Η Ζεύγμα είναι μια αρχαία πόλη στην ανατολική Τουρκία, γνωστή για την πολιτιστική της κληρονομιά και τους αρχαιολογικούς της χώρους. Στις αρχές Δεκεμβρίου 2024, μια φωτογραφία άρχισε να κυκλοφορεί στα ελληνικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με τον ψευδή ισχυρισμό ότι έδειχνε ελληνικά ψηφιδωτά του 2ου αιώνα π.Χ. που ανακαλύφθηκαν στη Ζεύγμα. Ωστόσο, τρεις ειδικοί αρχαιολόγοι –μεταξύ των οποίων και ο καθηγητής που αναφέρεται στην ανάρτηση– επιβεβαίωσαν στο AFP ότι τα ψηφιδωτά της εικόνας δεν μπορεί να είναι αληθινά. Το Μουσείο Ψηφιδωτών στη Ζεύγμα δήλωσε επίσης στο AFP ότι το εικονιζόμενο έργο τέχνης δεν αποτελεί μέρος της συλλογής του. Επιπλέον, ειδικοί σε θέματα τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) με τους οποίους επικοινώνησε το AFP χρησιμοποίησαν εργαλεία ανίχνευσης για να εντοπίσουν σημάδια που υποδηλώνουν ότι οι εικόνες πιθανώς δημιουργήθηκαν με τεχνητή νοημοσύνη.
«Αρχαία ελληνικά ψηφιδωτά που χρονολογούνται στον 2ο αιώνα π.Χ., ανακαλύφθηκαν στη Ζεύγμα της Τουρκίας, παρουσιάζουν αξιοσημείωτη καλλιτεχνία και δίνουν μια ματιά στον πολιτιστικό πλούτο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας», αναφέρει αυτή η ανάρτηση στο Facebook από τις 10 Δεκεμβρίου 2024, η οποία έχει κοινοποιηθεί από τότε περισσότερες από 1.100 φορές.
Η ανάρτηση περιλαμβάνει μια φωτογραφία με ψηφιδωτά που απεικονίζουν μοτίβα και κάτι που φαίνεται να είναι «μυθολογικές σκηνές» στην κορυφή ενός λόφου με θέα ένα ποτάμι.
«Αρχαιολόγοι, υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Kutalmı ş Görkay του Πανεπιστημίου της Άγκυρας, ανακάλυψαν τρία εκπληκτικά αρχαία ελληνικά ψηφιδωτά στη Ζεύγμα, κοντά στα σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία», προσθέτει το κείμενο στην ανάρτηση.
Τον ίδιο ισχυρισμό με τη φωτογραφία κοινοποίησαν και άλλοι χρήστες στο Facebook (εδώ και εδώ), καθώς και στο Χ (εδώ) και σε αυτόν τον ελληνικό ιστότοπο.
Κάτω από τις αναρτήσεις, πολλοί χρήστες μοιράζονται εθνικιστικά και πατριωτικά συναισθήματα, αφήνοντας σχόλια όπως «Ελλάδα παντού σε θάλασσες και σε στεριές μέσα κι έξω στη Γη» ή «Όποια πέτρα κι αν σηκώσεις Ελλάδα θα βρεις».
Η Ζεύγμα, μια αρχαία πόλη κοντά στο Μπελκίς στην επαρχία Γκαζιαντέπ της Τουρκίας, φιλοξενεί το Μουσείο Ψηφιδωτών Ζεύγματος, το οποίο διαθέτει μια μεγάλη συλλογή ρωμαϊκών και ψηφιδωτών της ύστερης αρχαιότητας, καθώς και άλλα αντικείμενα. Τον Δεκέμβριο του 2024, τουρκικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι το «Σπίτι των Μουσών» στη Ζεύγμα, διάσημο για τα ψηφιδωτά του, θα ανοίξει για τους επισκέπτες το 2025.
Ωστόσο, αν και η Ζεύγμα είναι γνωστή για την πλούσια ψηφιδωτή διακόσμησή της και αποτελεί μέρος ενός σημαντικού αρχαιολογικού χώρου, η φωτογραφία που κυκλοφορεί στα ελληνικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν δείχνει μια πραγματική ανακάλυψη.
Αρχαιολόγοι εξηγούν ότι η εικόνα δεν μπορεί να είναι πραγματική
Το AFP επικοινώνησε με τον Δρ. Κουταλμίς Γκερκάι (Kutalmis Görkay), τον αρχαιολόγο και καθηγητή που αναφέρεται στις ελληνικές αναρτήσεις, για να ρωτήσει αν η εικόνα απεικονίζει τις ανακαλύψεις του και αν τα χρώματα, τα μοτίβα και τα σχέδια των ψηφιδωτών ευθυγραμμίζονται με εκείνα του 2ου αιώνα π.Χ.
