Παραπληροφόρηση γύρω από το CO₂, τη σχέση του με τη θερμοκρασία και την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή

Το τελευταίο διάστημα, αναρτήσεις στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης αναπαράγουν απόσπασμα του ντοκιμαντέρ “The Great Global Warming Swindle (2007)“, (Βίντεο 1). Στο βίντεο αυτό διατυπώνονται ισχυρισμοί, οι οποίοι αμφισβητούν την επιστημονική συναίνεση περί ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Συγκεκριμένα υποστηρίζεται ότι:

• Η αύξηση της θερμοκρασίας προηγείται της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), συνεπώς το CO₂ δε μπορεί να αποτελεί την αιτία ανόδου της θερμοκρασίας. Αντίθετα, το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) θεωρείται προϊόν της θέρμανσης και όχι ο παράγοντας πρόκλησης της.
• Η «θεμελιώδης υπόθεση» περί ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής είναι λανθασμένη.
• Το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) είναι ένα φυσικό αέριο, το οποίο παράγεται κυρίως από φυσικές πηγές, με τις ανθρωπογενείς εκπομπές του να είναι «μονοψήφιες» και αμελητέες.

Oι ισχυρισμοί αυτοί δεν ευσταθούν επιστημονικά και αντικρούονται από δεκαετίες κλιματολογικών ερευνών και παρατηρήσεων. Στο παρόν άρθρο, θα εξετάσουμε τους παραπάνω ισχυρισμούς και θα παρουσιάσουμε τι πραγματικά ισχύει.

Παραδείγματα αναρτήσεων στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης:

Τι Ισχύει

Ισχυρισμός 1: Η αύξηση της θερμοκρασίας προηγείται της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), συνεπώς το CO₂ δε μπορεί να αποτελεί την αιτία ανόδου της θερμοκρασίας. Αντίθετα, το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) θεωρείται προϊόν της θέρμανσης και όχι ο παράγοντας πρόκλησης της.

Ξεκινάμε από τον πρώτο ισχυρισμό, ότι η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) είναι απλώς αποτέλεσμα της ανόδου της θερμοκρασίας και όχι η αιτία αυτής, ο οποίος βασίζεται σε μια επιφανειακή ερμηνεία των παλαιοκλιματικών δεδομένων. Πράγματι, οι παγετωδείς πυρήνες αποδεικνύουν ότι κατά τις εξόδους από παγετώδεις περιόδους, η θερμοκρασία αυξανόταν λίγο πριν το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), (Σχήμα 1). Το γεγονός αυτό δεν αναιρεί τη θερμαντική δράση του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), ωστόσο καταδεικνύει τη διαδικασία θετικής ανατροφοδότησης, μέσω της οποίας το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) επιταχύνει και ενισχύει τη θέρμανση.

Σήμερα, οι συνθήκες είναι διαφορετικές. Η αύξηση των συγκεντρώσεων διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) είναι ανθρωπογενής και προηγείται της θερμοκρασιακής ανόδου, οδηγώντας την υπερθέρμανση του πλανήτη. Δορυφορικά δεδομένα, ατμοσφαιρικές μετρήσεις και κλιματικά μοντέλα επιβεβαιώνουν ότι το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) είναι ο κύριος παράγοντας πρόκλησης της σύγχρονης κλιματικής αλλαγής. Η ακόλουθη ανάλυση, βασισμένη σε επιστημονικές μελέτες από τη NASA, τη NOAA και την IPCC, αποδεικνύει το ρόλο του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) ως ρυθμιστή του κλίματος και διαψεύδει την εσφαλμένη αντίληψη ότι αποτελεί παθητικό παράγοντα στη θερμοκρασιακή μεταβολή.

1. Παλαιοκλιματικά δεδομένα: Στενή συσχέτιση θερμοκρασίας – διοξειδίου του άνθρακα (CO₂)

Τα παλαιοκλιματικά δεδομένα από παγετώδεις πυρήνες, όπως αυτά από πυρήνες πάγου της Ανταρκτικής και της Γροιλανδίας, αποτελούν πολύτιμες πηγές πληροφοριών για το κλίμα του παρελθόντος. Με τη βοήθεια των στοιχείων αυτών, οι επιστήμονες ανασυνθέτουν, για διάστημα εκατοντάδων χιλιάδων ετών:

1. Τη θερμοκρασία, μέσω ισοτοπικών αναλύσεων στα παγωμένα στρώματα.
2. Τις συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου, από φυσαλίδες αέρα παγιδευμένες στον πάγο.

Ακόμη, σύμφωνα με την Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας (ΝΟΑΑ), μέσα από τα δεδομένα αυτά αποκαλύπτεται μια σαφής και σταθερή σχέση:

• Όταν τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα αυξάνονται, η θερμοκρασία του πλανήτη ανεβαίνει και ομοίως όταν το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) περιορίζεται, η θερμοκρασία ακολουθεί πτωτική πορεία, (ncei.noaa.gov​ncei.noaa.gov, “Temperature and Carbon Dioxide Change”).

Το μοτίβο αυτό παρατηρείται επαναλαμβανόμενα και στους μεγάλους κύκλους παγετώδων και μεσοπαγετώδων περιόδων:

• Κατά τις ψυχρές παγετώδεις περιόδους, οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) ήταν χαμηλά, περίπου 180-200 ppm.
• Κατά τις θερμότερες μεσοπαγετώδεις περιόδους, οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) ήταν υψηλότερες, περίπου 280-300 ppm​, (science.nasa.gov).

Επιπλέον, η στενή αυτή συσχέτιση επαληθεύει τον κρίσιμο ρόλο του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) ως αερίου του θερμοκηπίου:

• Η άμεση σύνδεση θερμοκρασίας – διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) δεν αποτελεί σύμπτωση, αλλά αντικατοπτρίζει τη φυσική σχέση αιτίας – αποτελέσματος, όπου το διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) παγιδεύει θερμότητα στην ατμόσφαιρα, συμβάλλοντας στη διατήρηση των υψηλών θερμοκρασιών, (ncei.noaa.gov).

Όπως χαρακτηριστικά συνοψίζει η NOAA, (ncei.noaa.gov):

Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά του παλαιοκλιματικού αρχείου είναι η ισχυρή αντιστοιχία μεταξύ θερμοκρασίας και συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) σε όλες τις κλίμακες χρόνου.

Με άλλα λόγια, οι παλαιοκλιματικές μεταβολές δεν είναι δυνατό να ερμηνευτούν χωρίς τη θεμελιώδη επίδραση του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), το οποίο αποτελεί κεντρικό ρυθμιστή της παγκόσμιας θερμοκρασίας.

2. Η χρονική υστέρηση του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) & η ερμηνεία αυτής

Αν και τα παλαιοκλιματικά δεδομένα καταδεικνύουν τη στενή σχέση θερμοκρασίας – διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), στις λεπτομέρειες των παγετωδών αρχείων διακρίνεται ότι κατά την έξοδο από εποχές παγετού (deglaciation), η τοπική θερμοκρασία στην Ανταρκτική άρχιζει να ανεβαίνει πριν την αύξηση της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα. Πιο συγκεκριμένα:

• Μελέτες στον παγετώδη πυρήνα Vostok δείχνουν ότι στο τέλος των παγετώνων η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) καθυστέρησε κατά 800 +/- 200 χρόνια σε σχέση με την αρχική άνοδο θερμοκρασίας, (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov).
• Ταυτόχρονα, η IPCC επιβεβαιώνει ότι στο τέλος των παγετώδων περιόδων η θερμοκρασία στην Ανταρκτική ξεκίνησε να αυξάνεται μερικούς αιώνες πριν αυξηθεί το διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), χωρίς αυτό να αναιρεί τον ρόλο του CO₂ στη συνολική θέρμανση, (ipcc.ch).

Η συγκεκριμένη χρονική καθυστέρηση, το “lag” των μερικών εκατονταετιών, είναι υπαρκτό φαινόμενο, όμως αφορά μόνο το αρχικό στάδιο της μετάβασης από παγετώδη σε θερμή περίοδο και δεν υποβαθμίζει τη σημασία του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) ως ρυθμιστή του κλίματος. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι επιστήμονες, (​realclimate.org):

Η καθυστέρηση είναι μόνο 800 χρόνια. Το μόνο που δείχνει η υστέρηση αυτή είναι ότι το CO₂ δεν προκάλεσε τα πρώτα 800 χρόνια θέρμανσης, από τη συνολική τάση των 5.000 ετών.

Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι μετά από το μικρό αυτό χρονικό διάστημα, το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) ακολουθεί την άνοδο της θερμοκρασίας και στη συνέχεια συμβάλλει ενεργά στην περαιτέρω θέρμανση.

2a. Γιατί το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) καθυστέρησε να αυξηθεί;

Η ερμηνεία της χρονικής καθυστέρησης του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) βασίζεται σε πλήρως κατανοητές επιστημονικές διεργασίες. Οι μεγάλες παγετώδεις – μεσοπαγετώδεις περίοδοι ξεκινούν από φυσικές αστρονομικές μεταβολές, γνωστές ως κύκλοι Milankovitch, οι οποίες αλλάζουν ελαφρώς την κατανομή της ηλιακής ακτινοβολίας στη Γη. Κατά την έξοδο από μια παγετώδη περίοδο, οι τροχιακές μεταβολές προκάλεσαν πρώτα μια αρχική θέρμανση, ιδιαίτερα στο βόρειο ημισφαίριο, η οποία οδήγησε σε λιώσιμο πάγων (carbonbrief.org, “Lags and leads”).

Η αρχική αυτή θέρμανση πυροδότησε δύο βασικούς μηχανισμούς:

2a1. Ωκεανοί: Οι ωκεανοί θερμάνθηκαν ελαφρώς και, καθώς το ζεστότερο ωκεάνιο νερό δεν είναι σε θέση να συγκρατήσει τόσο διαλυμένο διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) όσο το ψυχρό νερό, με την άνοδο της θερμοκρασίας οι ωκεανοί άρχισαν να απελευθερώνουν διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα, (​gml.noaa.gov​svs.gsfc.nasa.gov). Επίσης, το λιώσιμο των πάγων στο βόρειο ημισφαίριο διατάραξε την ωκεάνια κυκλοφορία και μετατόπισε θερμότητα προς το νότιο ημισφαίριο, προκαλώντας πρόσθετες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), (​carbonbrief.org).

2a2. Βιόσφαιρα και εδάφη: Η αρχική θέρμανση ενεργοποίησε τη βιόσφαιρα. Τα θερμότερα κλίματα ευνόησαν την αποσύνθεση οργανικής ύλης στα εδάφη και στο μόνιμο πάγο (permafrost), απελευθερώνοντας πρόσθετο διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα, ​(ncei.noaa.gov). Παράλληλα, οι θερμότερες και ξηρότερες συνθήκες σε κάποιες περιοχές μείωσαν την ανάπτυξη φυτοπλαγκτού στους ωκεανούς, περιορίζοντας την απορρόφηση άνθρακα από τη θαλάσσια βιολογία, (​ncei.noaa.gov, “Temperature and Carbon Dioxide Change”).

2b. Η αρχική άνοδος της θερμοκρασίας

Η αρχική άνοδος της θερμοκρασίας ενεργοποίησε ένα βιογεωχημικό μηχανισμό, ο οποίος πρόσθεσε διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα ως απάντηση στη θέρμανση,​ (svs.gsfc.nasa.gov). Ο διευθυντής του Earth Science Division της NASA, Peter Hildebrand, περιγράφει τη διαδικασία αυτή, (svs.gsfc.nasa.gov) :

Στην προβιομηχανική εποχή, η απόκριση του CO₂ στη θερμοκρασία ήταν ότι η θερμοκρασία θα ανέβαινε και το CO₂ θα αυξανόταν. Ή αν έπεφτε η θερμοκρασία, το CO₂ θα μειωνόταν. Και ο λόγος για αυτό είναι όταν η θερμοκρασία ανέβαινε, ολόκληρη η βιόσφαιρα ανέβαζε στροφές και εξέπεμπε CO₂ και έτσι είχαμε περισσότερο CO₂ στην ατμόσφαιρα.

Η διαδικασία αυτή προκάλεσε τη μικρή αυτή υστέρηση, καθώς η φύση χρειαζόταν λίγους αιώνες για να απελευθερώσει επαρκείς ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (CO₂). Μόλις το CO₂ άρχισε να αυξάνεται, το φαινόμενο του θερμοκηπίου ενισχύθηκε, επιταχύνοντας τη συνολική κλιματική αλλαγή. Συνεπώς, το ότι η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) ακολούθησε την αρχική άνοδο της θερμοκρασίας δε σημαίνει ότι το CO₂ δεν επιφέρει θέρμανση. Αντίθετα, τα δεδομένα δείχνουν ότι το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση και διατήρηση της θέρμανσης, ολοκληρώνοντας την έξοδο από τις παγετώδεις περιόδους και σταθεροποιώντας το θερμότερο κλίμα.

3. Το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) ως ενισχυτής θέρμανσης & η θετική ανατροφοδότηση

Το κρίσιμο σημείο στη σχέση θερμοκρασίας – διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) είναι ότι μόλις το CO₂ αρχίσει να αυξάνεται, λόγω των παραπάνω διαδικασιών, ενισχύεται περαιτέρω η θέρμανση μέσω του φαινομένου του θερμοκηπίου, δημιουργώντας έτσι ένα μηχανισμό θετικής ανατροφοδότησης:

• Η αρχική (ήπια) θέρμανση απελευθέρωσε διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) και το επιπλέον CO₂ παγίδευσε περισσότερη θερμότητα, ενισχύοντας περαιτέρω τη θερμοκρασιακή άνοδο. Η αλυσιδωτή αυτή αντίδραση ήταν απαραίτητη για να φτάσει ο πλανήτης από μια παγετώδη κατάσταση σε μια θερμή μεσοπαγετώδη περίοδο, (​gml.noaa.gov, Σελίδα 2).

Ταυτόχρονα, οι επιστημονικές αναλύσεις επιβεβαιώνουν ότι οι μεταβολές στους ηλιακούς κύκλους από μόνες τους ήταν πολύ αδύναμες για να προκαλέσουν τόσο έντονες κλιματικές αλλαγές. Χρειαζόταν η ενίσχυση από το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) και άλλα ανάλογα ανατροφοδοτικά φαινόμενα, ώστε να οδηγήσουν στη σημαντική άνοδο της θερμοκρασίας, η οποία παρατηρήθηκε στις μεταβάσεις από παγετώδεις σε θερμές περιόδους, (​gml.noaa.gov, Σελίδα 2).

Πράγματι, οι υπολογισμοί των κλιματολόγων δείχνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης της θερμοκρασίας κατά το τέλος των παγετώνων συνέβη αφότου αυξήθηκε το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂). Σύμφωνα με τη NOAA, (gml.noaa.gov, Σελίδα 2):

Πάνω από 90% της συνολικής θέρμανσης μεταξύ παγετώδους και μεσοπαγετώδους περιόδου έλαβε χώρα μετά την άνοδο του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂).

Με άλλα λόγια, αν και οι τροχιακές μεταβολές της Γης εκκίνησαν τη διαδικασία, το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) (μαζί με άλλους παράγοντες όπως η μείωση των πάγων που αύξησε την απορρόφηση ηλιακής ακτινοβολίας και η άνοδος του μεθανίου) ήταν αυτό που οδήγησε στην πλήρη κλιματική αλλαγή που ακολούθησε, (​ipcc.ch, ​gml.noaa.gov).

Επομένως, το γεγονός ότι στις παλαιοκλιματικές αυτές μεταβάσεις το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) είχε μια μικρή χρονική υστέρηση δε σημαίνει ότι δεν είχε θερμαντική επίδραση. Αντιθέτως, αποτέλεσε τον κύριο λόγο που η αρχική μικρή θέρμανση εξελίχθηκε σε πλήρη έξοδο από την εποχή των παγετώνων. Η IPCC συμπεραίνει οτι, (ipcc.ch, Σελίσα 3):

Είναι πολύ πιθανό οι μεταβολές του CO₂ να ενίσχυσαν ισχυρά τις κλιματικές μεταβολές μεταξύ παγετώνων και μεσοπαγετωδών, ενώ είναι απίθανο το CO₂ να ήταν η αρχική σκανδάλη που τερμάτισε τους παγετώνες.

Συνεπώς, το CO₂ δεν ήταν απλώς ένα επακόλουθο της θέρμανσης, αλλά έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση και διατήρησή της, καθιστώντας το βασικό ρυθμιστή του κλίματος κατά το παρελθόν και το παρόν.

