρόπο, δημιουργήθηκε λανθασμένη πληροφόρηση για τον κάθε αναγνώστη και τηλεθεατή. Τώρα αν έγινε αυτό για για λόγους εντυπωσιασμού ή από άγνοια δεν τον γνωρίζουμε. Πάντως είναι γεγονός, ότι υπήρξαν πηχαίοι τίτλοι για αυτές τις “εξωπραγματικές θερμοκρασίες της τάξεως των -60 βαθμών” και ο μέσος πολίτης -αναγνώστης σχημάτισε λανθασμένη εικόνα για τις καιρικές συνθήκες. Εμείς πάντως επισημαίνοντας αυτό το λάθος οφείλουμε να σας ενημερώσουμε σχετικά .
Συμπέρασμα
Βάσει των ανωτέρω στοιχείων, ο ισχυρισμός πως στη Βραζιλία τα θερμόμετρα κατέγραψαν θερμοκρασία 58,5 βαθμών Κελσίου είναι ψευδής. Η θερμοκρασία που παρουσιάζεται δεν αφορά την πραγματική θερμοκρασία, όπως καταγράφεται σε θερμόμετρα αλλά τον δείκτη αίσθησης της θερμοκρασίας, κάτι που δεν αναφέρεται στα υπό εξέταση δημοσιεύματα. Ο δείκτης αυτός δεν αντιπροσωπεύει την καταγεγραμμένη θερμοκρασία μιας τοποθεσίας, αλλά υπολογίζεται βάσει της θερμοκρασία, της σχετικής υγρασίας, και της ταχύτητας του ανέμου σε μια τοποθεσία, και χρησιμοποιείται για να υπολογίσει την επίπτωση των μετεωρολογικών δεδομένων στον γενικό πληθυσμό και να βοηθήσει στην πρόληψη τους.