Ο Γκερκάι δήλωσε ότι έχει πλήρη γνώση των «ψεύτικων ειδήσεων» σχετικά με τη Ζεύγμα που εμφανίστηκαν πρόσφατα στο Facebook και σε άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, σε ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου της 3ης Ιανουαρίου 2025 προς το AFP, λέγοντας ότι δεν είχε ανακαλύψει αυτά τα ψηφιδωτά.
Ο διευθυντής του Μουσείου Ψηφιδωτών Ζεύγματος επιβεβαίωσε επίσης ότι το ψηφιδωτό δεν ανήκει στη συλλογή του, όταν επικοινώνησε με το AFP στις 8 Ιανουαρίου 2025.
Ο Γκερκάι πρόσθεσε ότι πιστεύει πως η εικόνα είναι «σίγουρα δημιουργημένη από τεχνητή νοημοσύνη», λέγοντας ότι «μπορεί κανείς εύκολα να το καταλάβει όταν κοιτάξει προσεκτικά τα ψηφιδωτά και τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα σε στυλ και κλίμακα».
Το AFP επικοινώνησε με άλλους ειδικούς αρχαιολόγους, οι οποίοι επιβεβαίωσαν τη γνώμη του εμπειρογνώμονα Γκερκάι, σύμφωνα με την οποία τα εικονιζόμενα ψηφιδωτά δεν παρουσιάζουν ρεαλιστικά αντικείμενα από την αρχαία Ελλάδα.
«Αυτή η φωτογραφία είναι πολύ παράξενη», δήλωσε η Ρουθ Γουέστγκεϊτ, ανώτερη λέκτορας Αρχαίας Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ στις 8 Ιανουαρίου 2025.
«Δεν υπάρχει περίπτωση τα ψηφιδωτά να είναι αληθινά – δεν μοιάζουν καθόλου με τα αληθινά ρωμαϊκά ψηφιδωτά», δήλωσε στο AFP, εξηγώντας ότι αν και η Ζεύγμα ήταν ελληνική πόλη, τα ψηφιδωτά που βρέθηκαν εκεί σήμερα είναι στην πραγματικότητα από τη ρωμαϊκή εποχή.
Στη συνέχεια, εξήγησε ότι τα πάντα σχετικά με αυτά είναι ιστορικά ανακριβή.
«Δεν φαίνεται να είναι φτιαγμένα με ψηφίδες (ψηφιδωτούς κύβους), και κανονικά το πλακόστρωτο θα κάλυπτε όλο το δάπεδο του δωματίου και θα έφτανε μέχρι τη βάση των τοίχων, αντί να σχηματίζει μεμονωμένα σχήματα στη μέση του δωματίου», δήλωσε η ίδια.
«Οι φιγούρες έχουν πολύ παράξενες αναλογίες και είναι επίπεδες – τα πραγματικά ψηφιδωτά στη Ζεύγμα είναι πολύ νατουραλιστικά και ζωγραφικά. Οι σκηνές με φιγούρες πλαισιώνονται συνήθως από πολλαπλά ομόκεντρα σύνορα με επαναλαμβανόμενα γεωμετρικά μοτίβα ή πλούσια φυτικά μοτίβα. Δεν έχω δει τίποτα παρόμοιο με τη φιγούρα στη μέση του προσκηνίου του «ψηφιδωτού» με το γιγάντιο μάτι που στέκεται πάνω σε ανθρώπινα πόδια», πρόσθεσε.
«Δεν μπορώ να φανταστώ τίποτα που να μοιάζει λιγότερο με γνήσια αρχαία ψηφιδωτά, οποιασδήποτε χρονολογίας, από αυτά τα τρία έργα», δήλωσε στο AFP στις 8 Ιανουαρίου 2025 η Κάθριν Ντανμπάμπιν, ομότιμη καθηγήτρια ελληνικών και ρωμαϊκών σπουδών στο Πανεπιστήμιο McMaster του Καναδά.
Η εικόνα είναι ένα «παράλογο κατασκεύασμα», πρόσθεσε.
Τόνισε ότι οι εικόνες στα ψηφιδωτά είναι «προφανέστατα σύγχρονες» και δεν προσποιούνται καν ότι «φαίνονται αρχαίες» ή ότι «έχουν οποιαδήποτε ομοιότητα με οποιαδήποτε ελληνορωμαϊκή τέχνη».