4. Σύγχρονες παρατηρήσεις: Σήμερα το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) “προηγείται” της θέρμανσης

Στη σύγχρονη εποχή, η κατάσταση είναι διαφορετική από τους φυσικούς κύκλους του παρελθόντος. Από τη Βιομηχανική Επανάσταση και έπειτα, ο άνθρωπος έχει προσθέσει τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα, καίγοντας ορυκτά καύσιμα και αποψιλώνοντας δάση. Ως απότοκο των δραστηριοτήτων αυτών, τα επίπεδα CO₂ έχουν εκτοξευθεί από περίπου 280 ppm (προβιομηχανικό επίπεδο) σε πάνω από 420 ppm σήμερα – μια συγκέντρωση την οποία η Γη είχε εκατομμύρια χρόνια να “βιώσει”, (​science.nasa.gov). Μάλιστα, η NOAA σημειώνει ότι τα τελευταία σχεδόν 60 χρόνια το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) αυξάνεται εκατό φορές ταχύτερα από ό,τι κατά την έξοδο από την τελευταία παγετώδη περίοδο, (​climate.gov).

Στο τρέχον πλαίσιο, το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) είναι ο “πρωταγωνιστής”, πρώτα αυξάνει αυτό και στη συνέχεια ανεβαίνει η θερμοκρασία. Δεν περιμένουμε πλέον η θερμοκρασία να οδηγήσει το CO₂ (όπως συνέβη φυσικά στο παρελθόν), διότι τώρα το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) εκτοξεύεται ανεξάρτητα από φυσικές θερμικές διεργασίες – λόγω ανθρωπογενών εκπομπών. Οι σύγχρονες κλιματολογικές μετρήσεις το επιβεβαιώνουν, η διαρκής “αλματώδης” άνοδος του CO₂ στην ατμόσφαιρα οδηγεί στο ενεργειακό ανισοζύγιο, το οποίο προκαλεί την παρατηρούμενη άνοδο της θερμοκρασίας. Όπως προανφέρθηκε, ο διευθυντής του Earth Science Division της NASA, Peter Hildebrand, αναφέρει, (​svs.gsfc.nasa.gov):

Στη μεταβιομηχανική εποχή, συμβαίνει το αντίθετο. Η αύξηση του CO₂ στην ατμόσφαιρα οδηγεί σε αύξηση της θερμοκρασίας. Έτσι συνέβησαν δύο διαφορετικά πράγματα, ένα προβιομηχανικό, όπου η θερμοκρασία οδηγούσε το CO₂, και το μεταβιομηχανικό, όπου το CO₂ οδηγεί τη θερμοκρασία.

Την ίδια στιγμή, κλιματικά μοντέλα και αναλύσεις αδυνατούν να ερμηνεύσουν την απότομη θέρμανση του τελευταίου αιώνα μέσω φυσικών παραγόντων (ηλιακή ακτινοβολία, ηφαίστεια κλπ.), παρά μόνο όταν συμπεριλάβουν την ανθρωπογενή αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), (​ncei.noaa.gov, “Climate Model Simulations of the Last 1,000 Years”).

Συνοψίζοντας, σήμερα βλέπουμε το αντίστροφο “lag“, με το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) να αυξάνεται πρώτο (λόγω των ανθρωπογενών εκπομπών) και τη θερμοκρασία να ακολουθεί την ανοδική τάση που υπαγορεύει το αυξημένο CO₂.

5. Οι κυριότεροι παράγοντες πρόκλησης της υπερθέρμανσης του πλανήτη: Τα θερμοκηπιακά αέρια με “πρωταγωνιστή” το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂).

Τέλος, η σχέση που συνδέει το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) με την υπερθέρμανση του πλανήτη είναι γνωστή στον επιστημονικό κόσμο ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα. Η παρουσία του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα αποτρέπει τη διαφυγή θερμότητας, με άμεση συνέπεια τη θέρμανση της επιφάνειας της Γης – μια διαδικασία που είναι ευρέως γνωστή ως φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αποδίδεται στα χαρακτηριστικά του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), που επιτρέπει στο ηλιακό φως να περάσει στην επιφάνεια της Γης αλλά το ίδιο απορροφά και επανεκπέμπει την ενέργεια που ανακλάται από τον πλανήτη. Μέρος της ενέργειας που εκπέμπεται εκ νέου από το CO₂ πηγαίνει στο διάστημα αλλά ένα σημαντικό ποσοστό της κατευθύνεται ξανά πίσω στον πλανήτη μας, αυξάνοντας τις παγκόσμιες θερμοκρασίες. Από το 1990 έως το 2022, μόνο το CO₂ προκάλεσε περίπου το 78% της αύξησης της θερμοκρασίας της Γης που οφείλεται σε θερμοκηπιακά αέρια: τα αέρια που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου επιδεινώνουν συνολικά την κλιματική αλλαγή, όμως το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) είναι αυτό που προκαλεί τη μεγαλύτερη υπερθέρμανση του πλανήτη, (Σχήμα 5). Επομένως, υπάρχει μια σαφής, φυσική ερμηνεία της σύνδεσης του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) με την άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας, η οποία επιτρέπει την ποσοτικοποίηση της θέρμανσης που οφείλεται στο ανθρωπογενές ατμοσφαιρικό CO₂, (Σχήμα 6).

Συνολικά, η παρερμηνεία των παλαιοκλιματικών δεδομένων έχει οδηγήσει στον ισχυρισμό ότι το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) είναι απλώς προϊόν της θέρμανσης και όχι η αιτία της. Αν και κατά τις εξόδους από παγετώδεις περιόδους η θερμοκρασία προηγήθηκε της αύξησης του CO₂, αυτό ερμηνεύεται μέσα από φυσικές διεργασίες, οι οποίες απαιτούσαν χρόνο ώστε να απελευθερώσουν το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) από τους ωκεανούς και τη βιόσφαιρα. Το CO₂, μόλις αυξανόταν, λειτουργούσε ως ενισχυτής της θέρμανσης, παγιδεύοντας περισσότερη θερμότητα και συμβάλλοντας καθοριστικά στη διαμόρφωση του κλίματος. Στη σύγχρονη εποχή, οι ανθρωπογενείς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) προηγούνται της ανόδου της θερμοκρασίας και αποτελούν τον κύριο μοχλό της κλιματικής αλλαγής, όπως επιβεβαιώνεται από ατμοσφαιρικές μετρήσεις και κλιματικά μοντέλα.

Ισχυρισμός 2: Η «θεμελιώδης υπόθεση» περί ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής είναι λανθασμένη.

Προχωρώντας στο δεύτερο ισχυρισμό, εξετάζουμε τα επιστημονικά δεδομένα, τα οποία επιβεβαιώνουν ότι η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή είναι πραγματικότητα και ότι η παρατηρούμενη υπερθέρμανση δε μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά σε φυσικές διεργασίες. Η συντριπτική πλειονότητα των επιστημονικών οργανισμών, συμπεριλαμβανομένης της NASA, της NOAA και της IPCC, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η κύρια αιτία της σύγχρονης υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Πιο συγκεκριμένα:

• Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), σε πρόσφατη έκθεσή της (AR6, 2021), διατυπώνει ξεκάθαρα ότι, (ipcc.ch, A.1):

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η ανθρώπινη επιρροή έχει θερμάνει την ατμόσφαιρα, τον ωκεανό και την ξηρά.

• Αντίστοιχα, η NASA επισημαίνει ότι, (science.nasa.gov, “American Association for the Advancement of Science”):

Με βάση τεκμηριωμένα στοιχεία, περίπου το 97% των επιστημόνων του κλίματος έχουν συμπεράνει ότι η κλιματική αλλαγή που παρατηρείται οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Με βάση τα επιστημονικά δεδομένα, η ανάλυση που ακολουθεί αποδεικνύει ότι:

• Οι φυσικές διεργασίες, όπως η ηλιακή ακτινοβολία και οι ηφαιστειακές εκρήξεις, δεν επαρκούν ώστε να αποδοθεί σε αυτές η παρατηρούμενη θέρμανση.
• Τα σύγχρονα κλιματικά μοντέλα επιβεβαιώνουν τον καθοριστικό ρόλο των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην κλιματική αλλαγή.

1. Φυσικοί παράγοντες έναντι παρατηρούμενης υπερθέρμανσης

1a. Ηλιακή ακτινοβολία: Σαφώς και ο Ήλιος επηρεάζει το κλίμα, ωστόσο μετρήσεις δεκαετιών αποδεικνύουν ότι η ηλιακή ακτινοβολία δεν έχει παρουσιάσει ανοδική τάση τις τελευταίες περίπου 7 δεκαετίες. Δορυφόροι καταγράφουν την ηλιακή ακτινοβολία, διαπιστώνοντας μια μόνο περιοδική 11ετή ταλάντωση, χωρίς καθαρή αύξηση από τα μέσα του 20ού αιώνα,​ (science.nasa.gov, “Are We Headed for a ‘Grand Minimum’? (And Will It Slow Down Global Warming?)”).