«Όσον αφορά τη φωτογραφία, φαίνεται ότι το σκηνικό υποτίθεται πως βρισκόταν στον Ευφράτη κατάντη της τοποθεσίας Ζεύγμα (αν ο λόφος στην αριστερή όχθη πιο πάνω εννοείται ότι είναι η ακρόπολη, το Belkis Tepe), αλλά από το 2000 η περιοχή αυτή έχει καταληφθεί από το φράγμα και τον ταμιευτήρα πίσω από αυτό. Έτσι, φαίνεται σαν να έχει χρησιμοποιηθεί μια παλιά φωτογραφία πριν από το 2000 για να στηθεί το σκηνικό», εξήγησε.
«Μια γρήγορη απάντηση είναι ότι αυτά τα αντικείμενα δεν είναι επ’ ουδενί γνήσια αρχαία ψηφιδωτά και κανείς δεν πρέπει να πιστεύει ότι μπορεί να είναι», πρόσθεσε η Ντανμπάμπιν.
Ο Γκερκάι δήλωσε στο AFP ότι σκοπεύει να υποβάλει επίσημη επιστολή καταγγελίας στη «Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας» και εκείνοι «θα το θέσουν σε διαδικασία».
Ανίχνευση ΤΝ υποδηλώνει ότι η εικόνα μπορεί να έχει δημιουργηθεί με τεχνητή νοημοσύνη
Το AFP έστειλε επίσης την εικόνα σε δύο εμπειρογνώμονες τεχνητής νοημοσύνης για να λάβει τη γνώμη τους.
Ο Β.Σ. Σουμπραχμανιάν, καθηγητής Επιστήμης Υπολογιστών στη Σχολή Μηχανικών McCormick του Πανεπιστημίου Northwestern, ανέλυσε την εικόνα με «5 αλγορίθμους βαθιάς ανίχνευσης ψεύτικων εικόνων για να προβλέψει αν είναι πιο πιθανό να είναι αληθινή ή πιο πιθανό να είναι ψεύτικη».
Μετά την εκτέλεση πέντε προγνωστικών μοντέλων, η έκθεση έδειξε ότι δύο από τα μοντέλα διαπίστωσαν ότι η εικόνα ήταν πιθανότατα τεχνητής νοημοσύνης με πιθανότητα άνω του 0,5, αλλά δεν μπορούσαν να το πουν με βεβαιότητα.
Ωστόσο, ένας ανθρώπινος αναλυτής δήλωσε ότι «υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι η εικόνα μπορεί να είναι μη αυθεντική», όπως το πρόσωπο που απεικονίζεται στην εικόνα, το οποίο φαίνεται να είναι πιθανώς παραμορφωμένο, με δυσανάλογες σωματικές αναλογίες. «Δεδομένων των συνθηκών φωτισμού, θα περιμέναμε ότι η σκιά του ατόμου θα ήταν ορατή στην εικόνα», αναφέρει επίσης η έκθεση.
Σύμφωνα με την αναφορά, το ψηφιδωτό έχει κάποιες πιθανές ασυνέπειες, όπως ένα παραμορφωμένο χέρι, ένα ατελές κεφάλι και ένα χέρι με ένα μέρος του να λείπει.
Η Όλγα Παπαδοπούλου, επιστημονική συνεργάτης στο Ινστιτούτο Πληροφορικής και Τηλεματικής (ΙΠΤΗΛ) του Εθνικού Κέντρου Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), αξιολόγησε την εν λόγω εικόνα που τους έστειλε το AFP, χρησιμοποιώντας ένα εργαλείο που ονομάζεται «Synthetic Image Detection», το οποίο περιλαμβάνει διάφορα μοντέλα σχεδιασμένα για τον εντοπισμό συνθετικών εικόνων.
«Το μοντέλο SPAI βρίσκει την εικόνα ως συνθετική με τιμή 99,99%», ενώ δύο άλλα μοντέλα βρίσκουν την εικόνα ως συνθετική με 68,28% και 68,87% αντίστοιχα, εξήγησε στο AFP στις 18 Δεκεμβρίου 2024.
Το AFP δεν μπόρεσε να βρει την πηγή της εικόνας.
© AGENCE FRANCE-PRESSE | 2024 | Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. Οποιαδήποτε χρήση του περιεχομένου του AFP σε αυτόν τον ιστότοπο υπόκειται στους όρους χρήσης που διατίθενται στη διεύθυνση CGU. Με την πρόσβαση και/ή τη χρήση οποιουδήποτε περιεχομένου του AFP που διατίθεται σε αυτόν τον ιστότοπο, συμφωνείτε να δεσμεύεστε από τους προαναφερθέντες όρους χρήσης. Οποιαδήποτε χρήση του περιεχομένου του AFP γίνεται με δική σας αποκλειστική και πλήρη ευθύνη.
Αρχικά δημοσιεύτηκε εδώ.