Σύμφωνα με τη NASA​, (science.nasa.gov, “Are We Headed for a ‘Grand Minimum’? (And Will It Slow Down Global Warming?)”):

Την ίδια περίοδο, η παγκόσμια θερμοκρασία αυξήθηκε σημαντικά. Επομένως, είναι εξαιρετικά απίθανο ο Ήλιος να έχει προκαλέσει την παρατηρούμενη τάση αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά τον τελευταίο μισό αιώνα.

Στην πραγματικότητα, η πρόσθετη θέρμανση από την αυξομείωση της ηλιακής ακτινοβολίας από το 1750 έως σήμερα είναι αμελητέα συγκριτικά με τη θέρμανση από τα αέρια του θερμοκηπίου. Κατά τη NASA, (science.nasa.gov, “What Effect Do Solar Cycles Have on Earth’s Climate?”):

Για περισσότερα από 40 χρόνια, οι δορυφόροι παρατηρούν την παραγωγή ενέργειας του Ήλιου, η οποία έχει αυξηθεί ή μειωθεί κατά λιγότερο από 0,1 τοις εκατό κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής. Από το 1750, η θέρμανση που προκαλείται από τα αέρια του θερμοκηπίου που προέρχονται από την ανθρώπινη καύση ορυκτών καυσίμων είναι πάνω από 270 φορές μεγαλύτερη από την ελαφρά επιπλέον θέρμανση που προέρχεται από τον ίδιο τον Ήλιο στο ίδιο χρονικό διάστημα.

Επιπλέον, οι κλιματικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών είναι ταχύτερες και εντονότερες από ό,τι θα δικαιολογούσαν οι γνωστοί φυσικοί κύκλοι της Γης (π.χ. μικρές μεταβολές τροχιάς ή ηλιακού κύκλου)​, (science.nasa.gov). Συνεπώς, η σύγχρονη υπερθέρμανση δεν είναι δυνατό να αποδοθεί στον Ήλιο και τους αστρονομικούς κύκλους.

1b. Ηφαιστειακές εκρήξεις: Τα μεγάλα ηφαίστεια επηρεάζουν το κλίμα βραχυπρόθεσμα, κυρίως ψύχοντάς το προσωρινά. Όταν εκρήγνυνται, εκτοξεύουν αερολύματα και σωματίδια στην ανώτερη ατμόσφαιρα, τα οποία αντανακλούν το ηλιακό φως, “δροσίζοντας” τον πλανήτη για 1 με 2 χρόνια (όπως συνέβη με το Pinatubo (1991) και στο El Chichón), (​science.nasa.gov). Οι επιδράσεις αυτές είναι βραχύβιες και δεν οδηγούν σε μακροπρόθεσμη θέρμανση. Όσον αφορά το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), οι ηφαιστειακές εκρήξεις εκπέμπουν πολύ λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα σε σύγκριση με τις ανθρώπινες δραστηριότητες, χαρακτηριστικά αναφέρεται από τη NASA ότι, (​science.nasa.gov):

Οι ηφαιστειακές εκρήξεις συζητούνται συχνά στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής επειδή απελευθερώνουν CO₂ και άλλα αέρια στην ατμόσφαιρά μας. Ωστόσο, ο αντίκτυπος των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στον κύκλο του άνθρακα υπερβαίνει κατά πολύ τον αντίκτυπο όλων των ηφαιστείων του κόσμου μαζί, περισσότερο από 100 φορές. Ενώ οι ηφαιστειακές εκρήξεις συμβάλλουν στην αύξηση του ατμοσφαιρικού CO₂, οι ανθρώπινες δραστηριότητες απελευθερώνουν ποσότητα CO₂ ισοδύναμη με αυτή που παράγει μια έκρηξη μεγέθους της Mount St. Helens κάθε 2,5 ώρες και μια έκρηξη μεγέθους Pinatubo δύο φορές την ημέρα.

Επομένως, τα ηφαίστεια δεν οδηγούν σε καμία περίπτωση σε μια σταθερή, μακρόχρονη θέρμανση συγκρίσιμη με αυτή που παρατηρείται τα τελευταία περίπου 100 χρόνια. Αντίθετα, τείνουν να προκαλούν παροδικές ψυχρές περιόδους.

1c. Φυσική κλιματική μεταβλητότητα: Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η υπερθέρμανση ενδέχεται να οφείλεται σε εσωτερικούς φυσικούς κλιματικούς κύκλους (όπως φαινόμενα τύπου El Niño/La Niña ή πολυδεκαετείς ταλαντώσεις των ωκεανών). Ωστόσο, τέτοιου είδους διακυμάνσεις δε μπορούν να ερμηνεύσουν μια σταθερή άνοδο θερμοκρασίας για δεκαετίες σε παγκόσμια κλίμακα. Ενδεικτικά, σύμφωνα με το Εθνικό Πλαίσιο Αξιολόγησης του Κλίματος των ΗΠΑ (NCA), (repository.library.noaa.gov, Σελίδα 5):

Δεν υπάρχει καμία γνωστή πηγή φυσικής μεταβλητότητας που να μπορεί να αναπαράγει τη παρατηρούμενη παγκόσμια υπερθέρμανση του τελευταίου αιώνα, χωρίς την παρουσία ισχυρής θετικής επίδρασης από τις ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

Συνοψίζοντας, οι ειδικοί δεν έχουν βρει κανένα πειστικό στοιχείο, ώστε οι φυσικές διακυμάνσεις να ευθύνονται αποκλειστικά για το ρυθμό και το μέγεθος της θέρμανσης που έχει συμβεί κατά τη βιομηχανική εποχή, (repository.library.noaa.gov, Σελίδα 5).

Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ένα “αποτύπωμα” της ανθρωπογενούς θέρμανσης:

• Η θερμοκρασία δεν αυξάνεται ομοιόμορφα σε όλα τα ύψη της ατμόσφαιρας. Οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι η κατώτερη ατμόσφαιρα (τροπόσφαιρα) θερμαίνεται, ενώ η ανώτερη ατμόσφαιρα (στρατόσφαιρα) ψύχεται εδώ και δεκαετίες, (​newsroom.ucla.edu).

​Χαρακτηριστικά, (newsroom.ucla.edu).:

Από το 1986 έως το 2022, τα αέρια του θερμοκηπίου που παράγονται από τον άνθρωπο, τα οποία προκάλεσαν τη θέρμανση της επιφάνειας της Γης και της τροπόσφαιρας, οδήγησαν επίσης σε μέση ψύξη περίπου 1,8 έως 2,2 βαθμών Κελσίου στη μέση και την ανώτερη στρατόσφαιρα παγκοσμίως. Αντίθετα, οι μέσες παγκόσμιες μεταβολές της στρατοσφαιρικής θερμοκρασίας που προκαλούνται από φυσικές διακυμάνσεις δεν ήταν μεγαλύτερες από περίπου 0,15 βαθμούς Κελσίου κατά την ίδια περίοδο.

​Με τους ερευνητές να προβάλουν τη διαφορά αυτή ως απόδειξη για το ότι η θέρμανση της επιφάνειας της Γης και της χαμηλότερης ατμόσφαιρας δεν είναι φυσικό φαινόμενο, (​newsroom.ucla.edu).

2. Κλιματικά μοντέλα: Απόδειξη του ανθρωπογενούς παράγοντα

Τα σύγχρονα κλιματικά μοντέλα επιτρέπουν στους επιστήμονες να εξετάσουν ξεχωριστά την επίδραση των διαφόρων παραγόντων στο κλίμα. Πλέον είμαστε σε θέση να “τρέξουμε” προσομοιώσεις του κλίματος, συμπεριλαμβάνοντας αποκλειστικά φυσικά αίτια είτε συνδυασμό φυσικών και ανθρωπογενών αιτίων, καθώς και να συγκρίνουμε τα αποτελέσματα με τις πραγματικές παρατηρήσεις του 20ού αιώνα. Το αποτέλεσμα των πειραμάτων αυτών είναι ξεκάθαρο:

• 2a. Αποκλειστικά με φυσικούς παράγοντες: Τα μοντέλα, τα οποία λαμβάνουν υπόψη μόνο τις μεταβολές της ηλιακής ακτινοβολίας, της ηφαιστειακής δραστηριότητας και άλλων φυσικών διεργασιών αποτυγχάνουν να αναπαράγουν την παρατηρούμενη θέρμανση. Δεν εμφανίζουν καμία σημαντική ανοδική τάση θερμοκρασίας τον τελευταίο αιώνα, αποδεικνύοντας ότι οι φυσικές επιδράσεις δεν οδήγησαν στη θέρμανση αυτή, ​(Σχήμα 8), (​nca2018.globalchange.gov, “Figure 2.1: Human and Natural Influences on Global Temperature”)
• 2b. Φυσικοί & Ανθρωπογενείς παράγοντες: Όταν όμως προστεθούν στα μοντέλα οι ανθρωπογενείς παράγοντες – κυρίως οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου (CO₂, μεθάνιο κ.λπ.) μαζί με τις ανθρώπινες εκπομπές αερολυμάτων, μεταβολές χρήσης γης κ.ά. – τότε τα μοντέλα αναπαράγουν με αξιοθαύμαστη ακρίβεια την άνοδο θερμοκρασίας που έχει παρατηρηθεί​. Ιδιαίτερα από το 1950 και μετά, η προσομοιωμένη θερμοκρασία που περιλαμβάνει την ανθρώπινη επίδραση “ακολουθεί” την πραγματική θερμοκρασία, (Σχήμα 10), υποδεικνύοντας ξεκάθαρα ότι ο ανθρώπινος παράγοντας είναι ο κυρίαρχος οδηγός της υπερθέρμανσης, ​(​nca2018.globalchange.gov, “Figure 2.1: Human and Natural Influences on Global Temperature”)

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι:

• Τα μοντέλα, τα οποία συμπεριλαμβάνουν ανθρωπογενείς παράγοντες, συμφωνούν με τις παρατηρήσεις.
• Ενώ τα μοντέλα, τα οποία συμπεριλαμβάνουν αποκλειστικά φυσικούς παράγοντες, αποκλίνουν σημαντικά από τις παρατηρήσεις.

Αποτελούν ισχυρή απόδειξη υπέρ της ανθρωπογενούς θέρμανσης. Όπως συνοψίζει το Εθνικό Πλαίσιο Αξιολόγησης του Κλίματος των ΗΠΑ (NCA), (nca2018.globalchange.gov, “Figure 2.1”):

Η μακροπρόθεσμη τάση υπερθέρμανσης του πλανήτη, η οποία παρατηρήθηκε τον περασμένο αιώνα, μπορεί να εξηγηθεί μόνο από την επίδραση που είχαν οι ανθρώπινες δραστηριότητες στο κλίμα.

Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει εναλλακτική φυσική εξήγηση, η οποία να αναπαράγει τα αποτελέσματα αυτά.

Εν ολίγοις, η επιστημονική έρευνα αποδεικνύει πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή είναι πραγματικότητα. Οι φυσικοί παράγοντες, όπως η ηλιακή δραστηριότητα και οι ηφαιστειακές εκρήξεις, δεν αρκούν ώστε να ερμηνευτεί η παρατηρούμενη αύξηση της θερμοκρασίας. Η ανάλυση δεδομένων σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα κλιματικών μοντέλων, επιβεβαιώνουν ότι η σημερινή κλιματική αλλαγή δεν είναι φυσικό φαινόμενο, αλλά αποτέλεσμα ανθρώπινης παρέμβασης στο κλιματικό σύστημα. Συνεπώς, η άποψη ότι η «θεμελιώδης υπόθεση» περί ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής είναι λανθασμένη αντιβαίνει στην επιστημονική συναίνεση.

Ισχυρισμός 3: Το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) είναι ένα φυσικό αέριο, το οποίο παράγεται κυρίως από φυσικές πηγές, με τις ανθρωπογενείς εκπομπές του να είναι «μονοψήφιες» και αμελητέες.

Μεταβαίνοντας στον τρίτο ισχυρισμό, εξετάζουμε αν οι ανθρωπογενείς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) είναι αμελητέες, καθώς το CO₂ προέρχεται κατά κύριο λόγο από φυσικές πηγές. Ο ισχυρισμός αυτός βασίζεται σε ελλιπή κατανόηση του κύκλου του άνθρακα. Πράγματι, φυσικές διεργασίες, όπως η ανταλλαγή διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) μεταξύ ωκεανών, βλάστησης και ατμόσφαιρας, εμπλέκουν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) από τις ανθρωπογενείς εκπομπές. Ωστόσο, οι φυσικές αυτές ροές βρίσκονταν σε δυναμική ισορροπία εδώ και χιλιάδες χρόνια. Αντιθέτως, οι ανθρώπινες δραστηριότητες, μέσω της καύσης ορυκτών καυσίμων και της αποψίλωσης δασών, έχουν διαταράξει την παραπάνω ισορροπία, προσθέτοντας πλεονάζον διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), το οποίο δε μπορεί να απορροφηθεί πλήρως από τα οικοσυστήματα. Η συνεχής αυτή συσσώρευση ανθρωπογενούς διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) αποτελεί την κύρια αιτία της παρατηρούμενης αύξησης των επιπέδων CO₂ στην ατμόσφαιρα, η οποία με τη σειρά της οδηγεί στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Παρακάτω αναλύουμε γιατί οι ανθρωπογενείς εκπομπές δεν είναι αμελητέες, αλλά αποτελούν καθοριστικό παράγοντα στη σύγχρονη κλιματική μεταβολή.

1. Σύγκριση φυσικών & ανθρωπογενών πηγών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂)

Κάθε χρόνο, στη διάρκεια φυσικών διεργασιών, ανταλλάσσονται με την ατμόσφαιρα τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), τάξης εκατοντάδων δισεκατομμυρίων τόνων. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την IPCC, (archive.ipcc.ch, Figure 7.3):

• Οι φυσικές ροές μεταξύ επίγειας βιόσφαιρας και ατμόσφαιρας είναι περίπου 120 γιγατόνοι άνθρακα (GtC), ετησίως.
• Ενώ οι ωκεανοί ανταλλάσσουν άλλους σχεδόν 90 γιγατόνους (GtC) με την ατμόσφαιρα, ανά έτος.

Ακόμη, κατά το Climate Portal του MIT, (​climate.mit.edu):

• Συνολικά, η φυσική αυτή ροή διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) αντιστοιχεί σε πάνω από 350 δισεκατομμύρια τόνους, οι οποίοι εκλύονται και απορροφώνται φυσικά κάθε χρόνο.
• Ενώ υπερβαίνει κατά περίπου μια τάξη μεγέθους τις ανθρωπογενείς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂).

Σημαντικό κρίνεται, επίσης, ότι οι φυσικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) ισοφαρίζονται από τις φυσικές απορροφήσεις, ενώ οι ανθρωπογενείς προστίθενται επιπλέον, (che-project.eu). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελόυν οι ηφαιστειακές εκρήξεις, οι οποίες είναι φυσική πηγή διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) και συμβάλλουν λιγότερο από 1% συγκριτικά με τις ετήσιες ανθρωπογενείς εκπομπές CO₂, (​usgs.gov, “Do the Earth’s volcanoes emit more CO₂ than human activities? No.”).

Συνοψίζοντας, το φυσικό ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) πριν τη βιομηχανική εποχή ήταν σχεδόν ουδέτερο, ενώ οι ανθρωπογενείς εκπομπές αποτελούν μια επιπλέον, μη αμελητέα εισροή στο σύστημα.

2. Διατάραξη του φυσικού κύκλου του άνθρακα

Σύμφωνα με την IPCC, (archive.ipcc.ch):

• Πριν το 1750 (προβιομηχανικά), οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα παρέμεναν σταθερές, περίπου 260 με 280 ppm για τουλάχιστον 10.000 χρόνια, χάρη στην ισορροπία μεταξύ φυσικών εκπομπών και απορροφήσεων​, (archive.ipcc.ch, “7.3.1.1 The Natural Carbon Cycle”).
• Όμως, η βιομηχανική εποχή διέσπασε την ισορροπία αυτή, με την ατμοσφαιρική συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) από το 1750 κι έπειτα να εκτοξεύεται από περίπου 280 ppm σε 380 ppm το 2005 και να συνεχίζει ανοδικά​. Η αύξηση αυτή της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα οφείλεται σε ανθρώπινες δραστηριότητες, κυρίως καύση ορυκτών καυσίμων και αποψίλωση δασών, αλλά και παραγωγή τσιμέντου και λοιπές μεταβολές στη χρήση – διαχείριση της γης, όπως καύση βιομάζας και μετατροπή λιβαδιών σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, (archive.ipcc.ch, “7.3.1.1 The Natural Carbon Cycle”).​

Συνεπώς, οι πρόσθετες ανθρωπογενείς εισροές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) (οι οποίες δεν υπήρχαν στο παρελθόν) ανατρέπουν την ισορροπία εισροών – εκροών του κύκλου του άνθρακα, καθώς το φυσικό σύστημα δεν είναι σε θέση να αντισταθμίσει πλήρως τις νέες εισροές, με απότοκο τη συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα​​. Με άλλα λόγια, ο πλανήτης λειτουργούσε με έναν “ισοσκελισμένο λογαριασμό” άνθρακα, ενώ πλέον οι ανθρωπογενείς εκπομπές αποτελούν επιπλέον ποσό, το οποίο διαρκώς επιφέρει αυξανόμενο “υπόλοιπο” διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα.

3. Ο ρόλος των φυσικών απορροφητών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂)

Οι φυσικές καταβόθρες άνθρακα (κυρίως η βλάστηση και οι ωκεανοί) πράγματι απορροφούν ένα μεγάλο μέρος του ανθρωπογενούς διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), αλλά όχι το σύνολό του.

• Σήμερα, περίπου το 56% των ανθρωπογενών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) απορροφάται από τις θάλασσες και τα οικοσυστήματα της ξηράς​, (citego.org, “The current state of the climate”).
• Παράλληλα, οι ωκεανοί διαλύουν σημαντικές ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) (επιφέροντας ταυτόχρονα οξίνιση των υδάτων), ενώ η χερσαία βλάστηση δεσμεύει επιπλέον CO₂ μέσω της φωτοσύνθεσης.
• Ωστόσο, οι φυσικές αυτές απορροφήσεις δεν επαρκούν ώστε να συγκρατήσουν όλες τις επιπλέον εκπομπές. Περίπου το 40% των εκπομπών, κάθε έτους, παραμένει τελικά στην ατμόσφαιρα​, (skepticalscience.com)​

Αυτό σημαίνει ότι, παρ’ όλο που οι καταβόθρες εργάζονται “εντατικά” (και χωρίς αυτές η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) θα ήταν ακόμη ταχύτερη), η “πλάστιγγα” γέρνει προς τη συσσώρευση, (​svs.gsfc.nasa.gov, citego.org). Με την πάροδο του χρόνου, ακόμη και κάποια δισεκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) που δε θα μπορούν να απορροφηθούν ετησίως, θα επιφέρουν σημαντική άνοδο των συγκεντρώσεων. Επίσης, υπάρχουν όρια στο πόσο μπορούν να αυξηθούν οι φυσικές απορροφήσεις, καθώς οι ωκεανοί απορροφούν πιο αργά όσο θερμαίνονται και τα δάση ενδέχεται να κορεστούν ή να υποστούν απώλειες από πυρκαγιές κι αποψιλώσεις. Έτσι, το πλεόνασμα διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) που εκπέμπουμε δεν “εξαφανίζεται”, μεγάλο μέρος του μένει στην ατμόσφαιρα, ενισχύοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

4. Σύγχρονες παρατηρήσεις & απόδειξη της ανθρωπογενούς προέλευσης διοξειδίου του άνθρακα (CO₂)

4a. Σύγχρονες μετρήσεις

Η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα βρίσκεται σε ιστορικά υψηλό επίπεδο, πιο συγκεκριμένα:

• Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO), το παγκόσμιο μέσο επίπεδο διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) έφτασε περίπου τα 420 ppm το 2023, δηλαδή περίπου 151% πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, (​wmo.int).
• Ακόμη, οι πιο πρόσφατες μετρήσεις από τη NOAA, στο Μαούνα Λόα, δείχνουν ότι το Φεβρουάριο του 2025 η συγκέντρωση αγγίξε τα 427,09 ppm, έναντι 424,55 ppm το Φεβρουάριο του 2024, (​gml.noaa.gov).

Με τα παραπάνω επιβεβαιώνεται η διαρκής ανοδική τάση της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), λόγω ανθρωπογενών εκπομπών.

4b. Ρυθμός αύξησης

Ο τρέχων ρυθμός αύξησης διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) είναι άνευ προηγουμένου σε σύγκριση με τις φυσικές διακυμάνσεις του παρελθόντος. Αναλυτικότερα:

• Η NASA αναφέρει ότι, (​science.nasa.gov):

Το διοξείδιο του άνθρακα από ανθρώπινες δραστηριότητες αυξάνεται περίπου 250 φορές πιο γρήγορα από ότι από φυσικές πηγές μετά την τελευταία Εποχή Παγετώνων.

• Παράλληλα, ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (WMO) τονίζει ότι, (wmo.int):

Το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) συσσωρεύεται στην ατμόσφαιρα ταχύτερα από κάθε άλλη φορά που βιώθηκε κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ύπαρξης, αυξάνοντας κατά περισσότερο από 10% σε μόλις δύο δεκαετίες.

Εν ολίγοις, ο σημερινός ρυθμός ανόδου υπερβαίνει τους φυσικούς ρυθμούς αύξησης, οι οποίοι παρατηρήθηκαν σε παλαιότερες γεωλογικές εποχές.

4c. Ισοτοπική ανάλυση

Οι ισοτοπικές μετρήσεις του άνθρακα επιβεβαιώνουν ότι η επιπλέον ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) προέρχεται από την καύση ορυκτών καυσίμων. Σύμφωνα με τη NOAA, (gml.noaa.gov, “The Global View”):

Η σχετική αναλογία του ¹³C στην ατμόσφαιρά μας μειώνεται σταθερά με την πάροδο του χρόνου. Πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, ο δ¹³C της ατμόσφαιράς μας ήταν περίπου -6,5‰, ενώ τώρα η τιμή είναι περίπου -8‰. Θυμηθείτε ότι τα φυτά έχουν λιγότερο ¹³C σε σχέση με την ατμόσφαιρα (επομένως έχουν πιο αρνητική τιμή δ¹³C περίπου -25‰). Τα περισσότερα ορυκτά καύσιμα, όπως το πετρέλαιο και ο άνθρακας, που είναι αρχαίο φυτικό και ζωικό υλικό, έχουν το ίδιο ισότοπο δ¹³C με τα άλλα φυτά. Η ετήσια τάση – η συνολική μείωση του ατμοσφαιρικού δ¹³C – εξηγείται από την προσθήκη διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα που πρέπει να προέρχεται από τη γήινη βιόσφαιρα και/ή τα ορυκτά καύσιμα. Στην πραγματικότητα, γνωρίζουμε από μετρήσεις Δ¹⁴C, αποθέματα και άλλες πηγές, καταλήγουμε στο ότι η μείωση αυτή οφείλεται στις εκπομπές ορυκτών καυσίμων και αποτελεί παράδειγμα του φαινομένου Suess.

Οι μεταβολές αυτές αποτελούν σαφείς αποδείξεις για την απόδοση της ανόδου του διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στις ανθρωπογενείς εκπομπές από ορυκτά καύσιμα.

Επιπλέον, η “υπογραφή” του ανθρωπογενούς διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) ανιχνεύεται στη χημική σύστασή του:

• Η αναλογία ισοτόπων του άνθρακα στην ατμόσφαιρα μεταβάλλεται με τρόπο που αποκαλύπτει την προέλευση από καύση αρχαίου οργανικού άνθρακα. Συγκεκριμένα, το ατμοσφαιρικό CO₂ παρουσιάζει μείωση σε βαρύ ισότοπο ¹³C και σε ραδιενεργό ¹⁴C, ένα φαινόμενο γνωστό ως “εφέ Suess“, το οποίο συμβαίνει όταν προστίθεται άνθρακας από ορυκτά καύσιμα, (gml.noaa.gov, “Patterns in the Story”). Αν η επιπλέον ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) προερχόταν από φυσικές πηγές όπως οι ωκεανοί ή η αναπνοή των οργανισμών, η αναλογία ¹⁴C στην ατμόσφαιρα θα παρέμενε σχεδόν αμετάβλητη, (​gml.noaa.gov, “An Example Calculation…How the Sources Affect the Delta Value”). Η παρατηρούμενη όμως σταθερή πτώση του ¹⁴C υποδεικνύει ότι το νέο CO₂ προέρχεται από την καύση ορυκτών καυσίμων, επιβεβαιώνοντας ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι η κύρια αιτία της αυξανόμενης συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα (CO₂).

Εμφανές είναι, λοιπον, ότι η σημερινή κλιματική αλλαγή οφείλεται κυρίως στην ανθρωπογενή εκπομπή CO₂, η οποία κάθε άλλο παρά αμελητέα είναι​.

4d. Δορυφορικές & επίγειες παρατηρήσεις

Σύγχρονες δορυφορικές παρατηρήσεις επιβεβαιώνουν ότι το ανθρωπογενές διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) συγκεντρώνεται πάνω από βιομηχανικές και αστικές περιοχές. Ο δορυφόρος OCO-3 της NASA είναι σε θέση να χαρτογραφήσει με λεπτομέρεια το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) πάνω από τις πόλεις.

• Χαρακτηριστικά, μετρήσεις του OCO-3 έδειξαν ότι πάνω από το Λος Άντζελες τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) είναι υψηλότερα από τον καθαρό αέρα εκτός πόλης, ιδιαίτερα σε περιοχές με πυκνή κυκλοφορία και βιομηχανία, (​jpl.nasa.gov).

Τα ευρήματα αυτά παρουσιάζουν άμεσα την τοπική συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) από ανθρώπινες πηγές. Επιπλέον, τέτοιες δορυφορικές εικόνες μπορούν να εστιάσουν και σε μεγάλες βιομηχανικές μονάδες, π.χ. σε μεγάλες μονάδες παραγωγής ενέργειας, ανιχνεύοντας τις εκπομπές τους​, (earth.jpl.nasa.gov). Οι επίγειοι σταθμοί παρακολούθησης συμπληρώνουν την εικόνα, καταγράφοντας τοπικές μεταβολές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), όμως τα δορυφορικά δεδομένα προσφέρουν ευρύτερη κάλυψη και μέτρηση καθ’ ύψος σε ολόκληρη την στήλη της ατμόσφαιρας, αποδεικνύοντας ξεκάθαρα το αποτύπωμα των ανθρωπογενών εκπομπών​, (jpl.nasa.gov).

Οι μετρήσεις επιβεβαιώνουν απόλυτα ότι το επιπλέον διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα προέρχεται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Δορυφορικά και επίγεια δεδομένα καταγράφουν συνεχή άνοδο:

• Το 2002 η παγκόσμια συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) ήταν περίπου370 ppm, ενώ η τρέχουσα ξεπερνά τα 420 ppm, (climate.nasa.gov). Η ραγδαία αυτή άνοδος συμπίπτει χρονικά και ποιοτικά με τις εκπομπές από ορυκτά καύσιμα.

Συνεπώς, ο ισχυρισμός ότι το ανθρωπογενές διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) είναι “μονοψήφιο και αμελητέο” είναι αβάσιμος. Παρότι το CO₂ είναι ένα φυσικό αέριο που ανταλλάσσεται σε μεγάλες ποσότητες μεταξύ της ατμόσφαιρας, των ωκεανών και της βιόσφαιρας, οι φυσικές ροές ήταν ισορροπημένες για χιλιάδες χρόνια. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν διαταράξει την ισορροπία αυτή, προσθέτοντας επιπλέον διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), το οποίο δε μπορεί να απορροφηθεί πλήρως από τα φυσικά οικοσυστήματα. Η συνεχής αυτή συσσώρευση έχει οδηγήσει σε ραγδαία αύξηση της συγκέντρωσης CO₂ στην ατμόσφαιρα, με ρυθμό ανόδου πολύ ταχύτερο από οποιαδήποτε φυσική μεταβολή του παρελθόντος. Τα επίπεδα CO₂ είναι πλέον υψηλότερα από τα προβιομηχανικά και συνεχίζουν να αυξάνονται, προκαλώντας ενεργειακή ανισορροπία και ενισχύοντας την υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι επιστημονικές μετρήσεις, τα κλιματικά μοντέλα και οι ισοτοπικές αναλύσεις επιβεβαιώνουν πέραν κάθε αμφιβολίας ότι οι ανθρωπογενείς εκπομπές δεν είναι αμελητέες, αλλά αποτελούν τον κύριο παράγοντα πρόκλησης της σύγχρονης κλιματικής αλλαγής.​

Συμπέρασμα

Συνολικά, η επιστημονική έρευνα καταρρίπτει τους ισχυρισμούς που αμφισβητούν την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Τα δεδομένα επιβεβαιώνουν ότι το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) δεν είναι απλώς προϊόν της θέρμανσης, αλλά βασικός ενισχυτής της, συμβάλλοντας στην άνοδο της θερμοκρασίας. Επιπλέον, η υπερθέρμανση των τελευταίων δεκαετιών δε μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά σε φυσικούς παράγοντες. Η αλματώδης αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων έχει διαταράξει την ενεργειακή ισορροπία του πλανήτη, οδηγώντας σε άνευ προηγουμένου κλιματική αλλαγή. Παράλληλα, οι ανθρωπογενείς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), αν και μικρότερες αριθμητικά από τις φυσικές ροές, έχουν διαταράξει τη φυσική ισορροπία του κύκλου του άνθρακα, προκαλώντας δραματική αύξηση της συγκέντρωσής του στην ατμόσφαιρα. Οι επιστημονικές μετρήσεις, τα κλιματικά μοντέλα και οι ισοτοπικές αναλύσεις αποδεικνύουν ότι η κλιματική αλλαγή είναι ανθρωπογενής και εξελίσσεται με ρυθμό ταχύτερο από οποιαδήποτε φυσική μεταβολή στο παρελθόν. Συνεπώς, οι ισχυρισμοί περί αμελητέας ανθρώπινης επίδρασης ή φυσικής προέλευσης της υπερθέρμανσης έρχονται σε αντίθεση με τη σύγχρονη επιστημονική κατανόηση του κλίματος.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

1.https://www.youtube.com/watch?v=oYhCQv5tNsQ
2.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%BF%CE%BE%CE%B5%CE%AF%CE%B4%CE%B9%CE%BF_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%AC%CE%BD%CE%B8%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B1
3.https://en.wikipedia.org/wiki/Paleoclimatology
4.https://en.wikipedia.org/wiki/Ice_core
5.https://en.wikipedia.org/wiki/Glacial_period
6.https://en.wikipedia.org/wiki/Positive_feedback
7.https://en.wikipedia.org/wiki/Vostok_Station
8.https://en.wikipedia.org/wiki/Interglacial
9.https://www.grida.no/resources/6878
10.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A5%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B8%CE%AD%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CF%80%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CE%AE%CF%84%CE%B7
11.https://www.nasa.gov/
12.https://www.noaa.gov/
13.https://www.ipcc.ch/
14.https://www.antarcticglaciers.org/glaciers-and-climate/ice-cores/
15.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CF%81%CE%BF%CE%B9%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CE%AF%CE%B1
16.https://en.wikipedia.org/wiki/Isotope_analysis
17.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%AD%CF%81%CE%B9%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CE%B7%CF%80%CE%AF%CE%BF%CF%85
18.https://www.ncei.noaa.gov/news/climate-change-context-paleoclimate#:~:text=When%20broadly%20viewing%20the%20paleoclimate,greenhouse%20gases%20in%20climate%20change
19.https://el.wikipedia.org/wiki/Parts_per_(%CF%80%CE%BF%CF%83%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%AF%CE%B1_%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%AC%CE%B4%CE%B1)
20.https://science.nasa.gov/resource/graphic-the-relentless-rise-of-carbon-dioxide/#:~:text=Ancient%20air%20bubbles%20trapped%20in,that%20about%2060%20percent%20of
21.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%84%CE%BC%CF%8C%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B1
22.https://www.ncei.noaa.gov/sites/g/files/anmtlf171/files/2022-11/8%20-%20Temperature%20Change%20and%20Carbon%20Dioxide%20Change%20-%20Sept%202022.pdf#:~:text=consistent%20with%20the%20fact%20that,perma%02frost%20to%20release%20more%20carbon
23.https://en.wikipedia.org/wiki/Deglaciation
24.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%81%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE
25.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12637743/#:~:text=argon%20in%20air%20bubbles%20in,preceded%20the%20Northern%20Hemisphere%20deglaciation
26.https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/ar4-wg1-chapter6-1.pdf#:~:text=%E2%80%A2%20It%20is%20very%20likely,CO2%20during%20past%20glacial%20terminations
27.https://gml.noaa.gov/education/info_activities/pdfs/PSA_co2_and_temperature.pdf
28.https://www.realclimate.org/index.php/archives/2004/12/co2-in-ice-cores/#:~:text=The%20lag%20is%20only%20800,of%20the%205000%20year%20trend
29.https://www.carbonbrief.org/explainer-how-the-rise-and-fall-of-co2-levels-influenced-the-ice-ages/#:~:text=Specifically%2C%20Shakun%20and%20colleagues%20argue,and%20warmed%20the%20southern%20hemisphere
30.https://en.wikipedia.org/wiki/Milankovitch_cycles
31.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CF%8C%CF%81%CE%B5%CE%B9%CE%BF_%CE%B7%CE%BC%CE%B9%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%AF%CF%81%CE%B9%CE%BF
32.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CF%8C%CF%84%CE%B9%CE%BF_%CE%B7%CE%BC%CE%B9%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%AF%CF%81%CE%B9%CE%BF
33.https://en.wikipedia.org/wiki/Solar_irradiance
34.https://gml.noaa.gov/education/info_activities/pdfs/PSA_co2_and_temperature.pdf#:~:text=2%20Student%20Sheet%201%20more,orbital%20cycles%20triggered%20the%20initial
35.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B9%CF%8C%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B1
36.https://en.wikipedia.org/wiki/Permafrost
37.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CF%81%CE%B3%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CF%8D%CE%BB%CE%B7
38.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CF%85%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%84%CF%8C%CE%BD
39.https://www.ncei.noaa.gov/news/climate-change-context-paleoclimate#:~:text=Carbon%20dioxide%20is%20coupled%20to,take%20up%20excess%20carbon%20dioxide
40.https://svs.gsfc.nasa.gov/11362/#:~:text=the%20pre,So%20we%20understand%20that%20process
41.https://science.gsfc.nasa.gov/earth
42.https://earth.gsfc.nasa.gov/climate/maniac/hildebrand
43.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CE%B7%CF%80%CE%AF%CE%BF%CF%85
44.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B9%CE%BF%CE%BC%CE%B7%CF%87%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7
45.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CF%81%CF%85%CE%BA%CF%84%CE%AC_%CE%BA%CE%B1%CF%8D%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%B1
46.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE%AC%CF%83%CF%89%CF%83%CE%B7
47.https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-atmospheric-carbon-dioxide#:~:text=Climate%20Change%3A%20Atmospheric%20Carbon%20Dioxide,of%20the%20last%20ice%20age
48.https://www.ncei.noaa.gov/news/climate-change-context-paleoclimate#:~:text=,unprecedented%20warmth%20we%20are%20experiencing
49.https://wmo.int/news/media-centre/greenhouse-gas-concentrations-hit-record-high-again
50.https://www.ipcc.ch/report/ar5/wg1/anthropogenic-and-natural-radiative-forcing/fig8-18-2/
51.https://science.feedback.org/review/wall-street-journal-questions-decades-scientific-evidence-demonstrating-elevated-atmospheric-co2-causes-global-warming/
52.https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/resources/spm-headline-statements/#:~:text=A,ocean%2C%20cryosphere%20and%20biosphere%20have%C2%A0occurred
53.https://science.nasa.gov/climate-change/scientific-consensus/#:~:text=%22Based%20on%20well,%282014%29%5E%7B3
54.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%89%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%82
55.https://en.wikipedia.org/wiki/Solar_cycle
56.https://science.nasa.gov/earth/climate-change/what-is-the-suns-role-in-climate-change/#:~:text=The%20amount%20of%20solar%20energy,century
57.https://science.nasa.gov/earth/climate-change/what-is-the-suns-role-in-climate-change/#:~:text=For%20more%20than%2040%20years%2C,2
58.https://www.sciencelearn.org.nz/resources/1036-astronomical-cycles
59.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97%CF%86%CE%B1%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B5%CE%B9%CE%BF
60.https://en.wikipedia.org/wiki/Aerosol
61.https://en.wikipedia.org/wiki/Sunlight
62.https://en.wikipedia.org/wiki/1991_eruption_of_Mount_Pinatubo
63.https://en.wikipedia.org/wiki/El_Chich%C3%B3n
64.https://science.nasa.gov/climate-change/faq/what-do-volcanoes-have-to-do-with-climate-change/#:~:text=Climate%20scie
65.https://science.nasa.gov/climate-change/faq/what-do-volcanoes-have-to-do-with-climate-change/#:~:text=Volcanic%20eruptions%20are%20often%20discussed,by%20more%20than%20100%20times
66.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB_%CE%9D%CE%AF%CE%BD%CE%B9%CE%BF
67.https://es.wikipedia.org/wiki/La_Ni%C3%B1a_(fen%C3%B3meno)
68.https://www.iaea.org/topics/oceans-and-climate-change/coral-cores-and-ocean-atmosphere-oscillations
69.https://www.c2es.org/content/national-climate-assessment/
70.noaa_32290_DS1-1.pdf
71.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%81%CE%BF%CF%80%CF%8C%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B1
72.https://newsroom.ucla.edu/releases/stratospheric-cooling-vertical-fingerprinting#:~:text=past%20three%20decades%20have%20been,lowest%20level%20of%20the%20atmosphere
73.https://en.wikipedia.org/wiki/Climate_model
74.https://nca2018.globalchange.gov/chapter/2/#:~:text=individual%20contributions%20to%20the%20overall,10
75.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%84%CE%BC%CE%BF%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%BC%CE%B5%CE%B8%CE%AC%CE%BD%CE%B9%CE%BF
76.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%8D%CE%BA%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%AC%CE%BD%CE%B8%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B1
77.https://en.wikipedia.org/wiki/Tonne
78.https://archive.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch7s7-3.html#:~:text=In%20Figure%207,time%20scales%20include%20conversion%20of
79.https://climate.mit.edu/
80.https://climate.mit.edu/ask-mit/how-much-carbon-dioxide-does-earth-naturally-absorb#:~:text=The%20Earth%E2%80%99s%20natural%20carbon%20cycle,cycle%20every%20year%2C%20Rothman%20says
81.https://www.che-project.eu/news/how-do-human-co2-emissions-compare-natural-co2-emissions#:~:text=But%20consider%20what%20happens%20when,has%20taken%20just%20120%20years
82.https://www.usgs.gov/programs/VHP/volcanoes-can-affect-climate#:~:text=Volcanoes%20Can%20Affect%20Climate%20,While%20it%20has%20been
83.https://archive.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch7s7-3.html#:~:text=Prior%20to%201750%2C%20the%20atmospheric,production%20and%20conversion%20of%20grasslands
84.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CF%84%CE%BF
85.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B9%CE%BF%CE%BC%CE%AC%CE%B6%CE%B1
86.https://en.wikipedia.org/wiki/Carbon_sink
87.https://www.citego.org/bdf_fiche-document-2863_en.html#:~:text=The%20main%20GHGs%20emitted%20by,Although%20the
88.https://en.wikipedia.org/wiki/Ocean_acidification
89.https://skepticalscience.com/print.php?r=27#:~:text=Although%20our%20emissions%20of%2044,of%20it%20remains%20free
90.https://wmo.int/
91.https://wmo.int/news/media-centre/greenhouse-gas-concentrations-surge-again-new-record-2023#:~:text=The%20globally,Watch%20network%20of%20monitoring%20stations
92.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AC%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%B1_%CE%9B%CF%8C%CE%B1
93.https://gml.noaa.gov/ccgg/trends/#:~:text=Monthly%20Average%20Mauna%20Loa%20CO_
94.https://science.nasa.gov/climate-change/evidence/#:~:text=evidence%20can%20also%20be%20found,3
95.https://wmo.int/news/media-centre/greenhouse-gas-concentrations-surge-again-new-record-2023#:~:text=Greenhouse%20gas%20levels%20surged%20to,in%20just%20two%20decades
96.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37978068/
97.https://gml.noaa.gov/education/isotopes/c13tellsus.html#:~:text=The%20relative%20proportion%20of%20,In%20fact%2C%20we%20know%20from
98.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%83%CF%8C%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%AC%CE%BD%CE%B8%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B1
99.https://en.wikipedia.org/wiki/Carbon-13
100.https://en.wikipedia.org/wiki/Carbon-14
101.https://en.wikipedia.org/wiki/Suess_effect
102.https://gml.noaa.gov/ccgg/isotopes/mixing.html#:~:text=Patterns%20in%20the%20Story
103.https://ocov3.jpl.nasa.gov/
104.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%BF%CF%82_%CE%86%CE%BD%CF%84%CE%B6%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%82
105.https://www.jpl.nasa.gov/images/pia24523-carbon-dioxide-over-the-la-metropolitan-area/
106.https://earth.jpl.nasa.gov/news/38/nasa-satellite-shows-carbon-dome-over-cities/#:~:text=Station%20www
107.https://climate.nasa.gov/vital-signs/carbon-dioxide/?intent=121#:~:text=The%20animated%20map%20shows%20how,human%20activities%20on%20Earth%27s%20climate
108.https://gml.noaa.gov/obop/mlo/